Sokoli i obeležavanje pogibije na Legetu

Sokolsko društvo u Sremskoj Mitrovici odlučilo je da podigne sokolski spomenik palima na Legetu. Zbog toga se obratilo društvo na razne korporacije za pomoć. (1) Prvo delo sokolskog društva u Sremskoj Mitrovici bilo je podizanje spomenika na polju Legetu, kod Sremske Mitrovice, u čast i slavu palih žrtava na tom polju za oslobođenje i ujedinjenje. Zajedno sa spomenikom sokoli su ustanovili Legetski praznik, koji se proslavljao svake godine u nedelju posle 6 septembra. Tada se oko spomenika okupljao narod, odavajući pomen palim ratnicima. (2) Sokoli u Sremskoj Mitrovici  otkrili su 28. septembra 1923. spomenik  poginulim junacima timočke divizije prvog poziva u borbi na Legetu. Na svečanosti su učestvovali sokoli iz Srema, beogradske i šabačke župe. Uz otkrivanje spomenika bilo je veliko slavlje i počast palim za slobodu i oslobođenje.(3)

Sokolsko društvo u Sremskoj Mitrovici priredilo  je 14. septembra 1924. svečani parastos na grobu Timočana. Okupila se masa sveta pod vođstvom sokola. Sva okolna sela pohodila su parastos. Posle toga govorio je pukovnik Bumbažirević, komandant mitrovačkog vojnog okruga. Zatim je govorio Petar Jer. Savić, izaslanik zaječarskog sokolskog društva. Za njim brat Parić, učitelj iz Šida. Vojna muzika 2 pešadijskog puka svirala je državnu himnu. Od položenih venaca, bili su istaknuti venci Jugoslovenskog sokolskog društva i Kola Srpskih Sestara. Pevala je pevačka družina „Javor-gusle” pesme nadgrobnice. Posle podne bila je narodna svečanost u promenadi i javna sokolska vežba, a u veče koncert gde je pevala šidska pevačka družina „Javor-gusle”. Svečanosti su prisustvovali izaslanici brodskog, zagrebačkog i šabačkog sokola.(4)

Sokoli su svake godine obeležavali pogibiju na Legetu. Sokolsko društvo u Sremskoj Mitrovici proslavilo je 14. septembra 1930. Legetski praznik. Na svečanom pomenu kod spomenika na polju Legetu pored starešinstva Sokolskog društva Sremska Mitrovica prisustvovali su delegati Župe Beograd i okolnih društava : Rume, Stare Pazove i Zemuna. Na pomenu su bile hiljade stanovnika okolnih sela. Pomen je održao episkop karlovački Irinej, koji je nakon pomena govorio o izginulim timočkim junacima. Posle pomena održana je javna vežba. Prvo su nastupila muška deca pa ženska deca sa sletskim vežbama. Za njima muški pa ženski naraštaj sa svojim sletskim vežbama. Peta tačka programa bila je vežba muške dece domaćeg društva sa pevanjem. Vežbe i reči sastavio je Slavko Stajić prema pesmi „Oj Dušane, tebe vojska zove”. Vežbe su bile simbolične i završavale su se himnom. Zatim su nastupila ženska deca sa obručima, pa vežbe na spravama. Posle odmora nastupio je odred Nikinci, Sokolskog društva Ruma sa vežbama Ivana Šobe. Ruma i Nikinci nastupali su sa Jegerovim prostim vežbama. U zajedničkim tačkama svih kategorija pored sokola iz Sremske Mitrovice, nastupala su sokolska društva Ruma sa svojim odsekom iz Nikinaca, Stara Pazova i Zemun. (5)

Udruženje Timočana i Krajinaca iz Beograda zajedno sa Sokolima i kulturnim i nacionalnim organizacijama iz Sremske Mitrovice obeležilo je 25-godišnjicu bitke na polju Legetu, u kojoj je stradala Timočka divizija 1914. Bila je prisutna ogromna masa sveta iz Srema, Mačve i Krajine. Prisusvovao je i ban Drinske banovine Radivojević. Vajar Tomić je za spomenik izginulih izradio plaketu, koja je predstavljala ranjenog Timočanina sa Krajinkom, Timočankom i Sremicom. Posle crkvenog obreda koji su obavili šest sveštenika, sremsko-mitrovački prota Jovan Latinkić održao je govor u kome je izneo strahovite patnje srpskog naroda iz Sremske Mitrovice za vreme borbe za oslobođenje i ujedinjenje. U ime Udruženja rezervnih oficira i ratnika govorio je predsednik Nikodije Bogdanović. U ime sokola iz Sremske Mitrovice govorio je načelnik sokola profesor Boško Novaković. Govorio je Ika Pantić, predsednik Udruženja Timočana i Krajinaca koji je i sam učestvovao u bici na Legetu. Posle njega govorila je jedna učenica osnovne škole iz Sremske Mitrovice i jedan Hercegovac, koji je posle govora uz gusle otpevao pesmu o bici na Čevrntiji i Legetu. U ime studenata iz Zaječara govorio je Ljubomir Nešić, student prava. Četnik Dušan Đorđević je sa grupom svojih drugova zastupao Glavni odbor četnika. Proslava je završena državnom himnom koju su otpevali Srpsko crkveno pevačko društvo i Srpsko zanatlijsko društvo iz Sremske Mitrovice, uz pratnju vojne muzike Petog pešadijskog puka iz Valjeva. Izginulim vojnicima počasna četa Šestog pešadijskog puka iz Bijeljine odala je počast plotunskom paljbom. (6) Kolo Srpskih Sestara iz Sremske Mitrovice učestvovalo je u bolnoj proslavi pogibije timočke divizije na Legetu. Članice Odbora su u narodnim nošnjama Mačve i Srema (graničarska srpska) dočekale, ugostile, provele kroz grad i ispratile goste iz Timočke Krajine. (7)

Saša Nedeljković,

član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :

1. „Sokoli za naše osloboditelje”, „Sokolski vjesnik župe zagrebačke”, Zagreb, oktobar, novembar i decembar 1922, br. 10, 11 i 12, str. 278;
2. Jovan Udicki, „Sokolsko društvo Sremska Mitrovica”, „Oko sokolovo”, Beograd, 19, 21, 22 juna 1937, br. 7, str.130;
3. „Mitrovačko Sokolstvo za naše osloboditelje”, „Sokolski vjesnik župe zagrebačke”, Zagreb, decembar 1923, br. 3, str. 51;
4. „Desetgodišnjica legetske bitke”, „Sokolski vjesnik župe zagrebačke”, Zagreb, novembar 1924, br. 11, str. 308;
5. „Sokolsko društvo Sremska Mitrovica”, „Sokolski Glasnik” Ljubljana, 21. septembar 1930, br. 23, str. 5,6;
6. K.S. „Sa proslave 25-godišnjice na Legetu-Čevrntiji”, „Ratni Pomenik”, Beograd, septembar 1939, br. 6, str. 1-5;