Istočno Sarajevo – od ledine do grada (VIDEO)

Piše:Peđa Kovačević

Grad Sarajevo su prije rata činile opštine Stari grad, Centar, Novo Sarajevo, Novi grad, Ilidža, Vogošća, Pale, Hadžići, Ilijaš i Trnovo.

Teritorija većeg dijela ovih opština tokom rata se nalazila u Republici Srpskoj. Dejtonski mirovni sporazum podrazumijevao je povlačenje Republike Srpske iz skoro svih urbanih dijelova grada Sarajeva. Prema Dejtonskom mirovnom sporazumu 43,8 odsto teritorije predratnog Sarajeva i 1,5 odsto stanovništva tog grada pripalo je Republici Srpskoj. Federaciji BiH je pripalo 56,2 odsto teritorije i 98,5 odsto ukupnog stanovništva koje je 1991. godine živjelo na toj teritoriji.

Tužne kolone su u zimu 1995. na 1996. godinu napuštale Grbavicu, Vraca, Nedžariće, Ilidžu, Vogošću, Ilijaš, Hadžiće i kretale se u nepoznato, prema istoku. Sa sobom su, nerijetko, nosili i iskopane posmrtne ostatke svojih najmilijih, s namjerom da ih sahrane tamo gdje se i oni nastane. Većina ih je otišla u Podrinje, Semberiju i Srbiju. U tom talasu mnogi su se zadržali na prvoj stanici, u Lukavici i u Palama, gdje su se već 1992. nastanili izbjegli iz dijelova grada koji su bili pod kontrolom Izetbegovićevih vlasti i vojske.

Poređenja radi, Istočno Sarajevo je 1996. godine Sarajevu bilo isto što su Petlovo brdo i Lazarevac Beogradu; Istočno Sarajevo je Sarajevu bilo, a Dejtonskim sporazumom, isto što su Blok VI, Tološi i Zeta Podgorici. Toliko je Republika Srpska dobila od nekadašnjeg Sarajeva. Dakle, nije dobila ništa što bi opravdalo naziv ove administrativne jedinice.

„Mali grad na velikom brdu“ – bio je to ironičan naslov objavljen u nedjeljniku „Dani“, koji je bio posvećen poslijeratnom Srpskom Sarajevu. Nasljednik gore pomenutog Izetbegovića, Bakir, danas kaže da je Istočno Sarajevo „prirodni nastavak Sarajeva i da ta dva grada zajedno čine jedno isto tkivo, koje će kad-tad biti jedna administrativna cjelina“. Ako se uporede ove dvije poruke pristigle iz Sarajeva u razmaku od nekih desetak godina, dolazi se do zaključka da je Istočno Sarajevo iz poražavajuće statistike s početka teksta, postalo polje interesa, ne samo na lokalnom, već i na višim nivoima.

Nekad i sad

Pale su prije rata bile jedna od deset opština koje su činile grad Sarajevo. Prema Popisu stanovništva iz 1991. godine na teritoriji opštine je živjelo oko 16.000 stanovnika. Nalazile su se na istoku tadašnje teritorije grada, udaljene petnaestak minuta vožnje od Baščaršije. Zbog geografskih odlika terena sa Sarajevom ne čine jednu cjelinu, te su važile za prigradsku opštinu. U samom naselju prije rata se nalazilo nekoliko desetina stambenih zgrada niske gradnje, kuće raspoređene krugom oko stambenih zgrada, Srednjoškolski centar , Osnovna škola , Dom zdravlja, Kulturni centar, pravoslavna crkva, katolička crkva, džamija i zgrade industrijiskih postrojenja kao što je „Famos-Koran“ (koji je zapošljavao oko 2.000 radnika) i još nekoliko fabrika. Najveći resurs na teritoriji opštine je bio, što je i danas, OC Jahorina.

Za razliku od Pala, koje su i prije rata bile opština sa svojim sjedištem, opštinskim i republičkim institucijama i planom razvoja i širenja, Lukavica, Dobrinja (dio koji je ostao u Srpskoj), Kula, Vojkovići, Kasindo i druga mjesta su bila samo sarajevska prigradska naselja, dijelovi sarajevskih opština. Na tim teritorijama život je u svakom smislu morao krenuti od nule. Ova naselja, baš kao ni Sarajevo, s Palama ne čine jednu cjelinu. Prirodni su, geografski i urbani nastavak Sarajeva na njegovom jugu i jugozapadu, mjesto gdje je povučena granica između Srpske i Federacije BiH. Dobrinja je olimpijsko naselje i kraj trolejbuske trase.

U Lukavici se prije rata nalazio Elektrotehnički fakultet. I danas je tu. Tu je bila i velika kasarna i kroz ova mjesta je vodio i vodi put za Foču i Crnu Goru. Vjerovatno ne postoji ništa više što bi se moglo pomenuti kao prijeratni sadržaj ovih naselja. Na teritoriji ovih naselja poslije rata su formirane dvije opštine – opština Istočno Novo Sarajevo i opština Istočna Ilidža, koje zajedno sa opštinom Pale čine okosnicu privrednih, finansijskih, kulturnih, naučnih i sportskih dešavanja. Pored ove tri opštine u sastavu Istočnog Sarajeva nalaze se i opštine Istočni Stari Grad, Trnovo i Sokolac.

Ljudi koji su se tu naselili i tu ostali, zajedno s malobrojnijim starosjediocima, pokazalo se, najveće su bogatstvo ovih teritorija.

Prema neslužbenim rezultatima posljednjeg popisa stanovništva, na teritoriji Istočnog Sarajeva živi 64.966 stanovnika. Ako uzmemo u obzir mnoga osporavanja u vezi sa zloupotrebama popisivanja stanovništva, zatim metodologiju popisa, kao i činjenicu o broju studenata iz drugih dijelova Srpske i regiona, o postojanju onih koji su zbog ličnih razloga prebivalište prijavili u drugim opštinama i činjenicu o ljudima koji su poslom i porodično vezani za Istočno Sarajevo, možemo pretpostaviti da tu živi, obitava i cirkuliše mnogo veći broj ljudi.

Na ledininama nekadašnjih sarajevskih prigradskih naselja danas se nalaze moderni stambeni blokovi. Izgrađene su hiljade stambenih jedinica, a hiljade su u izgradnji ili u planu. Tu su smještene opštinske, gradske, republičke i državne institucije. Tu je i sjedište Univerziteta u Istočnom Sarajevu u čijem se sastavu nalazi 16 fakulteta i dvije akademije, sa preko 15.000 redovnih studenata. Kulturne djelatnosti sprovode Matična biblioteka Istočno Sarajevo sa preko 100.000 naslova smještenih u pet odjeljenja, Narodno pozorište, Narodna biblioteka Pale, Kinoteka Republike Srpske, Galerija „Kućanski“, opštinski kulturni centri i sada već brojni organizatori mnogih kulturno-umjetničkih manifestacija. Stadion „Slavija“, Gradski stadion „Pale“, Sportski centar „Vojkovići“, moderne sportske dvorane „Peki“ i „Slavija“ samo su neki od objekata u kojima bitišu sportski klubovi Istočnog Sarajeva i koji su prostor za organizaciju desetina sportskih i kulturnih manifestacija. Na teritoriji grada brojna su i predstavništva svjetskih kompanija, domaće firme, mnogi tržni centri i ugostiteljski objekti. Jahorina, sa desetinama hotela i kilometrima uređenih skijaških staza, je najznačajnija turistička destinacija, ne samo u Srpskoj, već i u cijeloj Bosni i Hercegovini.

Vrhbosna srednjevjekovnih Pavlovića

Istočno Sarajevo je prošlo svoj najteži period, dane kada je imalo samo izbjegle ljude i pusto polje. Posljednjih godina, izgradnjom novih stambenih blokova, novim zgradama opštinskih, gradskih , republičkih i državnih institucija, izgradnjom novih kulturnih, školskih i privrednih objekata, parkova, šetališta i drugih sadržaja, Istočno Sarajevo postaje grad, barem u domaćem poimanju i upotrebi te riječi. Nesumnjivo je da svojim geografskim položajem ima strateški važno mjesto u političkim previranjima u Bosni i Hercegovini, te da je sticajem tih okolnosti dalji razvoj realan. Na isti način, ime ove administrativne jedinice igra važnu ulogu u današnjim političkim tokovima. Međutim, dugoročno i istorijski gledano, od neprocjenljivog je značaja buđenje svijesti da je ovom teritorijom, Vrhbosnom, u doba srednjovjekovnog feudalizma, vladala moćna porodica Pavlović, koja je ostavila bitan trag u srpskoj istoriji.

Aktuelni predsjednik Republike Srpske ne vidi važnost i sponu između današnjeg Istočnog Sarajeva i nekadašnje Vrhbosne i starih tvrđava koje se nalaze na teritoriji grada, pa je zbog prezira koji javno ispoljava prema Sarajevu, predložio da se iz imena Istočnog Sarajeva izbriše riječ „Sarajevo“. A tužna je sudbina grada koja ime nosi po strani svijeta, a da pritom leži na sopstvenoj i bogatoj istoriji.

Pomenutu sponu, za razliku od predsjednika Republike, prepoznale su lokalne vlasti, pa je grb Istočnog Sarajeva nastao na motivima porodičnog grba vrhbosanske vlastele. S obzirom na to da će u Istočnom Sarajevu vremenom biti sve manje ljudi koji su rođeni u Sarajevu i koji Sarajevo nose u srcu, i činjenicom da Istočno Sarajevo osim ljudi, Olimpijade, Trebevića i Jahorine (koje svijet poistovjećuje sa Sarajevom) nema ništa drugo što asocira na Sarajevo, za budućnost nam ostaju Vrhbosna i Pavlovići, kao lingvistički temelj za buduće ime grada i kao jedine prikladne opcije koje neće izazivati ni današnje podsmjehe, a ni zabune kod regionalne i svjetske publike zainteresovane za ovo područje.