Predlog tužioca iz 1969. da se osudi mitropolit Danilo Dajković zbog ,,verbalnog delikta“

U smislu člana 6. Zakona o javnom tužilaštvu (Službeni list SFRJ broj 7/65), javna tužilaštva su dužna da prate društvene odnose i pojave koji su od značaja za ostvarivanje njihovih funkcija. Na osnovu takvih praćenja i proučavanja, tužilaštva su takođe dužna da o svojim zapažanjima, koja su od interesa za širu zajednicu,   obavještavaju nadležne organe i organizacije, odnosno da stavljaju odgovarajuće predloge radi preduzimanja mjera za sprečavanje vršenja kažnjivih radnji, otklanjanje nezakonitih postupaka i drugih društveno štetnih pojava, kao i za učvršćivanje zakonitosti.

Izvršavajući svoje obaveze i zadatke u okviru prednjeg, ovo Tužilaštvo je, pored niza drugih poslova na ostvarivanju svojih osnovnih funkcija, godišnjim izvještajima, 15-dnevnim pregledima rada te nizom drugih informacija i analiza, obavještavalo Skupštinu i njene izvršne organe o pojavama i problemima koji su od značaja za širu zajednicu,  a za čije je otklanjanje potrebno angažovanje i aktivnost van tužilačke intervencije. To inače čine i niža tužilaštva u  odnosu na skupštine opština i njihove organe.

Polazeći od prednjeg, smatramo da je neophodno da Vam ukažemo na izvjesne momente koji mogu imati značaja na Ustavom i zakonima utvrđene odnose između crkve i države. Radi se naime o nekim javnim istupanjima najviših predstavnika Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, a čiji je prividan povod odluka Skupštine opštine Cetinje o podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Kažemo prividan budući neke izjave daleko prevazilaze obim uobičajenog reagovanja i komentarisanja neke odluke i uključuju u sebe izvjesne elemente iskorišćavanja vjere u političke svrhe:

1/ U listu „Pravoslavlje“, broj 48, od  13. III 1969. godine,  kojeg izdaje Srpska patrijaršija u Beogradu, mitropolit crnogorsko-primorski Danilo (Danilo Dajković), objavio je napis pod naslovom „Njegošu ne treba Mauzolej“, u kojem  zauzima odlučan stav protiv podizanja mauzoleja Njegošu na Lovćenu, na mjestu gdje sadašnja kapela postoji. Mitropolit Danilo  ovakav stav zauzima u ime pravoslavne crkve, budući da kaže: „Da bi i oni koji malo, ili nimalo znaju o Njegošu i mauzoleju, bili upoznati sa istinom,   nalazimo se pobuđenim da mi kao predstavnik crkve u Crnoj Gori i nasljednik crnogorskih mitropolita  kažemo svoju riječ i iznesemo svoje, i svih onih koji su protiv toga da se ruši kapela, mišljenje“. Ne upuštajući se u ocjenu navoda ovog članka sa stanovišta  opravdanosti ili neopravdanosti podizanja mauzoleja na Lovćenu, pošto to nije cilj našeg interesovanja, želimo međutim da ukažemo da članak prevazilazi okvire jednog normalnog reagovanja i sadrži izvjesne konstatcije koje imaju elemente povrede ugleda, države a time i krivično-pravni aspekt člana 174. Krivičnog zakonika  (krivično djelo povrede ugleda države, njenih organa i predstavnika).

Naime, navodeći na jednom mjestu u članku da je kapela na Lovćenu u toku rata bila oštećena, budući su je pripadnici italijanske okupacione vojske gađali iz topova, mitropolit Danilo kaže da je hitlerovska propaganda, koristeći fotografije oštećene kapele, prikazivanjem istih u Beogradu 1944. godine na nekim izložbama, pokušala prikazati da su to učinjeli partizani. Govori nadalje da su fašisti činjeli zločine i to pripisivali drugima, ali da u tome nijesu imali uspjeha. Zatim rezimira: ,,Ne daj bože da se Hitlerova i Gebelsova fašistička propaganda ostvari u slobodnoj Demokratskoj i Narodnoj Republici Jugoslaviji, poslije 25 godina slobodnog života i oslobođenja od svih onih, koji su mislili i svim silama radili, da unište Jugoslaviju i jugoslovenski narod i sve njene svetinje i kulturne spomenike čuvane i  očuvane kroz vjekove“.

Samo upoređenjv i mogućnost pretpostavkv da se u SFRJ može  ostvariti tako nešto, tj. Gebelsova i Hitlvrova propaganda, i izražavanje bojazni od toga da u najmanju ruku politički štetno akcentiranje i naglašavanje nečeg što ne može biti,  da ne govorimo o tome koliko to znači povredu ugleda jedne države, a posebno Socijalističke Jugoslavije. Očigledno je nadalje da je to prekoračenje ustavnih i zakonskih normi koje regulišu djelovanje vjerskih organizacija u SFRJ, jer su vjerske zajednice odvojene od države i slobodne su u vršenju vjerskih poslova i obreda pod uslovom da se drže ustavnih
načela po kojima je „protivustavna  zloupotreba vjere i vjerske djelatnosti u političke svrhe“, kako se to kaže u članu 46.  stav 4. Ustava SFRJ. Sa ovakvim konstatacijama mitropolit Danilo inače istupa kao „predstavnik crkve u Crnoj Gori i naslednik crnogorskih mitropolita“, kako to sam u navedenoi članku kaže. Ovakve izjave po našoj ocjeni mogu da se tretiraju i sa stanovišta krivičnog djela zloupotrebe vjere i crkve u političke svrhe koje je predviđeno u članu 311. Krivičnog zakonika.

2/ List  „Pobjeda“, organ SSRN Crne Gore, u broju 2813  od  10. IV 1969. godine, objavio je članak pod naslovom „Mauzolej na Lovćenu – Mauzolej pod Lovćenom“, kojeg je napisao novinar Jovan Dujović  a u stvari predstavlja razgovor ovog novinara,  kao dopisnika lista, sa jednii brojem stanovnika sela Njeguši, mitropolitom Danilom i predsjednikom SO Cetinje  Tomano-vićem. Članak je, obzirom na način kako su sve stvari predstavljene, izazvao prilična reagovanja i političke probleme, a imajući u vidu navedene izjave nekih ljudi iz Njeguša, kao  i samog  mitropolita, bili smo prinuđeni da  se, po službenoj dužnosti, zainteresujemo za čitavu stvar. S tim u vezi želimo da istaknemo sledeće:

a) Iz članka proizilazi da je jedan broj trađana iz Njeguša prijetio mitropolitu Danilu zbog njegovog protivljenja da se NJvgošev mauzolej podigne na Lovćenu, ističući pritom da mu ne garantuju bezbjedan prolazak kroz Njeguše i slično. Mada nikakve prijave  za eventualno krivično djelo ugrožavanja sigurnosti iz čl. 153, KZ nije podnošeno, mi smo po službe-
noj dužnosti, preko nadležnog tužilaštva pokrenuli postupak prikupljanja potrebnih podataka i obavještenja u smislu člana 142. ZKP, da bi se nakon toga ocijenila potreba eventualnog pokretaa krivičnog postupka. Saslušan je  izvjestan broj građana iz ovog mjesta pa su oni saglasno izjavili da su ogorčeni stavom mitropolita Danila i njegovim protivljenjem da se podigne mauzolej na Lovćenu, ali da ne žele i neće preduzimati nikakve radnje  koje bi makar i najmanje dovel u pitanje  njegovu bezbjednost i fizički integritet.

Novinar Dujović na saslušanju je izjavio da je vjerno prenio sve izjave intervjuisanih građana Njeguša, mitropolita Danila i predsjednika SO Tomanovića, te da do  16.7 1969.  godine kada je saslušan, niko od njih nije tražio ispravku ili pak demantovao nešto od onog što je u članku objavljeno.

Pošto prikupimo još neke podatke odlučićemo da li ima mjesta pokretanju krivičnog postupka protivu novinara Dujovića, odnosno učesnika u razgovoru iz sela Njeguša.

b) Kao što je  već navedeno u jednom dijelu istog članka  objavljen je i razgovor kojeg je, u vezi sa  odlukom SO Cetinje o podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu, novinar Dujović vodio sa mitropolitom Danilom. Iz tog razgovora karakteristično je sledeće:

– Na konstataciju novinara da se čuje da u vezi sa protivaljenjem oko podizanja mauzoleja crkva ima i neki svoj interes, mitropolit Danilo je, između ostalog odgovorio: „Crkva nema drugog interesa osim da se jedna pravoslavna crkva i Njegoševe kosti ostave na miru. Ukoliko ne bude tako neću više da znam šta se radi……“

Iz  ovakve  izjave proizilazi logičan zaključak da je Pravoslavna crkva nečim uznemirena i ometana sa strane, odnosno da prema njoj ne postoji  odgovarajući tretman, u smislu pozitivnih propisa, od strane državnih organa. Takva  konstatacija ne samo što nije odraz pravog stanja stvari već može da izazove uznemirenje kod građana, a pogotovo kod vjernika, u odnosu na Ustavom zagarantovana prava i slobode.  Ovo tim prije što se na kraju ovog dijela izjave, ne rezignirano, već sa izvjesnoi prijetnjom saopštava da  „ukoliko tako ne  bude neću više (misli se na mitropolita) da znam šta se radi“.

Očigledno je da u vrijeme kada je ustanovljen odgovarajući   odnos  između crkve  i države, kada su vjerske i druge  slobode potpuno zagarantovane postojećim propisima  i praksom rada državnih i drugih organa i kada u Crnoj Gori nijesmo imali slučaja da se tužilaštvu podnose bilo kakve prijave u vezi sa eventualnim onemogućavanjem ili progonom građana zbog ispoljenih vjerskih osjećanja i ubjeđenja,  – ovakva izjava prevazilazi zakonom utvrđene okvire djelovanja vjerskih organizacija i sadrži u sebi ono „bavljenje politikom“ koje može imati protivustavnu sadržinu.

– Na pitanje da ukoliko se podigne mauzolej na Lovćenu šta misli, kako bi trebao da izgleda crnogorski grb, mitropolit je  odgovorio: „Zašto. Pa zar u grbu nije  orao koji uzlijeće?“

Grb Crne Gore, koji je ustanovljen Ustavom SRCG, predstavlja polje oivičeno lovorovim vijencem koji je povezan crnogorskom zastavom. U sredini grba  je Lovćen sa kapelom u kojoj  je sahranjen Njegoš, a u pozadini se vidi Jadransko more. U grbu bivše Kraljevine  Jugoslavije nalazio se,  pored ostalog,  dvoglavi orao,  a u grbu bivše Kraljevine Crne Gore, orao koji uzlijeće. Ne upuštajući se u to koliko je  mitropolitu Danilu poznat grb SRCG, nesumljivo je da njegovo upoređenjv sa grbovima dvije  bivše kraljevine i čuđeše da eventualno nije onakav kakav je prije  bio, predstavlja ne samo ignorisanje  jednog od nacionalnih znamenja, već se može tretirati i sa aspekta krivičnog djela povrede ugleda države, njenih najviših organa i predstavnika iz  člana  174. KZ.

U svim navedenim izjavama mitropolita Danila, tužilaštvo, kao  organ gonjenja, ne vidi ništa drugo osim ono što  one stvarno i sadrže. Polazeći od načela legaliteta tužilac je dužan da krivično goni za sve one radnje koje u sebe sadrže elemente  određenog krivičnog djela. U konkretnom slučaju navedene izjave, ne samo što se mogu tako tretirati, već,  pošto sadrže i neke političke ocjene od šireg značaja,  moguu štetno da se odraze na shvatanje građana o društveno-političkom uređenju, njihovim slobodama i ustavom zagarantovanim pravima.

Obzirom na  izloženo, polazeći od činjenice da mogući krivično-pravni tretman čitave stvari mogao da se shvati ne sa stanovišta zaštite opravdanih interesa društva, već i da se  zloupotrebi u druge svrhe, smatramo da bi Vi, u okviru dužnosti i ovlašćenja koje imate kao Predsjednik Skupštine  SRCG, ukoliko to nađete za potrebno, mogli da preduzmete   odgovarajuće korake da se višim predstavnicima Pravoslavne crkve, u cilju saradnje i normalnih odnosa, ukaže na to da  ovakva djelatnost mitropolita Danila. prelazi okvire Ustavom i zakonima ustanovljenih prava vjerskih zajednica u SFRJ.

U tom cilju Vas o prednjem i  obavještavamo.

JAVNI TUŽILAC SRCG,

Stojan Đuranović

Napomena:

1.) Djelove teksta je označio ili podvukao primalac dokumenta. Predsjednik Skupštine Republike Crne Gore 1969. godine.Kada je podnijet predlog da se preduzmu mjere protiv Mitropolita Crnogorsko –primorskog Danila Dajkovića, predsjednik Skupštine je bio Veljko Milatović, glavni egzekutor rušenja crkve i groba na Lovćenu. Orden narodnog heroja je dobio i zbog zasluga za ubistvo starca Krsta Zrnovog Popovića i hapšenja svojih saboraca za vrijeme rezolucije IB i slanja na Goli Otok

2.) Stojan Đuranović je rođeni brat predsjednika CK SK Crne Gore Veselina Đuranovića, a stric sadašnjeg vlasnika portala Analitika Draška Đuranovića, novinara.