108 godina od smrti Petra Kočića

Petar Kočić rođen je 12. jula 1877. godine na Zmijanju, selo Stričići, u Bosanskoj krajini, u brvnari bez prozora, u onom herojskom kraju koji nikad nije bio pod kmetstvom. Petar je prvi čovek u svom rodu koji je sišao sa planina i otisnuo se u svet. Bile su mu dve godine kad je izgubio majku, njegov otac, sveštenik Jovan, iz duboke žalosti za ženom, napustio je kuću i decu i otišao u manastir Gomionicu i postao monah Gerasim.

Iz baba-Vidine škole kraj ovaca i goveda, krenuo je Kočić po očevoj želji u manastir Gomionicu da uči čitati i pisati kod polupismenih, bistrih i rodoljubivih kaluđera. U manastiru je završio dva razreda osnovne škole (više ih tamo nije ni bilo). Ostala dva učio je u Banjoj Luci. Po završetku osnove škole, 1891. godine, Kočić je po očevoj želji krenuo u Gimnaziju u Sarajevo.

Posle sudara sa školskim vlastima, Kočić je 1895. godine prešao u Beograd. Tamo je iste godine završio četvrti razred Gimnazije i upisao se u peti. Gimnaziju je završio u junu 1899. godine i otišao u Beč da studira slavistiku kod čuvenog profesora Jagića. U Beču Kočić ulazi u krug studenata Bosanaca i počinje da se bavi literaturom i nacionalnom borbom. U kružoku Pavla Lagarića napisao je Kočić svoje prve radove.

Prva zbirka njegovih pripovedaka pod naslovom S planine i ispod planine pojavila se u Sremskim Karlovcima 1902. godine. Ovom zbirkom u srpsku književnost ušao je pisac „od talenta, od stvarnog i originalnog talenta“. Dve godine kasnije, pojavljuje se druga zbirka koju Kočić posvećuje „uspomeni na genija Đuru Jakšića“, a najznačajnija novina ove zbirke je poznata satirična aktovka Jazavac pred sudom.

Kočić je u junu 1904. godine apsolvirao filozofiju i zatražio službu od srpskog ministarstva prosvete. Postavljen je za profesora srpskog jezika i književnosti u učiteljskoj školi u Skoplju. Privlačila su ga stara ognjišta, srpske slave i veličine. Ubrzo je došao u sukob sa onima koji su ugnjetavali nezaštićene u novoj sredini i u kasnu jesen 1905. godine napušta Skoplje i odlazi u Sarajevo.

U Sarajevo je stigao kao poznat književnik i publicista. U svojoj Bosni razvija široku političku i kulturnu aktivnost zbog koje su ga okupacione vlasti gonile. Tako je bio proteran iz Sarajeva. Ali, Kočić ne miruje. Odlazi u Banju Luku i u svojoj Krajini pokreće list Otadžbina sa namerom da oko sebe okupi sve nacionalno svesne borce. Ipak, policija ga nije ostavljala na miru. Od oktobra 1907. do 1909. godine Kočić s manjim prekidima tamnuje po raznim austrijskim robijašnicama.

Po izlasku sa robije veliki pesnik Bosanske Krajine opet se vraća literaturi. Početkom 1910. godine obavljuje u Zagrebu zbirku pripovedaka pod naslovom Jauci sa Zmijanja, a već iduće godine i svoju homorističko-satiričnu propovetku Sudanija. Krajem 1912. godine počeo je da oseća brzo napredovanje progresivne paralize.

Borba za oslobođenje i ujedinjenje otpočinje upravo one godine kad je pisac osetio da je teško bolestan. Morao je da se leči onda kad je trebalo da se bori. Pred sam početak Prvog svetskog rata, 1914. godine, Kočićevi prelaze u Beograd i Petra smeštaju u duševnu bolnicu. I nestao je tiho, nečujno, u praskozorje jednog avgustovskog dana 1916. godine u porobljenom Beogradu. Nekako pred smrt on je sa uzdahom rekao: „U ropstvu se rodih, u ropstvu živjeh, u ropstvu vajme i umrijeh.“ Prijatelji su ga ujutru našli u mrtvačnici.

Petar Kočić je umro 27. avgusta 1916. godine u Beogradu. Preminuli u duševnoj bolnici sahranjivani su bez kovčega, ali po specijalnom naređenju upravnika, jedan od pacijenata napravio je sanduk za Kočića, a sveštenik Gavra Milošević sutradan je održao veliko opelo piscu i narodom tribunu. Pacijent koji je napravio kovčeg zauzvrat dobio je Kočićev novi kaput.

Kapela se tada renovirala, pa je telo do sahrane stajalo u bolničkom kupatilu, a sahranjen je u crvenim, bolničkim papučama i sa šajkačom.

Društvo Zmijanje iz Banjaluke, zatražilo je dozvolu od Kočićeve žene da se Petrovi posmrtni ostaci iz Beograda premeste u Zmijanje. Onda je dala dozvolu da se to uradi, ali se brzo predomislila jer je deset dana pred planiran prenos posmrtnih ostataka otišla u opštinu i zatražila stražu za Kočićev grob.