Nepoznat Rus, Sveti Sava i more

Piše: Nikola Malović

Jesmo li dostojni sinovi i kćeri naših predaka? Ako bi nam kakav akurđel (7. koljeno) bolećiv na potomstvo i progledao kroz prste, da li bi mogao Sveti Sava? Kao u Svetosavskoj himni, svi se od mora do Dunava moramo složiti oko toga da su nam preostala samo dva resursa: zemlja (ako i ona nije prodata, zbog dugova, time i izdana) i glave naše djece. Sveti Savo, pomozi, ako imaš kome.

Najznačajniji Rus u srpskoj istoriji je hirom sudbine ostao imenom nepoznat.

Bio je to monah koji je u očima Rastka Nemanjića otkrio želju da ovaj posad gleda u boji, a ne samo u crno-bijeloj tehnici. Iako je Rastku i ranije imao ko da priča o revolucionaru Hristu koji je obesmislio sve revolucije potom, ipak je Rus bio taj koji je Srbe zadužio do dana današnjeg.

Kako?

Tako što je Rastislava Rastka Nemanjića u ruskom manastiru Svetog Pantelejmona 1192. na Svetoj gori preveo u Savu. Čudesan je, naime, trenutak kada čovjek duhovno progleda, a čudesniji, rekao bih, kada sve ostavi da bi služio revoluciji.

Sveti Sava nije malo toga ostavio iza sebe, baška meso na jeziku, baška intimni zagrljaj žene. Prepustio je zemaljsku vlast, iako se u našem narodu za svakog vladara drži da ako i nije rekao kako glavu daje a vlast ne – makar je mislio.

Kao mladić dobio je na upravu Zahumlje, oko 1190, monaši se, i postaje duhovni otac vlastitom ocu, koji se monaši, oko 1196. postaje Simeon, i sa duhovnim ocem a tjelesnim sinom, Savom, od 1198, gradi Hilandar, jedini srpski manastir na Svetoj Gori.

Prvi srpski arhiepiskop, bio je i prvi srpski pisac, učitelj, zakonodavac, diplomata, prekomorski putnik… Niko nikad nije napisao da je Sveti Sava bio i prvi učenik, onaj koji nije samo sjedao da mu lekcije prolaze kroz uši, nego prvi kome su se znanja primila da bi ih on razgranao potom na sve strane.

Dobar komad zime pred 800 godina samostalnosti Srpske pravoslavne crkve (2019) proveo sam uređujući knjigu „Sveti Sava u Boki“ iz pera Vaska Kostića (+2021), autora 40 knjiga, nosioca Ordena Sv. Save i potomka svešteničke porodice u čijoj se duhovnoj skrbi nalazilo ostrvo Sv. Arhangela Mihaila – na kome je 1219. Sveti Sava osnovao Zetsku episkopiju.

Uzdignemo li fokus, od svih eparhija Srpske pravoslavne crkve u cijeloj Kraljevini Jugoslaviji, najveći broj hramova posvećenih Svetom Savi nalazilo se u eparhiji Bokokotorskoj (1870-1931, čak sedam; osmi je podignut 1967).

Ovo ne treba da čudi ako znamo da je Boka ona zemlja na čijoj je teritoriji Sveti Sava 1219. ustanovio sjedište Zetske episkopije, preteče današnje Mitropolije crnogorsko-primorske.

Koliko se Sveti Sava poštuje u Primorju podsjeća nas Mladen Stanković, poliglota, prevodilac sa klasičnih jezika i administrator FB stranice Istorija srpskog pomorstva, kada kaže da Beograd, sa dva miliona stanovnika, ima dvije, odnosno tri crkve posvećene Sv. Savi, sve podignute nakon 1935. godine. Novi Sad sa 300.000 stanovnika ima jednu crkvu Sv. Save sagrađenu u 21. vijeku. Niš sa 200.000 stanovnika takođe ima jednu crkvicu Sv. Save iz 1987, dok npr. Banjaluka i Podgorica, gradovi sa po dvjestotinak hiljada stanovnika nemaju ni jednu. S druge strane malena Boka Kotorska, sa manje od 90.000 stanovnika, ima čak osam hramova posvećenih Svetom Savi.

No, ako se vratimo dalje u prošlost, pratimo Stankovića, npr. na kraj 19. v, razlika je drastičnija: pomenuti gradovi nemaju ni jedan hram posvećen osnivaču Srpske pravoslavne crkve (!), a Boka Kotorska, sa tridesetak hiljada stanovnika – ima ih čak sedam!

Sreća, pa i knjige mogu da budu zadužbine. Zato je i ugodan rad na njima. „Sveti Sava u Boki“ govori o zalivskim specifičnostima, kao što su svetosavski badnjaci, svetosavski post, potom o Savindanu kao o školskoj slavi od davnina, otkriva legende i porijeklo brojnih toponima vezanih za Svetog Savu, te bilježi kako su u prošlosti izgledale Svetosavske svečanosti u Boki, ali i kako su izgledala Svetosavska slavlja Bokelja u prekomorskim zemljama. Kada je 1881. na molbe Bokelja, trudom i nastojanjem Stefana Mitrova Ljubiše, našeg poslanika u bečkom Carevinskom vijeću, osnovana eparhija za Boku Kotorsku i Dubrovnik, po želji sveštenstva i naroda, Sveti Sava je bio proglašen za pokrovitelja Bokeljske eparhije.

Rijetko se, ili nikada, dogodi da prvi susret bude sudbinski.

Providenca se zbila oko godine 1190, kada je jedan ruski monah u očima Rastka Nemanjića otkrio želju da posad gleda u boji, ne više u crno-bijeloj tehnici. Iako je Rastku i ranije imao ko da priča o Hristu – revolucionaru koji je obesmislio sve revolucije potom, ipak je Rus bio taj koji je Srbe zadužio do dana današnjeg. Najznačajniji Rus u srpskoj istoriji je hirom sudbine ostao imenom nepoznat.

Sveti Sava na moru

Sveti Sava je neodvojiv od mora.

Srbija se u doba Nemanjića prostirala u primorju od ušća Cetine i Pelješca na zapadu – do ušća Bojane i Lješa na jugu.

Sveti Sava dobio je u mladosti na upravu Zahumlje sa prestonicom u Stonu na Pelješcu, zemlju kojom je nekad vladao njegov stric Miroslav.

No kako se nesuđeni svetovni vladar monaši i odlazi na Svetu Goru, svaki put je dolazeći na Goru Atonsku i odlazeći s nje, putovao brodom.

Plovio je i do Nikeje da bi od carigradskog patrijarha izdejstvovao autokefalnost Srpske pravoslavne crkve.

Prve eparhije Sveti Sava osniva baš na primorju – Humsku, sa sjedištem u Stonu, i Zetsku, sa sjedištem u manastiru Sv. Arhangela Mihaila na Miholjskoj prevlaci kod Tivta.

Sva putovanja morem, vidimo po kartama Aleksandra Deroka (1894) i u novije vrijeme Dušana Dačića (1988), Sveti Sava preduzimao je iz Boke.

Izvor: Pečat