Neutemeljeni napadi na Temeljni ugovor

Piše: Protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić

I laiku je jasno da Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi budućim Temeljnim ugovorom neće biti priznato nijedno pravo više od prava koja su ranije ugovorima priznata Rimokatoličkoj crkvi, Islamskoj i Jevrejskoj zajednici u Crnoj Gori. Vidi se, a i zna se da ideološki i partijski ostrašćenim ”kritičarima” nije sporan Temeljni ugovor nego im je sporna Srpska Pravoslavna Crkva čije bi episkope, sveštenike, monahe, monahinje i vjernike, inače građane Crne Gore, najradije na traktorima ispratili preko granice.

U medijskoj graji koja je isključivo u funkciji pokušaja podizanja tenzija i rasplamsavanja podjela u Crnoj Gori isticano je da ”ugovor između Crne Gore i Srpske Pravoslavne Crkve nikako ne može i ne smije da se nazove temeljnim ugovorom”, jer su, zaboga, temeljni ugovori – ”međunarodni ugovori”. Po ko zna koji put je demonstrirano katastrofalno neznanje pojedinih učesnika u javnom govoru.

Formalno posmatrano, Srpska Pravoslavna Crkva nije subjekat međunarodnog prava, ali ona, kao što je poznato, djeluje i na međunarodnom planu. Reč je o viševjekovnoj Crkvi koja danas ima svoje eparhije, parohije, manastire, crkvene opštine i druge crkvene ustanove u skoro čitavoj Evropi, Sjevernoj, Srednjoj i Južnoj Americi i Australiji. A grupica crkvomrzaca neuspješno pokušava da je svede na ”Crkvu Srbije” i četiri eparhije u Crnoj Gori!!!

I osrednji pravnici znaju da su međunarodni ugovori, zapravo, sporazumi koje zaključuju dva ili više subjekata međunarodnog prava, na osnovu važećih međunarodnopravnih normi, a mogu biti sadržani u jednoj ili više međusobno povezanih isprava. Postoji više vrsta i podjela međunarodnih ugovora, kao i više njihovih naziva kao što su ugovor, konvencija, protokol, pakt, akt, sporazum, memorandum, povelja itd. Koji god udžbenik, pa čak i priručnik međunarodnog prava da otvorite u njemu nećete naći temeljne ugovore kao vrstu ugovora u međunarodnom pravu. Ali, to javno izjašnjene crkvomrsce i srbomrsce u Crnoj Gori ne obavezuje!

Temeljni ugovor ne predstavlja ekskluzivno pravo koje je rezervisano samo za Rimokatoličku crkvu, odnosno Državu vatikanskog grada, kako su tvrdili neki pojedinci.

Rimokatolička crkva, koja brine o svojim vjernicima i svojim pravima i interesima u brojnim državama i zaključuje temeljne ugovore, ugovore, sporazume ili konkordate, nije subjekat međunarodnog prava. Subjekat međunarodnog prava sa ograničenim međunarodnopravnim subjektivitetom je Država vatikanskog grada koja se u međunarodnim odnosima pojavljuje i pod nazivom Sveta stolica.

Zašto je ugovor između Crne Gore i Srpske Pravoslavne Crkve temeljni ugovor? Iz prostog razloga što je to osnovni, temeljni ugovor između Crkve i države na osnovu koga se, u skladu sa pravnim poretkom države, kasnije mogu zaključivati i drugi ugovori iz različitih oblasti društvenog života.

Shodno zakonskim propisima, Crkva može, u skladu sa pravnim poretkom, da osniva prosvjetne, kulturne, dobrotvorne, socijalne, naučne, zdravstvene, informativne, izdavačke i druge ustanove. Crkva i država imaju pravo da zaključuju nove ugovore o saradnji u važnim oblastima društvenog života. To pravo Crkve je na opšti način i načelno uređeno zakonom, a sa manjim stepenom opštosti, odnosno konkretnije i sadržajnije – Temeljnim ugovorom. Na osnovu tih budućih pojedinačnih ugovora se mogu uspostavljati različiti vidovi saradnje između prosvjetnih, kulturnih, dobrotvornih, socijalnih, zdravstvenih, naučnih, informativnih, izdavačkih i drugih ustanova kojima je osnivač Crkva sa sličnim ustanovama kojima je osnivač država. I to sve radi opšteg dobra i unapređenja društva.

Da ne idem dalje i detaljnije, ali je dovoljno da pomenem crkvene narodne kuhinje koje imaju svoje mjesto i ulogu u Crnoj Gori, kao i u drugim državama, ali i njihov rad treba dodatno pospješiti dobrom saradnjom sa državnim organima i ustanovama nadležnim za lica koja su egzistencijalno ugrožena i to prvenstveno nekim budućim ugovorom o saradnji.

Dalje, Crkva i država, uz poštovanje ustavne norme o odvojenosti crkava i vjerskih zajednica od države, ostvaruju saradnju u oblastima društvenog života koje su od zajedničkog interesa. Crkva i država su međusobno upućene jedna na drugu, pored ostalog, i u pogledu duhovne brige za lica koja su na službi u oružanim snagama, zatim za lica u pritvoru ili na izdržavanju kazne, maloljetnike u zavodima za maloljetnike ili ustanovama za smještaj djece sa poremećajima u ponašanju, kao i za lica u zdravstvenim ustanovama ili ustanovama socijalne zaštite. Saradnja Crkve i države na tom planu, imajući u vidu konkretne i važne oblasti društvenog života kao što su naprijed navedene, može biti normirana novim ugovorima između Crkve i države kojima će se ta saradnja preciznije urediti.

A sve to radi poštovanja Ustavom zajemčenog ljudskog prava na slobodu vjeroispovijesti u individualnom i kolektivnom aspektu svakom građaninu Crne Gore (a ne samo državljanima). Pravni osnov za zaključivanje budućih ugovora se nalazi u Ustavu, zakonodavstvu Crne Gore i Temeljnom ugovoru.

Isticano je i to da ugovori koje je Crna Gora 2012. godine zaključila sa Islamskom zajednicom i Jevrejskom zajednicom nisu naslovljeni kao temeljni ugovori. Tačno je da nisu, a uzrok tome jeste neznanje onih koji su pripremali tekstove tih ugovora. Međutim, i ta dva ugovora su po svom značaju i materiji koju regulišu temeljni ugovori.

Ne treba se bojati neutemeljenih napada na Temeljni ugovor između Crne Gore i Srpske Pravoslavne Crkve. Neutemeljeni napadi na Temeljni ugovor ne mogu umanjiti njegovu vrednost i značaj.