“Vojvoda Micko Porečanin“ – malo poznata drama slikarke Nadežde Petrović

Nepoznati rukopis Nadežde Petrović prvi put objavila Biblioteka grada Beograda. Tekst drame ostao je u zaostavštini porodice Petrović, a zatim je dospeo u dokumentaciju istoričara umetnosti Katarine Ambrozić, vrsnog stručnjaka za Nadeždino slikarstvo.

Do tada poznata samo u najužim krugovima, drama “Vojvoda Micko Porečanin” slikarke Nadežde Petrović, nakon sto godina od nastanka, objavljena je u izdanju Biblioteke grada Beograda 2005. godine.

Katarina Ambrozić, neumorni istraživač ličnosti i dela velike srpske slikarke, našla ga je u njenoj zaostavštini, čuvanoj u porodici, i o tome obavestila u svojim člancima i knjigama. Ona je pouzdano utvrdila njegovu genezu, povezala ga sa okolnostima života, političkim idejama i opštim prilikama, odnosno sa angažovanjem Nadežde Petrović na pomoći makedonskim ustanicima i postradalom narodu posle Ilindena (1903).

Drama je nastala pred kraj turske vlasti u Makedoniji, oko 1903. godine, kao posledica snažne impresije, kada je Nadežda sa Kolom srpskih sestara putovala po Makedoniji, noseći donacije i pružajući pomoć srpskim vojnicima. Slikarka se na tom putu razbolela i ostala u Makedoniji na lečenju oko dva meseca, kada je drama i napisana.

Priređivač rukopisa prof. dr Dušan Ivanić rekao je da je drama plod neposrednog susreta sa narodom iz okoline Kičeva i da se u njoj prepoznaje duboka impresija autorke o stradanjima Srba.

On je dramu definisao kao priču o zločinu, pobuni, osveti, koja na kraju veliča pijemontsku ulogu Srbije, a doživljava je kao zanimljivu i dragocenu dopunu literature o komitskim borbama u Makedoniji i okolnim zemljama, iako je glavna tema sudbina srpske žene u doba ropstva pod Turcima.

Vojvoda Micko Porečanin je vođa ustanka protiv Turaka i čuvena istorijska ličnost, pa nije slučajno izabran kao nosilac drame. Poznati su detalji njegove tragične sudbine. Proveo je 20 godina u zatvoru u Bitolju, odakle je oslobođen posredstvom srpske diplomatije. Ubijen je u jednoj zasedi na putu ka svom selu. Njegova porodica je takođe ubijena sa još oko 200 meštana, prilikom jednog bugarskog upada u selo. Saosećanje prema patnjama srpskog i makedonskog naroda, naterala je slikarku da se posveti književnom radu, možda u nemogućnosti da slikama izrazi svoja osećanja – istakao je profesor dr Dušan Ivanić.

Ova dramska priča obrađuje istoriju srpskog naroda preko pojedinačnih sudbina malih ljudi. Uklapa se u skoro potisnutu literaturu o komitskim borbama u Makedoniji. S jedne strane pripoveda o brojnim zločinima i stradanju Makedonaca pod Turcima, a sa druge o pijemontskoj ulozi Srbije početkom 20. veka. Centralna tema priče posvećena je ženi, njenoj sudbini i stradanju za vreme surovih borbi. Govori o ženi koja je oteta i primorana na supružinstvo sa jednim arnautom. Drama podseća na starije dramske priče, za razliku od kojih ima srećan završetak, objašnjava Ivanić i dodaje:
– Poznato je da je slikarka pisala umetničke kritike i putopise, a ovo je za sada jedina pronađena drama, čiji je najveći značaj u razotkrivanju umetničke ličnosti srpske slikarke.

Biografija vojvode Porečkog

Micko Krstić (1855 – 1909.), poznat kao Micko Porečki je bio četnički vojvoda u Staroj Srbiji (današnjoj Makedoniji). Rodio se u selu Latovu u Rabetinskoj Reci u današnjoj Makedoniji. Njegovi preci su iz sela Trebina u Poreču, oblasti kod današnjeg Makedonskog Broda koji je u 19. i prvoj polovini 20. veka snažno negovao srpsku tradiciju. Kao dečak Micko je otišao u Skoplje da ispeče samardžijski zanat. Po povratku iz Skoplja zatekao je staru obest albanskog bega Džemail Age koji mu je ponižavao i ucenjivao oca. Micko odlazi u Srbiju koja te 1876. ulazi u rat sa Osmanskim carstvom. Micko je u Srpsko-turskom ratu 1876—1878. učestvovao kao dobrovoljac zajedno sa svojim zemljacima iz Poreča. Nakon rata prebacuje se u Poreč i tu učestvuje kao četovođa zajedno sa Ilijom Delijom, Stefom Petrovićem, Ristom Kostadinovićem u gerilskom ratu 1880-1881. poznatom kao Brsjačka buna. Tada je i izvršio osvetu nad Džemail agom, što je zabeleženo u narodnoj pesmi Ne sedi Džemo raspašan. Zbog zime i potera Micko raspušta četu 1882. i sklanja se u Poreč u selo Belicu. Turske potere ga hvataju i odvode u bitoljsku tamnicu gde je „imao da odleži“ 101. godinu robije. Zbog svog otvorenog srpskog deklarisanja biva žrtva atentata u tamnici koji jedva preživljava. Nakon toga stupa u prepisku sa srpskim konzulom u Bitolju Milojkom Veselinovićem koji nastoji da ga oslobodi.

Godine 1897. Bugarska koristi Grčko-turski 1897. da izdejstvuje amnestiju za sve Bugare u turskim tamnicama. Micko Krstić odbija da se koristi amnestijom i da se izdaje za Bugarina i ostaje u tamnici sve do 1901. kada srpski konzul konačno uspeva da ga oslobodi. Od 1901. do aprila 1904. Micko živi u Bitolju od skromne pomoći srpskog konzulata.

Kada je nakon Ilindanskog ustanka pojačan teror VMRO-a nad Srbima, Savatije Milošević i Lazar Kujundžić uspevaju da ga prebace u Poreč gde organizuje prvu srpsku četu sa desne strane Vardara. Uplašena kultom Micka kao starog borca i omiljenog narodnog junaka, čelnici VMRO kreću u napad na Micka oktobra 1904. Čete Georgi Sugareva, Petra Aceva i Damjana Grueva napale su ga kod sela Slatina u Poreču. Micko je izdržao borbu i čak odneo pobedu u kojoj je zarobljen i revizioni vojvoda VMRO-a Damjan Gruev. Micko je Gruevu poklonio život i pustio ga pod uslovom da više ne napada Srbe. Gruev je preko konzulata u Bitolju i Skoplju prebačen u Bugarsku i nije predat Turcima. Zbog starosti Micko je ubrzo prebačen u Srbiju. Nakon Mladoturske revolucije vraća se u Poreč. Turski cilj je bio da obezglave narod, pa kako im je Micko Krstić bio prva meta ubijaju ga 13/16 oktobra 1909. kod sela Ižišta u blizini Kičeva.

Priredila: Sanja Bajić

(Izvori: bgb.rs, novosti.rs, rasen.rs)