Advokat, novinar, pisac i borac za prava Srba u Austrougarskoj: Svetozar Miletić

Na današnji dan, 22. februara 1826. godine rođen je srpski advokat, novinar i pisac Svetozar Miletić, vođa Srba u Vojvodini u borbi za nacionalna prava u Austro-Ugarskoj.

Svetozar Miletić je rođen u Mošorinu, Šajkaška (Bačka) kao najstariji od sedmoro djece, u siromašnoj porodici.  Osnovnu školu pohađao je u rodnom mjestu i bio “prvi đak”. Obrazovanje je nastavio u bataljonskom središtu u Titelu, u njemačkoj školi. Otac ga je odveo u Novi Sad da ga upiše na neki zanat, ali kada su svratili kod poznanika zemljaka, desio se preokret.

Advokat Aron Maletin kada je vidio školsko svjedočanstvo sa odličnim uspjehom iz 17 predmeta, ubijedio je njegovog oca da odustane od plana. Umjesto na zanat, sina upisuje u Srpsku pravoslavnu veliku gimnaziju u Novom Sadu. U spomenici njenoj je ostalo zabilježeno da je Svetozar „najbolji đak koga je gimnazija ikada imala“. Materijalno su ga tokom školovanja pomagali bogati, ugledni i plemeniti Srbi.

Po položenoj maturi, upisuje se na Evangelistički licej u Požunu (Bratislava) gdje se uključuje u rad srpske đačke družine, koja broji 40 članova i koja deluje pod uticajem sveslovenskih ideja. Oni izdaju časopis Srpski soko, u kome Miletić objavljuje svoje prve književne i političke tekstove.  Po okončanju školovanja, prelazi na studije u Peštu, 1848. godine, gdje ga zatiče početak burnih događaja – građanskih revolucija koje su te i naredne godine potresle Evropu.

Miletić se vraća u Karlovce gdje prisustvuje Majskoj skupštini na kojoj je proglašena Srpska Vojvodina. Godine 1849. odlazi da nastavi studije, ali u Beč. Studije okončava 1854. godine kada postaje doktor prava. U politički život vraća se serijom tekstova u Srpskom dnevniku u kojima razmatra situaciju u tadašnjoj Evropi, naročito na Balkanu, a najviše piše o stanju i perspektivama srpske nacije, naročito u Vojvodstvu Srbiji i Tamiškom Banatu, u šta je carskom odlukom pretvorena Srpska Vojvodina.

Miletić se zalaže za ostvarenje Srpske Vojvodine, ali u mnogo manjim granicama (etnički primerenijim i svrsishodnijim) od Vojvodstva. Do Srpske Vojvodine, po njegovom mišljenju, ne treba doći „preko cara“, već kroz saradnju i dogovor sa Mađarima. Ovaj tekst je u prvo vrijeme uneo pometnju među mlade Srbe, ali ga je potom, mlada liberalna srpska građanska inteligencija prihvatila i u narednih desetak godina, Srbi nastoje da tu saradnju ostvare. Međutim, kada se Ugarska nagodila sa Austrijom, 1867. godine, Mađari okreću leđa Srbima i započinju borbu protiv srpskih ciljeva. Od tada je Ugarska za njega još veći protivnik od Austrije. Miletić i na Crkveno-narodnim saborima zastupa ideje liberalnog građanstva. Često je govorio: „Mi smo Srbi, ali i građani“. 1861. godine postaje gradonačelnik Novog Sada, najmlađi u istoriji grada. Kao gradonačelnik, Miletić proglašava srpski jezik zvaničnim, ukida njemačku realku, a zalaže se za podizanje zdanja Gradske kuće u srpskom dijelu Novog Sada. Ugarska vlada ga suspenduje sa ovog mJesta. On je bio i predsJednik Srpske čitaonice, kada se pod njenim okriljem osniva Srpsko narodno pozorište. Miletić je veoma angažovan i kod preseljenja Matice srpske iz Pešte u Novi Sad. Postaje, te 1864. Godine, Svetozar član matičinog Književnog odeljenja, pa ubrzo i njen potpredsednik. Pod njegovim rukovodstvom nastaje Srpska narodna slobodoumna stranka, prvi organizovani nacionalni pokret kod Srba u Habzburškoj monarhiji.

Iako je djelokrug rada ove stranke, odnosno nacionalnog pokreta bio prevashodno usmjeren ka Srbima u Monarhiji, ona se bavi i opšte nacionalnom problematikom, te je na izvjestan način i nacionalni program. Miletić je jedan  od organizatora prve skupštine Ujedinjene omladine srpske – prve svesrpske političke organizacije, a kasnije će se angažovati i na osnivanju Družine za oslobođenje i ujedinjenje srpsko.  Od 1867. ponovo je na čelu novosadskog Magistrata. Miletić je ponovo u borbi sa ugarskim vlastima. U vrijeme ovog mandata, njegovom zaslugom, boje srpske trobojke postaju zvanične boje grada Novog Sada, a kako je nastavio sa naporima da Gradsku kuću podigne u srpskom kraju i postao ozbiljna smetnja vlastima, suspendovan je poslije godinu dana, a ubrzo i uhapšen i na jednom montiranom procesu osuđen na godinu dana zatvora. Dok je bio u zatvoru, srpska politička scena počinje da se raslojava.

Govoreno mu je da će ostati sam, ako ne napravi neki kompromis, a on je odgovarao: „Sam sam i počeo“. Popularnost mu je na vrhuncu u vrijeme kada je izašao iz zatvora i gdje god se pojavio priređivane su mu velike manifestacije. Svi srpski pogledi bili su upereni ka njemu, a Zmaj je govorio: „Diž`te decu iz kolijevke da zapamte njegov lik!“ Svoju aktivnost proširuje i na druge krajeve gdje žive Srbi, naročito u vrijeme ustanka u Hercegovini. Ovaj put, ugarska vlast je riješila da mu trajno stane na put. Jula 1876. godine uhapšen je u svom stanu u Novom Sadu, a potom, u još jednom montiranom procesu, osuđen na 6 godina robije. U zatvoru je maltretiran i fizički i psihički, saradnici su ga napustili, a uz druge probleme koje je imao, počinje i psihički da slabi. Do kraja života se nije oporavio i više se nije uključivao u politički život. Umro je u Vršcu  1901. godine u 75. godini života, a sahranjen je u Novom Sadu.

Priredio: Miomir Đurišić, Mitropolija