Berane: Odata počast plemenskom kapetanu Donjih Vasojevića

U organizaciji Udruženja ratnih dobrovoljaca 1912-1918, njihovih potomaka i poštovalaca iz Berana, odnosno sekcije za Policu, Udruženja srpskih književnika u otadžbini i rasijanju Andrijevica i Srpskog istorijsko-kulturnog društvo “Nikola Vasojević“ Berane članice Srpske narodne odbrane Vasojevića i Limske doline, 15. oktobra 2017. u okviru manifestacije “Dani sjećanja na srpske junake i dobrovoljce“ upriličena je posjeta spomeniku plemenskom kapetanu desne obale Lima popu Josifu Popoviću Mihajloviću na Polici kod crkve Svete Trojice.

Tim povodom je na Polici 15. oktobra 2017. godine održao prikladnu besjedu istoričar Goran Kiković, predsjednik SO Berane i počasni predsjednik Udruženja ratnoh dobrovoljaca 1912-1918, njihovih potomaka i poštovalaca Berane, koji je o ličnosti popa Josifa istakao sledeće:

„Miro i Radisav Dedović, Radoje Đukić, Novo Pantović, Arsenije Vukićević, Marko Trifunović, Mirko Babović, Radonja Todorović, Milutin Babović, Petar Kastratović, Dele Boričić, Nikola Đurišić, Radoje Plavšić-Đurišić – četobaša, pop Josif sa Zagrađa… i mnogi drugi Poličani su kao žarko sunce voljeli slobodu i borili se za krst časni i slobodu zlatnu. Pop Josif je bio od onih glavara i junaka za koje je vojvoda Marko Miljanov Popović rekao: ‘Dragi brate Srbine, da si imâ prilike i da si gledâ junake koje sam ja gledâ, ne bi ti imalo srce mira dokle se ne bi ozvâ junacima koji veselo mru za svoja i svija nas prâvo…’

Danas nas je okupila ličnost Popa Josifa Mihajlovića Popovića, koji je rođen ovdje u selu Zagrađu na Polici, od oca popa Vukašina, što je kako stoji u zapisu stradao od Turaka 1825. godine zajedno sa svoja tri sestrića nedaleko od današnje gimnazije u Beranama. Josif se školovao u manastiru Đurđevi Stupovi i naslijedio svoga oca na čelu poličke parohije. U teškim vremenima za srpski narod donjih Vasojevića pop Josif bio je prvi među Poličanima. Do 1857. godine on je to bio po volji naroda, a od tada zato što ga je knjaz Danilo postavio za kapetana najprostranije kapetanije u Vasojevićima. On je bio narodni prosvjetitelj, sveštenik, umješni vojni komandant i mudri narodni starješina. Iako nije bio plemenski Vasojević, prema pisanju vojvode Gavra Vukovića, sina vojvode Miljana: ‘Pop Josif iz Zagrađa kapetan bio je Miljanu u svim njegovim preduzećima bliski i svesrdni saradnik, nego koji mu drago vasojevićki glavar.’

Godine 1858. pop Josif je bio član u vasojevićkoj delegaciji kod knjaza Danila, a iste godine potpisuje peticiju glavara koji odlaze u Srbiju radi traženja pomoći. On tajno predstavlja Vasojeviće 1861. godine, kao njihov delegat, kod pobunjenih Hercegovaca pod vođstvom Luke Vukalovića, na skupu u manastiru Kosirijevo i potpisuje predstavku koju pobunjeni Srbi predaju komisiji evropskih sila. Najteže dane svoga života kapetan Josif dočekao je 1862. godine, poslije završetka rata između Crne Gore i Turske, u kome je on predvodio Poličane i ostale Srbe iz svoje velike kapetanije. Po međunarodnom ugovoru Polica je, kao i sva Donjvasojevićka nahija, ostala u granicama Turske. Da bi se odbjegli narod vratio na svoja ognjišta nije bilo drugog izlaza do da se prvo pokore njegovi prvaci. Tada su, inače, Turci prvi put uspostavili svoj stalni garnizon na lijevoj obali Lima, pored koga će početi da se razvija varoš Berane.

Od tada pop Josif, do tada ilegalni kapetan crnogorski, postaje legalni predstavnik donjovasojevićkog naroda pod turskom vlašću. Da bi im bio na oku, zahtijevali su od njega da se preseli među onih nekoliko kuća u varoši, koja je tek počela da nastaje. On je bio jedan od prvih koji je napravio skromnu kuću u Beranama i tu se nastanio, mada se i dalje više držao svog rodnog Zagrađa.

Tajna prepiska popa Josifa sa Cetinjem, odnosno njegova pisma sačuvana u Državnom arhivu Crne Gore, koja je slao Senatu i Crnogorskom konzulatu u Skadru, najbolje prikazuju kakav i ko je bio pop Josif, nesumnjivo značajna ličnost zagraničnih Srba. To vrijeme je za Poličane teže od svega što su do tada podnosili, o čemu on u pismima opširno govori.

Od 1864. godine sjedište Sandžaka pod kojim je spadao i beranski kraj, postao je Novi Pazar. Kao i ranije Josif Mihajlović Popović uporno se bori za svoj narod koji je predstavljao. Najzad, Turci nijesu htjeli da ga podnose i odlučili su da ga likvidiraju. To se jasno vidi iz pisma, koje on šalje iz Berana crnogorskom konzulu Vacliku u Skadar 21. 10. 1863. godine. On piše: ‘Evo nekoliko vremena od vas nikaka glasa ne čujem, pa sam sada odlučio da vam se ovim nekoliko riječi javim. Ako želite čuti da sam u životu i nadati se, pošto ovo dobijete, od vas dobrom glasu. Javljam da òće Kariman beg da dođe tamo, a to je moj glavni prijatelj koji mi je glavu sačuvao. Kajmekan koji je odavde istjeran, jednu noć bio mi je turio busiju da me izgubi i da nije bilo Kariman bega oćaše svršit po njegovoj želji. Toga radi vas molim, ako mu bude nužde od Spužana, da mu budete naklonjeni koliko budete mogli.’ Iz ovog pisma se jasno se vidi da je pop Josif predosjećao opasnost koja mu predstoji.

Jedne večeri, početkom 1865. godine bili su zajedno u hanu u Beranama: pop Josif, Miro Dedović i Labud Rmuš. Po naredbi tajnoj stavljen im je otrov u čaj. Ubrzo, pošto su ispili napitak, osjetili su njegovo dejstvo i pohitali kućama. Miro i Labud uspjeli su da se spasu. Josif je pohitao ka svojoj kući u Zagrađu, ali stigao je samo do blizu Groca, iznad kuća Babovićâ-Calićâ. Tu mu je pozlilo i ubrzo je izdahnuo. Sahranjen je na zagradskom groblju. Tako je završio život istaknuti glavar sa Police kapetan pop Josif Mihajlović, od koga – kako piše profesor Dušan Vuletić u knjizi “Polica kod Berana“ – potiču zagradski Popovići. Poličani nijesu zaboravili ovu svijetlu ličnost pa su mu 16. oktobra 2011. godine, na dan kada su ovi krajevi poslije 457 godina oslobođeni od turskog ropstva, podigli ovdje pored crkve Svete Trojice spomenik popu Josifu kao znamenitom plemenskom kapetanu Donjih Vasojevića, jednim od sedam vasojevičkih kapetana, srpskom svešteniku Poličke parohije koja se prostirala na cijeloj desnoj obali Lima i narodnom prosvetitelju ovoga kraja. Poličani se kroz ličnost popa Josifa sjećaju svih svojih predaka koji su se junački borili u svim ratovima za slobodu srpskog naroda ovoga kraja i Crne Gore (1853/54; 1862. i 1876-1878, 1912, 1913. od 1914. do 1918), kao i u ratu (1941-1945), pa do zadnjeg rata 1990, 1999. U svim ovim ratovima istakli su se Poličani kao ljuti graničari i nepokolebljivi junaci i borci“, zaključio je Kiković.