Na današnji dan prije 100 godina održan prvi referendum u istoriji Crne Gore
1 min read
"Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori"
Priredio: Jovan Markuš
Na današnji dan prije stotinu godina održan je prvi konsult naroda (plebiscit tj. referendum) u istoriji Crne Gore o tome da Crna Gora postane dio jugoslovenske zajednice.
Ono o čemu danas režimski istoričari i pravnici uporno izbjegavaju da pišu je održavanje konsulta naroda u Crnoj Gori, na kome se narod mogao izjasniti, bilo za konstituantu države Srba, Hrvata i Slovenaca, bilo pak za svoj posebni parlament. Konsultu naroda je u inostranstvu dat karakter plebiscita tj, referenduma, kojim je odlučeno da Crna Gora bude sastavni dio jugoslovenske zajednice.[1]
Konsult je održan uz saglasnost Kralja Nikole I i crnogorske Vlade u egzilu, pod kontrolom Velikih sila saveznica 28.novembra 1920. godine. Ovim je ostvarena želja ,,zelenaša” i učesnika Božićne pobune da budućnost Crne Gore ,,odredi Jugoslovenska konstituanta“, kako su isticali ,,zelenaši“ u proglasu od 8. novembra 1918. godine uoči održavanja Velike narodne skupštine u Podgorici, a učesnici Božićne pobune u svom zahtjevu uoči bratskog sukoba 22. decembra 1918. (4. januara 1919.) godine.
Najviše podataka o razlozima za održavanje konsulta naroda ostavio je upravo politički vođa Božićne pobune i posljednji predsjednik vlade u egzilu Kraljevine Crne Gore Jovan Plamenac.
Vlada Kraljevine SHS je 1925. godine dala amnestiju vođama i učesnicima Božićne pobune i najveći broj izbjeglih se vratio u otadžbinu gdje su ostvarili svoja radna ili penzijska prava. Poslije amnestije i Jovan Plamenac se vratio u Kraljevine SHS. Da bi mogao ostvariti penzijska prava, primjerena dužnostima koje je obavljao u Kraljevini Crnoj Gori, postavljen je na položaj ministra – rezidenta. Iako se radilo o samo formalnom činu postavljenja, to je izazvalo revolt kod jednog broja poslanika u Narodnoj skupštini Kraljevine SHS. Od narodnog poslanika iz Crne Gore Rista Jojića podnijeta je interpelacija o Jovanu Plamencu, bivšem predsjedniku kraljeve vlade, gdje ga optužuje “da je poslije, ujedinjenja, u tuđini radio protivu ove države i da je on tvorac odmetničke akcije u Crnoj Gori kao i sviju zala koja su istekla iz nje“. Uslijedila je i polemika u štampi povodom interpelacije u koju se uključio i Jovan Plamenac. U opširnom odgovoru, na čitavoj prvoj stanici beogradskog lista “Balkan“ od 31. decembra 1925. Jovan Plamenac, između ostalog, piše sljedeće:
,,Velike sile su na početku u godini 1920. donele odluku, da se i u Crnoj Gori izvrše izbori, u isto vrijeme, kad se budu vršili izbori u državi Srba, Hrvata i Slovenaca za njenu konstituantu – na dan 28. novembra 1920. godine; ali, da ti izbori u Crnoj Gori, imaju biti vršeni pod kontrolom savezničkih Velikih sila sa pravom, da se Crnogorci mogu toga dana izjasniti, bilo za konstituantu države Srba, Hrvata i Slovenaca, bilo pak za svoj posebni parlament. Komisiji su date instrukcije, da u svemu ima izaći Crnogorcima u susret, kako bi se mogli potpuno nezavisno izjasniti o daljoj svojoj državnoj sudbini…
Ta rečena izborna Komisija je došla u Crnu Goru i kontrolisala izbore, koji su izvršeni na dan 28. novembra 1920, o čemu je podnela kolektivan izvještaj tadašnjem međunarodnom forumu – savezničkim velikim silama, kao i poseban izvještaj svojim vladama. I tek na osnovu izvještaja podnesenih od strane rečene Komisije, Velike sile su donijele odluku, da povlače svoje akreditovane ministra kod crnogorske vlade i da ukidaju eksteritorijalnost istoj, kao i svim crnogorskim legacijama i konzulatima na svojim teritorijama – motivišući istu slobodnom odlukom crnogorskog naroda – izraženom pod njihovom kontrolom, na dan 28. novembra 1920, da se Crna Gora sjedini sa državom Srba, Hrvata i Slovenaca.
Tek poslije ovoga uputile su mi velike sile saveznice note gornje sadržine. Prva, koja je uputila crnogorskoj vladi, bila je vlada Francuske Republike. Njena je nota od 20. decembra 1920. Iza ovoga su sledovale i note ostalih Velikih sila. Sve note nose naslov: Njegovoj Ekselenciji g. J. S. Plamencu, Ministru predsedniku i Ministru Inostranih Dela Crne Gore – Neuiily – Prema ovome jasno je za svakog da je Kraljevina Crna Gora, kao nezavisna država međunarodno postojala stvarno do 28. novembra 1920. godine kada su počele Velike sile, da saopštavaju svoje odnosne odluke crnogorskoj vladi. Srbiji su, odnosno državi Srba, Hrvata i Slovenaca, tek poslije 1920. dale Velike sile pravo na ratnu odštetu Crne Gore. Dakle, poslije samoopredjeljenja crnogorskog naroda od 28. novembra 1920 godine…
Takođe treba i to znati, da u ono vrijeme kad su priznavale Velike sile vladu Crne Gore, nijesu priznavale državu Srba, Hrvata i Slovenaca. Onaj koji još nije bio rođen ne može odricati onome život, koji je već postojao, kao što je tada i u to vrijeme, postojala međunarodno Kraljevina Crna Gora.
Izvršeni izbori u Crnoj Gori na dan 28. novembar 1920. g. pod kontrolom Velikih sila, imaju se smatrati kao odluka naroda Crne Gore, da se obje države – Kralj. Crna Gora i Kralj. Srba, Hrvata i Slovenaca – sjedine u jednu zajedničku državu; tim prije što je crnogorska vlada dala Vel. silama saveznicama pristanak na Konferenciji mira u San Remu 1920, da se pomenuti izbori mogu izvršiti pod kontrolom Velikih sila.“[2]
Poslije povratka iz egzila Jovan Plamenac je saslušan kod prvostepenog suda, 30. oktobra 1926. g. U zapisniku piše, između ostalog, sljedeće:
“Stalna istorijska bila je želja naroda Crne Gore, da se podigne veliko i ujedinjeno Srpstvo. Nikada nije zamišljao Srpstvo bez Srbije od kad je ona uskrsla kao slobodna država. U tom velikom cilju narod je Crne Gore kroz vekove prolevao svoju dragocenu krv i pri tome davao je najveće žrtve i to u tolikoj meri da mu se je čitav svet divio. Te iste osećaje, te iste poglede i želje ispovedali su i njegovi prvi sinovi i na njima radili u svima periodima istorije Crne Gore. Što se pak tiče baš ujedinjenja sa Srbijom Kralj Nikola je čak i svoja prava ustupao samo da se ostvari taj veliki narodni ideal – oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda. Dovoljno je podsetiti na njegove odnošaje sa Knjazom Mihailom Obrenovićem. Nije li postojao i poverljivi sporazum u godini 1912. između vlade crnogorske i srbijanske: čim obe srpske vojske – crnogorska i srbijanska – pobedonosno uđu u osvojeni Skadar, da se proglasi ujedinjenje između obe srpske Kraljevine.
Nije li i vlada, koja je nas zamenila, u aprilu 1913. pokušala takođe da provede rečeno ujedinjenje između Crne Gore i Srbije, što je moralo biti odloženo po savetu Rusije….
Svi mi, bilo da smo bili na prestolju, ili u kolibi, bili smo za narodno i državno ujedinjenje i u času, kad su pale Centralne Sile – u godini 1918. samo, što su jedni smatrali da se to ima sprovesti jednim putem, dok su drugi govorili da to treba izvršiti drugim putem…
Na pitanje: do kada sam vršio dužnost ministra predsednika imam ovo odgovoriti:
Da bi vlada Kraljevine Crne Gore jedanput za svagda skinula međunarodno s dnevnog reda Crnogorsko Pitanje održata je jedna istorijska ministarska sednica u Kap – Martenu u Francuskoj pod predsedništvom Kralja Nikole I, na kojoj je odlučeno, da se popusti Velikim Silama u pitanju njihovog traženja o konsultovanju naroda u Crnoj Gori o njegovoj daljoj političkoj i državnoj budućnosti ali pod kontrolom Velikih Sila, ma da se je to protivilo suverenitetu jedne nezavisne države, da njene izbore kontrolišu strane države. Na osnovu te odluke predao sam, kao šef Vlade i ministar inostranih dela, Konferenciji mira u San Remu, onu poznatu crnogorsku sanremsku notu.
Velike sile saveznice usvojile su svojim odgovorima rečeni predlog crnogorske vlade. Ostalo je velikim silama, da izaberu trenutak, kad će se moći u pomenutom cilju konsultovati narod Crne Gore.
Kad su velike sile doznale, da će se na dan 28. novembra 1920. god. vršiti izbori u državi Srba, Hrvata i Slovenaca za njenu Narodnu Ustavotvornu skupštinu, one su odlučile, da toga dana budu provedeni izbori i na teritoriji Kraljevine Crne Gore i da to bude gore rečeni konsult. O toj odluci – o rečenom izbornom danu, kao i o imenima lica, koja su određena kao članovi Kontrolne delegacije – velike sile saopštili su Crnogorskoj vladi sa svojim notama.
Izbori su izvršeni na rečeni dan. Izabrani crnogorski poslanici nisu se zaustavili u Crnoj Gori, nego su otišli u Beograd i postali su članovi Ustavotvornog Parlamenta države Srba, Hrvata i Slovenaca, što je značilo da narod Crne Gore ne želi da uđe putem svoga državnog suvereniteta u jedinstvenu državu Srba, Hrvata i Slovenaca, nego da njegova otadžbina uđe kao bivša oslobođena neprijateljska provincija.
Čim su velike sile konstantirale ovaj fakt, po prijemu izveštaja od strane Izborne kontrolne komisije, donele su odluku iščeznuću međudržavnog suvereniteta Kraljevine Crne Gore i prisajedinjenju iste državi Srba, Hrvata i Slovenaca.
Kralj Nikola je posle ovoga umro. Vlada je raspustila vojsku u prvoj polovini godine 1921. Ubrzo iza ovoga podnela je moja vlada ostavku…
U vezi sa ovim napominjem: dok sam ja još bio ministar predsednik raspuštena je crnogorska vojska. To je bilo u prvoj polovini 1921. godine.”[3]
Jovan Plamenac kao nekadašnji narodni poslanik, predsjednik Narodne skupštine, ministar raznih resora, državni savjetnik i tadašnji predsjednik Vlade dobro je znao, što i navodi u izjavi, da su velike sile prihvatile rezultate izbora od 28. novembra 1920. kao legitimno izraženu volju naroda Crne Gore za budući život u državi Srba, Hrvata i Slovenaca. Kao iskusni političar i državnik svjestan je bio da donošenjem Ustava države Srba, Hrvata i Slovenaca prestaje i formalno važenje Ustava i Kraljevine Crne Gore kao međunarodnog subjekta tj. kao posebne države.
Nije teškouočiti da ukaz o ostavci vlade Jovana Plamenca nosi datum 28. jun 1921. Toga dana proglašen je Ustav države Srba, Hrvata i Slovenaca, u narodu poznat kao Vidovdanski ustav, kada je de facto (stvarno) i de jure (formalno pravno) Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca verifikovana kao međunarodni subjekt.
Ovoj kontroverznoj ličnosti mogle bi se vjerovatno prigovoriti mnoge stvari, ali ne politička nepismenost i nepoznavanje redosljeda poteza. Logično proizlazi da je za podnošenje njegove ostavke 28. juna 1921. presudni razlog i formalni nestanak Kraljevine Crne Gore kao države. Od 28. juna 1921. on je mogao biti samo na papiru predsjednik vlade Kraljevine, koja više nije postojala.
Akademik Dimitrije – Dimo Vujović u svojoj studiji Ujedinjenje Crne Gore i Srbije navodi da su rezultati izbora u Crnoj Gori protumačeni kao izjašnjavanje crnogorskog naroda za politiku ujedinjena i ističe: ,,Kao što smo vidjeli, rezultati ovih izbora tumačeni su tako i u inostranstvu, gdje su im dali karakter plebiscita. Zato su, pozivajući se na njih, i prekinuli sve odnose sa kraljem Nikolom i njegovom vladom”.[4]
O izborima od 28. novembra 1920. godine i rezultatima izbora dr Šerbo Rastoder u studiji Političke stranke u Crnoj Gori 1918-1929. piše, između ostalog, sljedeće:
,,Parlamentarni izbori 1920. godine imali su za Crnu Goru poseban značaj. Njima je trebalo potvrditi legitimitet Podgoričke skupštine i konstituisati demokratsku političku infrastrukturu, tj. vlast koja bi, kroz Ustavotvornu skupštinu, donijela Ustav kao najviši pravni akt narodne volje.
Britanska vlada je s posebnim interesovanjem pratila rezultate izbora. U Crnu Goru su, kao posmatrači na izborima, upućeni Ronald Vguse i major L. E. Ottleu. U podnesenom izvještaju navodi se da su izbori pošteno izvršeni i da nije postojalo neko čvrsto raspoloženje protiv ujedinjenja sa Srbijom, što je uslovilo da britanska vlada povuče priznanje crnogorskog konzula u Britaniji, a to su, izuzev Italije, ubrzo uradile i druge zemlje.
Navedeni izvori nedvosmisleno ukazuju da su rezultati izbora 1920. godine u izbornom okrugu Crna Gora, prevashodno promatrani kroz opciju odnosa pristalica i protivnika bezuslovnog ujedinjenja Crne Gore i Srbije, bez obzira na činjenicu što na ovim izborima nijedna stranačka grupacija nije osporavala odluke Podgoričke skupštine.
Prema već navedenim podacima u izbornom okrugu Crna Gora glasalo je 65,97%.4 To je bilo neznatno iznad jugoslovenskog prosjeka (64,97), znatno više nego u Srbiji, gdje je apstinencija birača bila najveća (izišlo 56,33%) a znatno manje nego u Sloveniji, gdje je apstinencija birača bila najmanja (73,5%).
Navedena tabela pokazuje da je najveći odziv birača zabilježen u barskom okrugu (73,93%), a najmanji u cetinjskom (54,72%). Veoma velika apstinencija birača zabilježena je u kotorskom okrugu (55,85%), dok je u sjevernom dijelu današnje Crne Gore ona bila znatno manja.
Gradsko stanovništvo izišlo je na izbore u broju nešto iznad prosjeka. Tako je u Danilovgradu izišlo (78,96%), Nikšiću (68,46%), Kolašinu (68,33%), Ulcinju (66,61%), Baru (65,76%), Cetinju (64,20%) i Podgorici (58,44%). Na seoskom području taj procenat je bio neujednačen. Od Pivljana (srez goranski), koji su izišli na izbore u procentu 36,43% pa do bojanskog sreza (Barski okrug – naseljen pretežno albanskim stanovništvom) 81,25%. Na osnovu raspoloživih podataka pouzdano se može zaključiti da je odziv birača bio najveći na područjima naseljenim muslimanskim i albanskim stanovništvom.”[5]
O rješavanju crnogorskog pitanja akademik Dragoljub R. Živojinović zaključuje: “Krajem 1919. godine postepeno se počelo uobličavati rešenje crnogorskog pitanja. Sve više pristalica sticao je predlog da se problem mora rešiti u okviru jadranskog pitanja, tj. sporazuma između Italije i Kraljevine SHS i nakon izbora za Ustavotvornu skupštinu. Na tome je naročito insistirala britanska delegacija u Parizu. Takav pristup podržao je lord Kerzon i ostali članovi vlade. To su prihvatile i ostale velike sile. Svi Plamenčevi napori da spreči takav tok i način rešenja naišli su na odlučno odbijanje vlada u Londonu, Parizu, Vašingtonu i Rimu. Krah politike nejske vlade i dvora postao je izvestan nakon prekida uplate subvencija koje su plaćale Francuska i Velika Britanija. Potom je sledilo neizbežno. Ishod izbora za Ustavotvornu skupštinu, povlačenje diplomatskih predstavnika i konzularnih agenata od strane velikih sila i smrt kralja Nikole u martu 1921.godine, značile su završenu agoniju Kraljevine Crne Gore i kraj njenog postojanja kao suverene države. Sve potonje delatnosti predstavljale su uzaludan trud da se izbegne najgore i spreči neminovno – nestanak Kraljevine Crne Gore kao suverene države.”
O izvještaju Međunarodne posmatračke misije, povodom održanih izbora , prof. dr Dragoljub Živojinović piše sljedeće:
“Međunarodni posmatrači su zaključili da je glasanje obavljeno u skladu sa izbornim zakonom i da je obezbeđena njihova potpuna tajnost. Način glasanja je bio prilagođen činjenici da je u zemlji, među glasačima, postojao veliki broj nepismenih. Na način glasanja nisu imali nikakvih primedbi. Ispitani glasači, pripadnici različitih društvenih slojeva stanovništva, nisu imali primedbe na poštenje i tajnost glasanja. Izbori su prošli mirno i bez incidenata, osim jednog beznačajnog sukoba u Kolašinu, bez političke pozadine. Vojska i policija nisu bili primećeni, a nije bilo ni slučajeva da su se vlasti mešale ili vršile pritisak na birače.
Na izbore je izišlo 67,31% birača, a procenat bi bio veći da neka mesta nisu bila veoma udaljena i teško pristupačna. S obzirom na lokalne prilike, procenat odsutnih biračaje bio nizak, zaključili su međunarodni posmatrači.
Prikazom političkih programa svih nosilaca listi, došli su do zaključka da su sve, bez obzira na različite pristupe unutrašnjem uređenju države, bile za ujedinjenje Crne Gore sa Kraljevinom SHS. U pogledu pristalica kralja Nikole, zaključili su da je njihov broj bio zanemarljiv. Među kraljevim pristalicama su se nalazili ljudi bliski dvoru, rodbina, lični prijatelji, politički protivnici ujedinjenja i zatvorenici. Britanski posmatrač Ronald Brajs je zaključio da ujedinjenje Crne Gore u kraljevinu SHS nije predstavljalo izborno pitanje. Sve liste i stranke izjašnjavale su se o tome da li je postojeće rešenje bilo zadovoljavajuće, da li se moglo poboljšati ili da li je potpuno neprihvatljivo. U zaključku izveštaja, koji je dostavljen parlamentu i bio objavljen kao posebna publikacija, Brajs je naveo da su izbori bili u potpunosti pošteni, slobodni i tajni; predstavljali su gledište stanovništva koliko je njihovo političko obrazovanje to omogućavalo. S obzirom na lokalne okolnosti, procenat birača koji su izišli na izbore bio je potpuno zadovoljavajući. U zemlji nije postojao iole značajniji deo glasačkog tela koje je bilo protiv ujedinjenja sa Srbijom u Kraljevinu SHS. U pogledu de facto postojećeg ujedinjenja, postojale su dve brojno potpuno nejednake grupe: prva, zanemarljiva manjina je, na osnovu dvogodišnjeg življenja u novoj državi smatrala da budući Ustav neće obezbediti jednakost sa Srbijancima. Ta manjina se, stoga, zalagala za obnovu nezavisne Crne Gore koja bi, pod određenim uslovima, ušla u Kraljevinu SHS. Druga, velika većina podržavala je postojeće ujedinjenje, iako sa različitim stepenom entuzijazma. Jedni su očekivali da će se stanje poboljšati, dok su drugi smatrali da su najočitije slabosti već bile ispravljene. Mnogo toga u budućnosti zavisiće od odluka Ustavotvorne skupštine. Ukoliko ona bude postupala jednako sa svima, bez obzira na njihovo poreklo, otpor će nestati. Tako će se Crnogorci jedinstveno opredeliti za zajedništvo sa Srbijom u Kraljevini SHS, naglasio je Brajs. Džon Adam je tvrdio da je izveštaj pokazao volju većine izraženu na izborima. U pogledu pristalica kralja Nikole zaključio je da je njihov broj bio mali i da su stoga doživeli neuspeh. Tome su doprineli međusobni sukobi, a ne uplitanje srbijanskih vlasti. “Time je Vlada NJ. Veličanstva ostvarila prvi cilj svoje politike, da narod na slobodnim izborima za Skupštinu odluči o obliku vlade pod kojom želi da živi” zabeležio je Adam. Izveštajem je posebno bila zadovoljna britanska vlada koja se najupornije od svih velikih sila zalagala za provjeru narodne volje.
Na kraju prof. dr Živojinović zaključuje, između ostalog, sljedeće: “Na taj način, jedno važno pitanje u zaokruživanju procesa stvaranja Kraljevine SHS je dobilo svoj epilog. Izbori su prošli na način koji je zadovoljio britanska očekivanja. Druge dve velike sile, Francuska i SAD, mogle su posle toga da određuju svoje držanje i politiku prema nejiskoj vladi i kralju Nikoli. Pred njima su se nalazile odluke koje se nisu mogle izbeći ili zaobići. One su, kad budu donete trebalo da budu, završni čin jedne drame koja je dugo trajala.
Ishod izbora i odluke Ustavotvorne skupštine Kraljevine SHS otvorile su put međunarodnom priznanju ujedinjenja Crne Gore sa novom državom. To je dovelo do prekida diplomatskih odnosa između velikih sila i nejiske vlade, kao i ukidanja poslanstva i konzulata Kraljevine Crne Gore na njihovim teritorijama. Tim je ostvarena mogućnost za postepeno gašenje njihovih diplomatskih aktivnosti u Evropi i SAD.”[6].
Međutim, ostataci raspuštene crnogorske vojske u egzilu od svakoga napuštene, tokom događanja u Italije 1922. g. upustili su se, po našem mišljenju, u nepotrebnu avanturu. Naime, prilikom ,,Marša na Rim (ital. Marcia su Roma) koji su izveli italijanski fašisti na čelu sa Benitom Musolinijim. u vremenu od 22. do 29. oktobra 1922.godine ostataci crnogorske vojske u egzilu formirali su „Crnogorski fašistički borbeni odred „( ital. Fascio di combattimento montenegrino) koji je marširao zajedno sa fašistima na Rim. Prije izvjesnog vremena istorijski institut ,,Luce“ iz Rima objavio je više fotografija „Crnogorskog fašističkog borbenog odreda “ sa tog neslavnog marša[7] . Kasnije će jedan broj pripadnika „Crnogorskog fašističkog borbenog odreda“ učestvovati u pokušaju stvaranja ,,nezavisne“ države Crne Gore za vrijeme okupacije 12. jula 1941. g. pod pokroviteljstvom fašističke Italije. Po našem mišljenju i ovi neslavni događaji su posljedica pogrešnih odluka o raspuštanju crnogorske vojske i predaje oružja 1916. godine, koje su bile tragične po Crnu Goru a čije posljedice osjećamo i danas, kada mnogi iz vlasti lažno propagiraju navodni antifašizam a u stvari sprovode program na razaranju bića Crne Gore, koji je bio aktuelan za vrijeme fašističke okupacije 1941. godine. Dovoljno je uporediti činjenice u raznim oblastima da bi vidjeli da li je ovo zapažanje ispravno ili ne.
Danas postoji tendencija kod režimskih istoričara i publicista u Crnoj Gori da se zamjenom teza ,,komitima” predstave, i oni koji se nijesu borili za oslobođenje od austrijskog okupatora. Poslije stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca na teritoriji Crne Gore 1922. i 1923.g.ne djeluju ,,komiti”, koji su se borili za oslobođenje od austrijskog okupatora, već grupe odmetnika koje su se borile protiv novostvorene vlasti a pri tome su ubijale i pljačkale nedužne građane. Pri tome ove grupe odmetnika pokušavaju da predstave kao borce protiv,,srpske okupacije” ali ne i kao borce protiv,,hrvatske i slovenačke okupacije ”, iako je novostvorena država bila Kraljevina SHS. Crna Gora je do stvaranja Kraljevina SHS bila srpska država a Crnogorci u naconalnom smislu nesporno Srbi, i nije nam poznato da je jedan narod u istoriji okupirao sam sebe.
[1] Konzult (latinski, consultum) odluka, rješenje, pravno mišljenje:Vujaklija Milan, Leksikon stranih reči i izraza, Beograd, 1972, 456; Plebiscit (latinski,plebis scitum,plebiscitum) odluka naroda, narodno glasanje, opredeljivanje naroda putem opšteg glasanja; up.referendum: Vujaklija Milan, Leksikon stranih reči i izraza, Beograd, 1972, 730; Referendum (latinski,referendum) opštenarodno glasanje o naročito važnim pitanjima radi primanja ili odbacivanja nekog važnog zakonodavnog akta (plebiscit): Vujaklija Milan, Leksikon stranih reči i izraza, Beograd, 1972, 832
[2] Balkan, Beograd, br. 358, 31.12.1925.
[3] Legat dr Pera Šoća, Centralna biblioteka Cetinje, kutija 7, fasc. 33. pred. 21/2
[4] Dimitrije – Dimo Vujović, Ujedinjenje Crne Gore i Srbije, Titograd, 1962, 511
[5] Šerbo Rastoder, Političke stranke u Crnoj Gori 1918-1929, Bar, 2000, 435-477
[6]Dragoljub R. Živojinović, Kraj Kraljevine Crne Gore, Beograd, 2002, 321 -325
[7]http://senato.archivioluce.it/senato-luce/scheda/foto/IL0000000103/10/Ritratto-di-un-gruppo-di-fascisti-montenegrini-in-piazza-del-popolo.html?start=24
Posle ovoga teksta gosp.Markusa „perjanice“ montenegrinske istorijske „nauke“ zavrsile na aparatima.
„Najveći srpski neprijatelji nisu ni Hrvati, ni Englezi ni Nemci, nego sami ‘Srbi’…“ – Vojvoda Momčilo R. Đujić (Vidi: https://borbazaistinu.rs/na…).
Imajući u vidu da se odmah posle Prvog sv. rata uhvatila u koštac sa novom državom Kominterna i da su neki podjarmljeni tuđinski najamnici tzv. „srpski“ komunisti-internacionalisti, bečko-berlinski marksisti baljezgari imali neprijateljski stav prema Kraljevini Jugoslaviji, koja je nikla iz krvi i žrtava najboljih sinova srpskog naroda. Taksirali su Kraljevinu Jugoslaviju jednom od onih država „koje su postale kao uzgredni produkti u procesu raspadanja imperijalizma klasne ideologije buržoazije…“ Poveli su žestoku propagandu protiv Kraljevine Jugoslavije i protiv jedinstva našeg srpskog naroda, da bi ostvarili tuđinske i antisrpske planove i namerena na jedan način, koji svojom brutalnošću i bezobzirnošću nadmašuju i samog Gebelsa.
U debati koja je vođena u ustavotvornoj skupštini o Kraljevini SHS 18. aprila 1921. godine učestvovali su i izvesni podjarmljeni tuđinski najamnici tzv. „srpski“ komunisti-internacionalisti na čelu sa Simom Markovićem, koji je svesno govorio neistine i izvrtao činjenice, rekao je:
„Ova naša država nije rezultat jednog logičnog procesa u razvitku nacionalne svesti… Naša država isto tako kao i Čehoslovačka i Poljska, ustvari je samo jedna od produkata svetskog rata. Mi imamo za svoj postanak u prvom redu da zahvalimo propasti imperijalizma centralnih sila. A jedan od najtežih i najznačajnijih udaraca tome imperijalizmu zadala je ruska revolucija. I zato mi dugujemo svoj veliki dug za nacionalno ujedinjenje pored amerikanskih, engleskih i francuskih topova, još i ruskoj revoluciji, bar u istoj meri…“
U ovom kontekstu valja reći da su podjarmljeni tuđinski najamnici tzv. „srpski“ komunisti-internacionalisti u Kraljevini Jugoslaviji imali materijalnu podršku fabijansko-bundstičke i boljševičke Kominterne, kojoj se pridružio i engleski publicista Siton-Vatson, oko kojeg se okupio izvestan broj podjarmljenih tuđinskih najamnika i neprijatelja srpskog naroda u Kraljevini Jugoslaviji.
U toku 1931. godine Vatson je publikovao antisrbski pamflet protiv viteškog kralja Aleksandra Karađorđevića, koji je objavljen pod naslovom “The background of the Yugoslav dictatorship” – “Pozadina jugoslovenske diktature”, u kojem doslovno stoji:
“Jugoslovenska diktatura je zavedena od Kralja Aleksandra 6. januara 1929. g. usled glasnih uveravanja, da je to samo privremena mera i da će se prvom prilikom vratiti ustavna i parlamentarna vlada. Dekret od 3. oktobra 1929. g., koji je uzeo oficijelno ime Jugoslaviju podelivši je u 9 novih umetnički nazvanih provincija i manifest od 3. jula 1929, kojim se izjavilo da nikad ne može biti povratka starim istorijskim provincijama ili starom partijskom sistemu, sačinjavali su praktičan dokaz da se diktatura prestala smatrati kao privremena mera i da se ‘ušančila’. Ali posle 18 meseci od te izjave unutanja situacija Jugoslavije kao i mnogih drugih zemalja duboko je bila izmenjena usled svetske ekonomske krize i postepeno postalo je jasno, da je neizbežna izvesna promna režima…” (Vidi: Robert William Seton-Watson, The background of the Uugoslav dictatorship, – The Slavonic Review, Vol. X, No. 29, December 1931, London, England).
I dan danas beogradsko-josipgradski podjarmljeni tuđinski najamnici tzv. „srpski“ komunisti-internacionalisti, bečko-berlinski marksisti baljezgari „dokazuju“ kako su oni bili istinski pobornici Jugoslavije, zaboravljajući da su 1. decembra 1929. godine, na dan proglašenja Kraljevine Jugoslavije svim silama radili na njenom uništenju i stvaranju „nezavisnih radničko-seljačkih republika“ na štetu našeg nesrećnog srpskog naroda.
U „Proleteru“, organu Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije, objavljen je programski članak koji glasi…
PROKLAMOVANJE JUGOSLAVIJE
Proklamovanje „Jugoslavije“ na mesto dosadašnje „Kraljevine S.H.S“, i istovremeno administrativna podela zemlje na devet banovina, predstavlja krunu hegemonističko-imperijalističke politike krvave vladavine veliko-srpskog fašizma. Proklamovavši vojno-fašističku diktaturu državni udar od 6. januara postavio je između ostaloga sebi kao cilj i: ostvarenje narodnog „jedinstva“ pomoću stapanja sviju naroda Jugoslavije u jedinstvenu naciju. To što nije bio u stanju da sprovede balkanski „parlament“ veliko-srpska buržoazija, opirući se na buržoazije ugnjetenih naroda, namerava da sprovede grubom otvorenom silom vojno-fašističke diktature. Desetomesečni bilans krvave vladavine beogradskih dželata jasno je pokazao i dokazao, što on podrazumeva pod narodnim jedinstvom i kako on ostvaruje to „jedinstvo“. Nova podjela zemlje u suštini označava rasparčavanje ugnjetenih naroda, njihovo još veće i bezočnije nacionalno tlačenje i eksploataciju.
U toku deset mjeseci svoje nasilničke vladavine beogradski tirani na čelu sa Aleksandrom Poslednjim nastavili su u svim pravcima državnog života-bezobzirnu, brutalnu, varvarsku politiku veliko-srpske buržoazije; oni su nesrpske narode i u privrednom i u kulturnom pogledu neograničeno ugnjetavali, lišavajući ih svih političkih prava. Oni su revolucionarni kadar nacionalno-oslobodilačkih pokreta terorisali, proganjali, hapsili, a u zatvorima grozno mučili i ubijali.
Po nalogu vlade krvavog pseta-generala Živkovića većina je srednjih škola u Hrvatskoj zatvorena. Nacionalnim manjinama – Nemcima i Mađarima ne dozvoljava se da na svom jeziku obavljaju nastavu u narodnim školama. Prema ugnjetenim narodima vodi se otvoreno neprijateljska, upravo okupatorska politika. Njima se ne samo ne dodeljuje zemlja na osnovu Agrarne Reforme, već ih se tretira kao „tuđi“ elemenat, istovremeno kada belogradističkim vrangelovskim bandama dodeljuju najbolju zemlju. Razumljivo, to je usluga za uslugu. Bogato iskustvo u zverskim raspravama protiv sovjetskih radnika i seljaka sa osobitom halapljivošću usvaja srbijanska monarhija, primenjujući isto sredstvo protiv radnika i seljaka ugnjetenih naroda Jugoslavije.
Kreditna politika – Narodne Banke, Hipotekarne Banke itd. najjasnije govore kako srbijanska buržoazija i monarhija razumeju narodno „Jedinstvo“ i „ravnopravnost“. Ove su banke najviše pozajmica dale srpskim filijalama. Iz izveštaja Hipotekarne Banke vidi se da su 1928. g. Srpske filijale u Nišu i Beogradu dobile 1,608,038,088 Din., dok su sve ostale filijale u zemlji primile 704,560,806 Dinara. U Makedoniji i Kosovu sprovodi se bezobzirna kolonizartorska politika. Feudalni posedi u Makedoniji nisu uopšte razdeljeni mesnom stanovništvu. Najveći deo tih poseda dobili su kralj i ostali veliko-srpski agenti i političari. Diktatura je odredila kredit od 30 miliona Dinara u cilju kolonizacije Makedonije i Kosova.
Ali najbrutalnija kolonizacija sprovodi se na Kosovu. Pomoću velik-izdajničkih procesa otima se imovina čitavim selima. Albanci se proteruju, a na njihovo se mesto naseljavaju za režim pouzdani Srbi. U svrhu što bržeg srbiziranja ovih krajeva, prema novoj podeli Kosovski je kraj podeljen u tri banovine: Moravsku, Zetsku i Vardarsku. Vojno-fašistička diktatura podelila je Kosovo među Zetskom i Moravskom Banovinom i ako ovaj kraj nema nikakvih zajedničkih ekonomskih veza i interesa. Diktatura ovde je postavila isti cilj što i u parcelaciji Hrvatske, Bosne i Dalmacije –
stvaranje veliko-srpskog i nacionalnog ugnjetavanja. Podjela zemlje na devet
banovina – pašaluka u kojima će ban biti u stvari paša u svom pašaluku i koji će biti slepo oruđe u rukama beogradskih tirana sprovodeći krvavu politiku veliko-srpske vojno-fašističke diktature nacionalnog ugnjetavanja i eksploatacije radnog naroda. Usprkos tome da vladajuća veliko-srpska nacija ima samo 39 od sto celokupnog stanovništva njoj se veštačkim putem osigurava većina u šest banovina.
Široke radne mase i ugnjeteni narodi treba da su svesni toga, da je zloglasni akt od 9. oktobra njihovo okivanje u gvozdene lance i zversko nacionalno i ekonomsko ugnjetavanje od strane veliko-srpske hegemonije. Sa nazivom „banovine“ veliko-srpski fašizam u savezu s krupnom buržoazijom ugnjetenih naroda pokušava da ponovo obmane pre svega široke hrvatske seljačke mase, koje se bore ko – bajagi za formu – „ban“, a ne za sadržinu-oslobođenje ispod jarma veliko-srpske monarhije. Komunistička Partija Jugoslavije je jedini borac protiv neviđene reakcije i belog terora beogradskih ugnjetača. Ugnjeteni narodi treba da znadu da je njihov jedini vođa u nacionalno-oslobodilačkoj borbi Komunistička Partija. Samo u savezu sa radnicima i seljacima oni mogu ostvariti svoje nacionalno oslobođenje. Samo jedinstvenim revolucionarnim frontom radnika, seljaka i ugnjetenih naroda može se srušiti vojno-fašistička diktatura i ostvariti samoopredeljenje naroda do ocepljenja.
Dole sa vojno-fašističkom diktaturom! Dole sa krvavom srbijanskom monarhijom! Dole veliko-srpska politika nacionalnog ugnjetavanja! Živeo savez radnika, seljaka i ugnjetenih naroda! Živela samostalna Hrvatska, Makedonija, Crna Gora, Slovenija, Bosna, Vojvodina i Srbija. Živela radničko-seljačka vlada! Živela federacija radničko-seljačkih republika na Balkanu!
(Vidi: Proklamovanje Jugoslavije, „Proleter“, Organ Centralnog Komiteta Komunističke Partije Jugoslavije (Sekcija Internacionale), broj 6, godina 1, Beograd, 1. decembra 1929, str. 1).
Više je nego očigledno da su podjarmljeni tuđinski najamnici tzv. „srpski“
komunisti-internacionalisti, bečko-berlinski marksisti baljezgari ostvarili mračne ciljeve izvesnih evropskih i američkih rasista- imperijalista. Trajno su obespravili, razbili i osakatili naš nesrećni i poniženi srpski narod (Vidi: Borisav Jović, Velika Prevara – Kako su Srbi izgubili vek, drugo prošireno i dopunjeno izdanje, Beograd, 2020).
Ponovićemo ga opet sa istim ishodom i ovoga puta da traje vječno,ako Bog da i sveti Vasilije Ostroški, slava mu i milost.
Sjajno što više ovakvih tekstova jer je ovo glogov kolac za sve dukljanske vampire i posebno vampira nad vampirima Čmarka Šukrije trenutno najvećeg Srboždera i ispijača srpske krvi.
SVSKA TI ČSDZ JOCO I ŽIVIO NAM. TI OTVSRSŠ OČI OVI REŽISKI, SLEPCIMA ŠTO ŠTO MRZE SRBE I TPSKI NATOD I ŠTO BI SVE CDS POUNIJSTE PO RECEPTU ŠTEDIMLIJE I FRLJEVIĆA I SADA MILA ĐUKANOVKIĆA „!!!!$$
Onamo, ‘namo… za brda ona,
govore da je razoren dvor
mojega cara; onamo vele,
bio je negda junački zbor.
Onamo, ‘namo… da viđu Prizren!
Ta to je moje – doma ću doć’!
Starina mila tamo me zove,
tu moram jednom oružan poć’.??❤
Veliko postovanje gospodine Markus, odlican tekst posvecen tom danas spornom po nekima datumu u Crnoj Gori. Vrlo argumentovano i praceno zvanicnim dokumentima. Davanje olako izjave na vrlo osetljiva pitanja upravo su dovela do podjela i prilicno loseg ambijenta u drzavi. Ne smeta meni da neko danas ima druge poglede i stavove , ali ovo su stvari koje se ne mogu negirati. Kod jednog dijela gradjana vlada misljenja sa sa Srbima nemaju nista zajednicko. Dobro je Darko Tanaskovic u jednoj emusiji rekao “ kad se braca razdvajaju mora bit bolno“, nazalost, odlicno pripomognutai spolja.
NAJSLAVNIJI DAN U NAŠOJ ISTORIJI, UJEDINJENJE BRATSKE SRBIJE SA CRNOM GOROM , UJEDINJENJE SRPSKOG NARODA I DRŽAVA, A IZDAJNIČKA VLADA KRALJA NIKOLE OPLJAČKALA NAROD I SA NARODNIM PARAMA EMIGRIRALA U INOSTRANSTVO I NAROD OSTAVILI AUSTROUGARSKOM OKUPATORU NA MILOST I NEMILOST , ALI SU NAS SPASILE SRPSKE I SAVEZNIČKE TRUPE , I AKOBOGDA U BLISKOJ BUDUĆNOSTI PONOVO UJEDINJENJE ?????⚪????
Postoji izvesni stručnjak za prijem Belgije u NATO, dr.ug IVO VRANA VUKOVIĆ, perjanica Mila LOPOVA i strika dr.uga ŠIŠKA, za ovog potonjega se opravdano sumnja da ponešto zna o Belgiji!
Taj jadopredavač je na fakultetu (kobajagi uglednom) studentima približavao NATO integracije a koliko o tome zna znaju svi u Crnoj Gori, gledajući čuveni klip o neutralnoj Belgiji!
On je u znak žalosti za svojim pokojnim mozgićem spuštio zastave sadašnjeg Monteprkna do zemlje, ispred zgrade koju je podigao kralj Aleksandar! Dobio je domaći zadatak od Lopova broj 1 da okupi žalosne ostatke interesne bande DPS, da dovrše projekat sa prethodnog Kongresa i daju autokefalnost Mirašu i Vladimiru-Lavu sa evivačima i tako zaokruže građansko pitanje u Monteprknu. Takođe, na tom skupu će se, još jednom poništiti Velika narodna skupština, za svaki slučaj! Tako, uvaženi gospodine Markuš, poslije drugog poništenja, ta Skupština nije ni postojala! Slijedi zatim na tom Kongresu poništenje Bitke na Vrtijeljci i proglašenje pobjede Baja Pivljanina, jer je naknadno utvrđeno da su Turci imali znatno više igrača od dogovorenog broja. A i kvarilo je statistiku dobijenih bojeva protiv Turaka!
Sprdam se, ali je ovo žalosna zbilja u šta je DPS pretvorio Crnu Goru!
Odličan članak. Ovo treba da se vrti svaki dan kroz medije, do ne dođe do svakog stanovnika Crne Gore.
Nemerljiva vrednost publicistickog delovanja gospodina Jovana Markusa. veliko Vam hvala gos. Markus.
Kad ce sledeci KONSULT!!!!!! samo me to interesuje?