Na današnji dan: Ugovor Crne Gore i Srbije da srpske interese brane zajednički

Na današnji dan, 24. oktobra 1908. godine povodom aneksije Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske, sklopljen je ugovor između Crne Gore i Srbije, kojim je izražena odlučnost obje države da svoje interese zajednički brane oružjem, ako bude potrebno, što će, kako je u ugovoru zapisano, zavisiti od procjene i sporazuma nadležnih faktora Crne Gore i Srbije.

Kada je Austrougarska je objavila aneksiju Bosne i Hercegovine, u ovaj događaj su, posredno ili neposredno, bili uključeni Ruska imperija, Osmansko carstvo, Francuska, Velika Britanija, Italija, Kraljevina Srbija, Knjaževina Crna Gora i Njemačko carstvo. Aktom aneksije, izvedenim bez prethodnog sporazuma sa velikim silama, koje su joj na Berlinskom kongresu dale mandat za okupaciju Bosne i Hercegovine, Austrougarska je izvršila očiglednu povredu međunarodnih ugovora i izazvala žive proteste u Evropi.

Predstavnici pravoslavnih i muslimanskih narodnih organizacija dali su izjavu da je aneksija izvršena bez pitanja i protiv volje stanovništva i uputili su posebnu delegaciju u evropske prijestonice da tu izjavu stave do znanja velikim silama. U Srbiji i Crnoj Gori je aneksija izazvala veliko uzbuđenje jer se osjećalo da se Austrija time učvršćuje na Balkanu, da duboko pogađa nacionalnu budućnost Srba i da želi da ugasi sve nade u budućnost velike samostalne srpske države. Srbi su se riješili na krupne žrtve; protestovali su u svim prijestonicama, spaljivane su zastave Austrougarske.

Stvorili su Narodnu odbranu s ciljem da smiri partijske strasti i prikupi dobrovoljce za eventualne borbe. Pod pritiskom opšteg neraspoloženja u Evropi, u želji da sporu oduzme evropski karakter, Austrija je sa Osmanskim carstvom sklopila sporazum platila joj odštetu i počela pripreme da silom uguši srpske proteste. Srpska vlada je bila prinuđena da da izjavu da aneksija ne pogađa njene interese i da će na svojoj teritoriji spriječiti djelovanje protiv Austrougarske. Aneksijom Bosne i Hercegovine srpsko pitanje dobilo je evropski karakter, jer je u cijelom svijetu ostavljen utisak da je Austrougarska izvela nezakonit akt i da mu je kao pravu argumentaciju dala samo silu. Za Srbiju i Crnu Goru ovaj udar bio je od koristi: upozorio je na blisku opasnost, stavio krupna nacionalna pitanja iznad partijskih, izveo koncentraciju narodnih snaga i izazvao jačanje nacionalizma i nacionalne solidarnosti.

Ova kriza se smatra uvodom u Prvi svjetski rat.

Priredio: Miomir Đurišić, Mitropolija