„Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“ (6)!

Piše: Miljan Stanišić

Kratkotrajni aprilski rat i stanje okupacije

U kratkotrajnom Aprilskom ratu Komski odred, u sastavu Zetske divizije, pokazao je veliku hrabrost, patriotizam i umijeće ratovanja na albanskom frontu, kao jednoj od rijetkih uspješnih operacija u tom ratu. Komskim odredom komandovao je artiljerijski brigadni đeneral Ljubo Novaković, iz Bjelopavlića, a naročito se istakao 38. pješadijski puk pod komandom pukovnika Baja Stanišića, kao i drugi u okviru ovog odreda, kojima su uspješno komandovali oficiri Kraljevine Jugoslavije. Tako je Zetska divizija, a naročito Komski odred kao njen dio, postigao značajne rezultate u žestokim borbama protiv daleko brojnijih i naoružanijih italijanskih snaga. U knjizi su navedene neke od tih uspješnih operacija. Naročito se ističu vojne operacije 38. pješadijskog puka, pod komandom puk. Baja Stanišića, koji je pokazao izuzetno herojstvo i umješnost ratovanja, i onda kada su bile ugrožene pozicije njegovih jedinica. O tome detaljno piše Velimir Terzić Jugoslavija u Aprilskom ratu 1941: „13. april – Iznenađen i zahvaćen artiljerijskom i mitraljeskom vatrom iz tenkova i snažnom vatrom iz vazduha, a nemajući prirodnih zaklona ni protivtenkovske odbrane, 32. puk je počeo povlačenje u neredu ka r. Proniset, trpeći znatne gubitke. Ovim povlačenjem je bio ugrožen desni bok 38. pješadijskog puka (iz lijeve kolone), pred kojim su se pojavili italijanski tenkovi. Zbog toga je 38. puk zalomio svoje desno krilo da bi izbjegao obuhvat, razvijajući samo treći bataljon iz rezerve i zahvaljujući hrabrosti svojih trupa i brzom i energičnom dejstvu brdske baterije, koja je izašla u streljački stroj, popravio je situaciju – italijanski tenkovi su zaustavljni pred frontom 32. puka“. Nakon toga 38 puk je krenuo u snažna ofanzivna dejstva protiv italijanskih snaga, a ističe se da su u tome imali i veliku pomoć 48. puka. Zalaganje i požrtvovanost vojnika i najvećeg dijela starješina bili su na izuzetnoj visini, uprkos italijanske brojne vojničke i tehničke nadmoćnosti, naročito u tenkovima i avijaciji. Ukupno jednice Zetske divizija postigle su velike uspjehe, uprkos tome što su slabo snabdijevane kako ubojnim sredstvima tako i u hrani, ali su nadljudskim naporima postigli zadivljujuće rezultate. U borbenim dejstvima zarobili su oko hiljadu italijanskih vojnika i oficira.

Komski odred je kapitulaciju Jugoslovenske kraljevske vojske dočekao u blizini Skadra, gdje su se spremali za njegovo zauzimanje. Glas o kapitulaciji kraljevski oficiri i vojska su primili sa nevjericom, jer su morali da polože oružje onima koje su na ovom dijelu fronta porazili, ne znajući da je na drugim ratištima Jugoslovenska vojska doživjela neuspjehe. Jedan dio njih je uspio da sačuva oružje, izbjegavajući zarobljavanje. Većina kraljevskih oficira, službenika i drugih dostojno su, koliko je to bilo moguće, stali u odbrani svoje zemlje. Za razliku od njih, zadatak komunista je bio da sakupe što više oružja (smještali su ga u partijske magacine), kojega su planirali da kasnije upotrijebe i protiv onih koje su etiketirali „narodnim neprijateljima“.

I samo potpisivanje akta kapitulacije Jugoslovenske kraljevske vlade u Aprilskom ratu, po mnogim autorima, nije bilo u skladu sa međunarodnim propisima, jer ga nijesu potpisale vlade već njeni pojedinci, kao što su u konkretnom slučaju članovi Jugoslovenske kraljevske vlade Aleksandar Cincar Marković i general Radivoje Janković potpisali primirje sa njemačkom stranom: „Oni su 17. aprila pred veče potpisali Odredbu o izvršenju primirja između Njemačke i jugoslovenske oružane sile. S gledišta međunarodnog prava ovaj akt je ništavan, jer on sadrži i mnoge odredbe čisto političkog karaktera, a takve međunarodne ugovore može da sklopi samo vlada, a ne pojedini vojni komandanti“. (Istorija Jugoslavije, autori: Ivan Božić, Sima Ćirković, Milorad Ekmečić, Vladimir Dedijer).

Nakon aprilske kapitulacije i početne dezorjentacije i gubitka dijela teritorije Crne Gore, opšte stanje je počelo djelimično da se normalizuje, a životni uslovi su bili podnošljiviji. Italijanski okupator se uglavnom trudio da što je moguće više dobije naklonost naroda. Međutim Crna Gora je bila teritorijalno osakaćena, a položaj srpskog stanovništva u pojedinim djelovima granica Zetske banovine (Hercegovini, Metohiji) bio je katastrofalan. Hercegovina je pripojena ustašama; djelovi Crne Gore i Kosova i Metohije bili su pripojeni tzv. velikoj Albaniji, a Boka kotorska je bila priključena Italiji, pa je Crna Gora time izgubila izlaz na more. Italijanska propaganda o blagostanju koje će donijeti Crnoj Gori, ubrzo po okupaciji raspršila se i većina je shvatila da oni ovdje traže samo svoje interese, uz jednu malu dozu sentimentlnosti zbog poznatih dinastičkih veza Savoja – Petrović. Crnogorskim separatistima nije smetalo ni sakaćenje crnogorske teritorije, samo da dobiju „zrno vlasti“. Ulazak italijanskih snaga na Cetinje jedan dio rukovodstva CFS, bivših zelenaša i dio naroda dočekali su sa oduševljenjem , kao „oslobodioce Crne Gore od velikosrpskog ugnjetača“.

(Nastaviće se)