General Pandurević: Osim priznanja, tražimo izvinjenje i pokajanje!

Piše: Vinko Pandurević*

U vreme kada se navodno u Srbiji vodi unutrašnji dijalog o KiM, svima onima koji se bave politikom, teorijom države i prava, kao i onima koji aktivno ili pasivno učestvuju ili prate razvoj političkih procesa u vezi sa proglašenjem tzv. Kosova kao samostalne države, treba biti vidljiva direktna suprostavljenost osnovnih političkih i pravnih teorija o državi i pravu, normi međunarodnog prava, prava suvereniteta i nepovredivosti granica država s jedne strane, i teorijskih razmimoilaženja u sferi nauke o politici i pravu, realpolitičkih i sa pozicija sile tumačenja i primene međunarodnih pravnih normi u funkciji geopolitičkih interesa moćnih sila, s druge strane. Takođe, trebali bi se podsetiti nekih istorijskih činjenica koje su bile presudne i koje su dovele do stanja u kome se sada nalazi KiM i država Srbija u celini, kao i sve češćih zahteva albanskih lidera da se Srbija „pokaje i izvini“ za sve „loše“ što je učinila Albancima na KiM, pa i van KiM.

Da bi albanska nacionalna manjina na KiM uopšte došla u poziciju da se preko svojih vlastitih institucija, pre svih skupštine „Kosova“, izjašnjava o statusu dela teritorije Srbije, tj. KiM i o načinu organizacije društva i uspostave nove vlasti, stekli su se mnogobrojni uslovi, pre svih istorijski, unutar-društveni, psihološki, politički, međunarodni i geopolitički, i svi su se nepovoljno odražavali na Republiku Srbiju.

Nakon potpisivanja Vojno-tehničkog sporazuma u Kumanovu (09. jun 1999), kojim je zaustavljena agresija i nastupio prekid oružanih sukoba snaga NATO sa snagama VJ i policije Srbije, donošenja Rezolucije 1244 SB OUN, kojom je reafirmisan teritorijalni integritet SRJ, i Srbije, a istovremeno KiM smešteni pod privremenu upravu OUN, negirajući bilo kakvu ulogu Srbije u upravaljanju KiM, usledilo je povlačenja VJ sa KiM i svih ostalih institucija države Srbije, a samim time je nastupio i progon srpskog stanovništva. Sve je ovo dovelo do uspostave privremenih institucija lokalne samouprave na KiM i do otpočinjanja „političkog procesa kako bi se ustanovio budući status KiM“ (proces je počeo krajem 2005).

Eliminacijom sa KiM snaga VJ i policije Srbije, i ostalih institucija kojima je upravljala država Srbija na KiM, ulaskom snaga KFOR-a, kao oružane sile, koja će kasnije transformisati „OVK“ u bezbednosne snage Kosova, Albanci uspostvaljaju svoje, etnički posve čiste institucije vlasti, osim u nekim opštinama na severu KiM. Istorijska svest Albanaca na KiM, od tzv. Prizrenske lige („opštealbanski nacionalni pokret“), kako oni smatraju „sazreva“ i oslobađa se ogromna društvena energija, ispunjena snažnim emocijama naroda, usmerena pre svega protiv Srba i na stvaranje vlastite države, koja bi se u naknadnoj fazi ujedinila sa Albanijom. Zato «skupština Kosova», ne gubeći vreme 17. februara 2008. proglašava nezavisnost autonomne pokrajine KiM od Srbije, stvarajući „Republiku Kosovo“. (Ovu odluku je iste večeri Vlada Srbije poništila kao protivpravni akt privremenih organa Prištine).

Reč je o jednostrano proglašenoj nezavisnosti, jer drugačije nije moglo ni biti. Srbija nije mogla saučestvovati u stvaranju nove države na svojoj teritoriji, tako što bi se saglasila sa aktima privremenih institucija u Prištini. To nikada nije mnogo brinulo vlasti u Prištini, koje imaju snažnu svakovrsnu podršku najmoćnijih zemalja sveta i naklonjenost određenih međunarodnih institucija. Albanci na KiM, kao i njihovi saveznici, smatraju i u to su „ubeđeni“ da imaju istorijsko pravo na vlastitu državu na delu teritorije države Srbije, „jer su ih Srbi i srpske vlasti decenijama držali pod okupacijom, progonili, uskraćivali ljudska i manjinska prava, a u poslednjoj deceniji prošlog veka su nad njima činili ratne zločine“ itd. Sve je to po njihovom mišljenju „bilo razlog i davalo im pravo na oružanu pobunu i oslobađanje putem oružja i međunarodne oružane i vojne pomoći“. Albansko društvo na KiM je homogeno, etnički monolitno, dugo vremena organizovano na plemenskoj osnovi, vrlo kooperativno sa svim snagama koje su usmerene protiv Srba. Sve ovo ima snažnu istorijsku i geopolitičku dimenziju, koje su „olakšale“ zadobijanje podrške moćnih sila sveta pre svih SAD i partnera iz NATO i islamskih zemalja.

Zbog svega navedenog albanske lidere nisu brinuli principi međunarodnog prava, odnosno da li je proglašenje KiM kao neazvisne države – „Republike Kosovo“, u skladu sa međunarodnim pravom. Na ruku su im išli stavovi moćnih zapadnih zemalja, kao i odluka Međunarodnog suda pravde, koji je, odgovarajući na nespretno sročeno pitanje od strane organa vlasti Srbije, u savetodavnom mišljenju rekao da Deklaracija o nezavisnosti Kosova nije u suprotnosti sa međunarodnim pravom, bez da se bavio time da li je Kosovo postiglo državnost. Sud je rekao „da jednostrana deklaracija o nezavisnosti nije povredila međunarodno pravo, zato što to pravo ne sadrži zabranu takvih deklaracija“ (iz saopštenja prdsednika suda Hisaši Ovada). Albansko kosovsko rukovodstvo i njihovi mentori su dobro znali da se na međunarodnom planu, posebno van SB OUN, može obezbediti snažna podrška za «kosovsku» samostalnost, što je potvrđeno i priznanjem tzv. Kosova od strane više od stotinu država članica OUN. Akt priznanja od drugih država je postao konstitutivni elemnt u procesu nastanka države. Inače međunarodno pravo ne reguliše načine putem kojih nastaju države, ali nastanku skoro svake države predhode mnogi ratovi, međunarodni kongresi, konferencije, na kojima se menjaju postojeće granice i utvrđuju nove, pa se onda vodi borba za njihovo priznanje.

Takođe i prema opštim postavkama i stavovima teorije države i prava i međunarodnog prava (kriterijumi državnosti: postojano stanovništvo, utvrđena teritorija i suverena vlast) zagovornici «kosovske» samostalnosti i državnosti mogu bez velike muke opravdati „Republiku Kosovo“. Oni smatraju da su već rešili problem koji je nastao u sukobu teorija o nastajanju države i uopšte u sukobu nacionalnog zakonodavstva i međunarodnog prava.

Poseban problem koji je ostao za vlasti u Prištini i njihove patrone jeste problem potpunog priznavanja subjektiviteta tzv. Kosova u međunarodnim odnosima, zbog nemogućnosti pristupanja OUN i prepoznavanja ove tvorevine od strane univerzalne svetske organizacije. Ako bi ovaj problem rešili onda bi to bio potpun kraj srpske državnosti na KiM.

Vlasti u Prištini zajedno sa svojim mentorima i patronima smatraju da je „Republika Kosovo“ „suverena država“, priznata od mnoštva drugih država članica OUN i da to pitanje manje zavisi od stava Srbije. Ono što oni od Srbije zahtevaju i očekuju jeste da Srbija pre čina formalnog priznanja i saglasnosti da tzv. Kosovo pristupi OUN, prihvati i prizna „da su Albanci na KiM bili prinuđeni na oružani otpor i na proglašenje vlastite države, zbog terora koji je bila zavela srpska vlast na KiM“. Traži se pokajanje za sve „loše“ što su Srbi učinili Albancima na KiM. Navodno je „autoritarni režim u Srbiji“, koji je vladao sve do i tokom NATO agresije na SRJ, „čineći zločine i vršeći torturu nad Albancima na KiM, ne priznajući njihova prava“, bio glavni faktor koji je gurnuo Albance u oružanu pobunu.

Kao podstrek u ovakvom delovanju i nastupu Albancima mogu biti i izjave pokretača i zagovornika unutrašnjeg dijaloga, koji bez jasnih argumenata kažu: „Još od 1878, od tzv. Prizrenske lige, mi Srbi nismo želeli da budemo dovoljno odgovorni da razumemo snagu i želje Albanaca…nije današnja Srbija kužna……ne sme da bude bahata i arogantna kao što je neretko bila.“

Priznati da srpske vlasti kroz istoriju nisu pravilno procenile snagu albanskog faktora, niti razumele želje i aspiracije Albanaca (verovatno misleći na aspiracije na vlastitu državu na tlu Srbije) može da vodi do prihvatanja i stava da su Albancima na KiM bila oduzeta osnovna ljudskih prava, da su sistematski od strane države Srbije činjeni navodni zločini i represije nad albanskim stanovništvom, što bi predstavljalo indirektno priznanje „Republike Kosovo“. To navodno „naše nerazumevanje albanskih interesa“, na svoj način shvata i ambasadorka samoproglašene države Kosovo u Vašingtonu Vljora Čitaku koja, govoreći o vlasništvu nad kombinatom „Trepča“, srpsko «svojatanje Trepče osuđuje kao srpske kolonijalne tendencije prema Kosovu».

Upravo su ovo pitanja na kojima će vlasti u Prištini više insistirati, pozivajući se na haške presude, zahtevaće masovna suđenja pripadnicima vojske i policije pred sudovima u Srbiji za navodne masovne ratne zločine nad Albancima, uz istovremeno podizanje optužnica od strane specijalnog tužilaštva «Kosova» protiv Srba koji žive na KiM. Sve to može indirektno dovesti do slabljenja pozicije Srbije i pojačavanja pritiska i ucena da Srbija prizna jednostrano proglašenu samostalnost KiM. Sud koji je formiran za suđenje pripadnicima „OVK“, počiniocima ratnih zločina nad Srbima, podići će simbolične optužnice, ali će poslužiti kao vrsta pritiska da i sudovi u Srbiji intenzivnije i masovnije procesuiraju navodne počinioce zločina nad Albancima.

Sve navedeno u početnoj fazi može biti u funkciji navodne osude „diktatorskog režima Slobodana Miloševića“, a kasnije u funkciji osude srpskog naroda i srpske države, koja je navodno u kontinuitetu decenijama „kršila prava Albanca na KiM“. Radi priznanja «kosovske» samostalnosti od strane države Srbije, vlasti u Prištini će zahtevati „pokajanje“ zbog „sistematskog terora nad albanskim stanovništvom KiM“. U ovome će imati međunarodnu podršku i podršku domaćih prozapadnih i pronatovskih nevladinih organizacija i pojedinaca. Vlasti u Srbiji na ovo moraju obratiti značajnu pažnju.

*Dr Vinko Pandurević, general u penziji Vojske Srbije i VRS