Aleksić: Politički predstavnici nacionalnih Crnogoraca, Srbe u Crnoj Gori i dalje tretiraju kao političku populaciju

„Nakon objavljivanja rezultata popisa stanovništva dva ključna pitanja za srpsku zajednicu u Crnoj Gori su: Da li će srpski jezik dobiti status zvaničnog i da li će Srbi konačno dobiti pravedniji ustavno-pravni položaj koji nužno ne uključuje ali i ne isključuje status konstitutivnog naroda? Sveukupno, čini se da nastavak puta Crne Gore u budućnost zahtijeva i nameće i neku vrstu povratka: ili na onu staru, istorijsku Crnu Goru, ili na ovu donedavnu tzv. novu Crnu Goru, koja sebe radije naziva „Montenegro“, a koja je ideološki iskovana, prije svega kao anti-Srbija. Naravno, postoji i opcija tri koja bi podrazumijevala neko političko mirenje prethodno navedenog, odnosno, jednu zemlju sa dva dominantna identiteta i dva dominantna narativa koji idu ruku pod ruku, iako međusobno po svemu totalno suprotstavljeni.“

O tim ali i o drugim temama za „Pečat“ je govorio dr Budimir Aleksić, profesor srpskog jezika i književnosti sa iskustvom rada i na uvaženoj Cetnjskoj bogosloviji; dugogodišnji poslanik, a sada potpredsjednik 44. vlade zadužen za obrazovanje, nauku i odnose sa verskim zajednicama.

Nedavno su kompletirani rezultati popisa rađenog decembra prošle godine koji su pokazali da je srpska populacija u porastu u odnosu na popis iz 2011. dok je srpski jezik dominantan maternji jezik u Crnoj Gori. Kako ste vi lično dočekali objavljivanje rezultata?

Želim da naglasim da je ovo bio prvi slobodan popis u Crnoj Gori poslije Drugog svjetskog rata. Građani Crne Gore su imali priliku da se slobodno, bez političkih pritisaka i ucjena, izjasne o svojoj nacionalnoj, religijskoj i jezičkoj pripadnosti. Stranke bivšeg režima Mila Đukanovića, prije svih DPS, su se protivile održavanju popisa, iz razloga što nisu mogle da kreiraju i projektuju njegove rezultate (jer više nemaju vlast), pa su organizovali i demonstracije protiv popisa, što je nezabilježen slučaj u svijetu. Vlast je prihvatila sve njihove zahtjeve i uslove u pogledu transparentnosti čitavog procesa i načina obrade podataka, pa su na kraju i oni prihvatili rezultate popisa. Kao što ste kazali, broj građana Crne Gore koji se izjašnjavaju kao Srbi je porastao u odnosu na prethodni popis održan 2011. godine, a broj nacionalnih Crnogoraca se smanjio. Prema rezultatima popisa iz 2011. u Crnoj Gori je bilo nešto manje od 29 odsto Srba (178.110), a na ovom popisu se 33 odsto građana, odnosno 205.370, izjasnilo da pripada srpskom narodu. Iskazano u brojevima, preko 27.000 Srba je više nego 2011. godine. Broj građana koji svoj maternji jezik imenuju kao srpski, takođe je porastao u odnosu na popis iz 2011. Ti podaci svjedoče da je srpski narod u Crnoj Gori, uprkos sistematskom obespravljivanju, i brutalnoj diskriminaciji i segregaciji koju je nad njim sprovodio bivši režim crnogorskih separatista u periodu od 1997. do 2020. godine, – pokazao odvažnost i odlučnost da očuva svoj nacionalni, jezički i vjerski identitet, i da istraje u borbi za svoja nacionalna i građanska prava.

Posle popisa pitanje jezika se nameće kao ključno, ili bar kao jedno od ključnih. Kada će i da li će srpski jezik dobiti status zvaničnog u Crnoj Gori, i da li je moguće da se to desi prostom demokratskom inercijom, odnosno, prostim demokratskim procesom koji bi poštovao i ustavno uvažio rezultate popisa ili nas i oko toga očekuje teška politička borba sa mogućim višegodišnjim trajanjem? Da podsetim: Crna Gora je jedina država u Evropi u kojoj zvaničan jezik nije onaj kojim govori najveći broj građana.

Potpuno je prirodno i normalno da jezik (srpski) koji kao svoj maternji jezik imenuje najveći broj građana – bude službeni jezik. Svako ko se tome protivi – podržava i zagovara nastavak marginalizacije, stigmatizacije, diskriminacije i asimilacije srpskog naroda i drugih građana (prije svega onih 60.000 nacionalnih Crnogoraca) koji svoj maternji jezik nazivaju srpskim. Protivljenje tom zahtjevu predstavlja najgori i najrigidniji oblik nacišovinizma i kulturocida. Potrebna je, dakle, politička volja da srpski jezik dobije status službenog jezika, što se jednostavno može realizovati dopunom Ustava, naravno – na način da se ne povrjeđuju ničija prava, nego da se samo otkloni političko-pravno nasilje nad faktičkim stanjem. Ne treba posebno naglašavati koliko bi ispravljanje postojeće nepravde prema govornicima srpskog jezika doprinijelo dugoročnoj stabilnosti i napretku Crne Gore. Stoga, u tom pogledu, očekujem podršku svih relevantnih političkih subjekata u Crnoj Gori, osim – naravno – Đukanovićeve Demokratske partije socijalista i njenih satelita.

Da li bi se dobijanjem statusa zvaničnog za srpski jezik, završila borba Srba za svoj ustavni položaj, ili je vrlo legitimno pokrenuti pitanje konstitutivnog statusa?

Ustavno pozicioniranje srpskog jezika kao službenog predstavlja conditio sine qua non za uspostavljanje Crne Gore kao zajednice ravnopravnih naroda i ravnopravnih građana. Time, naravno, nastojanje srpskog naroda, odnosno njegovih političkih predstavnika, za pravedno i demokratsko rješenje njegovog ustavno-pravnog statusa nije završeno. Poznato je da svaki dobar ustav štiti i stabilizuje jednu državu, i integriše njeno društvo; on se kreira za konkretnu zemlju, njene probleme, njen narod, koncipira se prema potrebama njenog društva, pa i prema mentalitetu njenog naroda. Stoga bi i u Crnoj Gori trebalo uvažiti bogatstvo njenih različitosti, respektovati društveni realitet i tom fakticitetu prilagoditi ustrojstvo osnovnog i najvećeg pravnog akta.

Prošlo je skoro godinu i po dana od smene režima Mila Đukanovića, toliko vremena srpska lista Za budućnost Crne Gore participira u vlasti, dok ste lično vi na poziciji zamenika premijera nepunih šest meseci. Šta je po vama najveći uspeh, a šta najveći neuspeh vladajuće većine?

Nema sumnje da je najveći uspjeh vladajuće većine formiranje Vlade u kojoj participiraju predstavnici svih naroda i nacionalnih zajednica u Crnoj Gori. Takva Vlada predstavlja Crnu Goru u malom i čini da se nijedan narod ne osjeća diskriminisanim ili zapostavljenim. To je zaista revolucionarni pomak u odnosu na praksu koju smo imali tokom proteklih tridesetak godina kada u Vladi Crne Gore nije bilo predstavnika srpskog naroda koji čini trećinu stanovništva Crne Gore. Neuspjeh je, svakako, neispravljanje diskriminacije prema kulturnim i naučnim ustanovama koje nisu podržavale režim Mila Đukanovića. Tako Matica srpska – društvo članova u Crnoj Gori i dalje nije budžetska jedinica, kao ni Udruženje književnika Crne Gore – najstarija kulturna ustanova u Crnoj Gori, osnovana 1946. godine. Istovremeno, Matica crnogorska iz budžeta Crne Gore godišnje dobija preko 250.000 evra, a Fakultet za crnogorski jezik sa Cetinja 850.000 evra za svoju djelatnost. To su anomalije koje su morale biti otklonjene.

Nedavni lokalni izbori u Podgorici pokazali su i dalje veliku političku snagu DPS-a. Da li vas to na neki način plaši?

Ne bih se složio sa tvrdnjom da DPS ima veliku političku snagu. Ta partija, koja je od velikog dijela građana odavno prepoznata kao političko krilo mafije, i dalje raspolaže velikim finansijskim sredstvima kojima mobiliše i motiviše dio srbofobno orijentisanih crnogorskih građana. Istina, njih podržavaju ideološki ostrašćeni crnogorski separatisti čiji procenat u okviru pravoslavne populacije, po mom mišljenju, ne prelazi 25 odsto. Riječ je o snažno atisrpski nastrojenim ekstremistima, podržavaocima dukljansko-montenegrinske politike u čijoj je osnovi ideološko nasleđe Sekule Drljevića i Savića Markovića Štedimlije. Partije koje zastupaju ekstremističke antisrpske strukture, uvijek će imati oko dvadesetak procenata podrške na izborima.

Da li je buduće formiranje lokalne vlasti u Podgorici, test za vladajuću većinu? Drugih rečima: ako stranke koje vode državu ne uspeju da naću kompromis u glavnom gradu, da li nas to izvesno vodi u prevremene parlamentanre izbore i da li bi ta opcija najviše pogodovala DPS-u?

Vladajuća većina na državnom nivou je apsolutno saglasna oko svih principa formiranja vlasti u Podgorici. Problem je ucjenjivački odnos URE Dritana Abazovića (koji je opozicija na državnom nivou) koji imaju dva odbornika i ultimativno traže mjesto gradonačelnika Podgorice, kao i neodlučnost političke grupacije predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića, koja ima četiri odbornička mandata. Nadam se da će Abazović i Milatović shvatiti da su im njihovi birači u Podgorici dali podršku da budu u koaliciji sa strankama tridesetoavgustovske (antimafijaške i antiđukanovićevske) većine, i da ne urade ništa što bi pogodovalo DPS-u.

Koliko je realna ili nerealna prognoza da bi neke od stranaka među vašim partnerima u vlasti, u budućnosti vrlo lako mogle da vladaju sa DPS-om, pogotovo ako za tako nešto dođe stroga direktiva spolja?

Mislim da to nije realna prognoza. DPS nema nikakav koalicioni kapacitet niti respektabilnu političku snagu, i zaista, ne vidim da bi neke od stranaka koje sada konstituišu vlast na državnom nivou mogle da uđu u politički zagrljaj sa takvom jednom strukturom. Ukoliko bi se, ipak, to desilo, nema sumnje da bi te stranke izvršile političko samoubistvo i da bi, dakle, nestale sa političke scene. Ako se samo letimično osvrnemo na nedavnu političku prošlost u Crnoj Gori, vidjećemo da su sve stranke koje su sklapale savezništvo sa DPS-om ugašene i da od njih nije ostao ,,ni kamen na kamenu“. Na primer, sjetimo se samo Narodne stranke, Liberalnog saveza, Pozitivne Crne Gore, sve do SDP-a Ranka Krivokapića koji na poslednjim parlamentarnim izborima nije ostvario parlamentarni status.

Pitanje koje takođe vredi postaviti tiče se izbornih rezultata srpskih stranaka, konkretno u ovom trenutku liste Za budućnost Crne Gore. Broj glasova srpskih stranaka je disproporcijalno manji od broja srpskih birača. Jedni ističu, da srpske stranke pored nacionalne nemaju dovoljno razvijeno ekonomsku politiku. Drugi ukazuju da tzv. građanske, neko će reći i neutralne stranke lako privole Srbe na svoju stranu. U čemu je zapravo problem, naravno, ako ga ima?

Saglasan sam sa stavom da je zaista problem činjenica da jedan broj Srba ne glasa srpske, nego tzv. građanske stranke. Logično bi bilo da barem 90 odsto građana srpske nacionalnosti na izborima podrži srpske političke partije, koje bi onda bile nezaobilazan činilac u svim kombinacijama prilikom formiranja republičke i lokalnih vlasti. To što Srbi daju značajan broj glasova tzv. građanskim strankama nije, po mom mišljenju, zbog nedostatka ekonomske politike u programima srpskih partija, nego zbog nacionalne neodgovornosti tog dijela srpskog biračkog tijela i njegovog nerazumijevanja potrebe da se srpski politički faktor homogenizuje i da tako snažno i složno nastupa u traženju rešenja za svoj ustavno-pravni status i položaj.

Odnos Podgorice i Beograda, Crne Gore i Srbije, danas? Šta je za Srbe u Crnoj Gori Srbija, i šta se od Srbije očekuje?

Bivši režim crnogorskih separatista tokom svoje četvrtvjekovne vladavine (1997-2020) rušio je sve mostove prema Srbiji, pokušavajući da pomoću starog antisrpskog narativa o ,,velikosrpskom hegemonizmu“ građanima Crne Gore predstavi Srbiju kao vjekovnog neprijatelja Crne Gore i Crnogoraca. Nakon demokratskih promjena i smjene tog režima 2020. odnosi sa Srbijom bili su sve bolji i bolji. Oni su danas na dosta visokom nivou, a aktuelna Vlada Crne Gore će sve učiniti da izgradi najbolje odnose sa Srbijom, kako to želi najveći broj građana Crne Gore. Citiraću Njegoša: ,,Srbija je matica srpstva; bez nje nikad ništa“, kazao je on Matiji Banu 1851. neposredno prije nego što se upokojio. Ovim Njegoševim riječima nema se šta dodati ni oduzeti, kada govorimo o odnosu Srba iz Crne Gore, i Srba uopšte, prema Srbiji. Srbima u Crnoj Gori je jasno da pripadaju cjelini srpskog naroda, najmoćnijeg u regionu, sa najrazvijenijom kulturom, najutemeljenijim nacionalnim identitetom i najdubljom državotvornom tradicijom u ovom dijelu Evrope. Od Srbije se očekuje da vodi brigu o svojim sunarodnicima van Srbije, što je njena ustavna obaveza, i da radi na uspostavljanju kulturnih, duhovnih i ekonomskih veza sa Srbima u regionu.

Bez dileme trenutno najvažnije pitanje u okvirima svetske politike vezano je za smenu vlasti u Sjedinjenim Državama. Citiraću vas, rekli ste: Da je Kamala Haris lakše priznala pobedu Trampa nego pojedine političke snage u Crnoj Gori, i da bi smena u Beloj kući mogla da označi kraj titoističke i dukljanske filozofije ili ideologije u Crnoj Gori?

U odgovoru na jedno poslaničko pitanje u Skupštini Crne Gore rekao sam da u Crnoj Gori nisu problem ,,kleronacionalističke strukture u Vladi“ (kako je to implicirano u poslaničkom pitanju DPS-a) već su problem – mafija, kriminal i ostaci titoizma koji zavađaju građane i emituju nacionalnu i vjersku mržnju i netrpeljivost, konstantno šireći srbofobiju i satanizujući polovinu stanovništva Crne Gore. Ostaci titoizma u Crnoj Gori, politički koncentrisani u DPS-u i njemu bliskim malim srbofobnim partijama, bolno su doživjeli pobjedu Donalda Trampa na izborima u SAD, shvatajući da je to pobjeda konzervativnih i tradicionalnih vrijednosti koje će, iskreno se nadam, pobijediti svuda u svijetu (jer se mijenja čitav globalni poredak) pa i u Crnoj Gori, gdje se polako završava period titoizma i period instuticionalne moći dukljansko-montenegrinske ideologije. Stoga je razumljivo što je Kamala Haris lakše priznala pobjedu Donalda Trampa nego crnogorska opozicija, pojedini mediji i grantopreži iz nevladinih organizacija.

Pomenuo bih litije iz 2020. godine koje izvesno imaju istorijski značaj i to u kontekstu načetih tema. Prema popisu iz 1905. Srbi su činili 95 odsto populacije u CG. Svaki naredni popis do ovog poslednjeg pokazivao je drastičan pad Srba u odnosu na prethodni. Da li su litije bile taj preloman trenutak za Srbe u Crnoj Gori, čak i šire; trenutak velikog buđenja kada je stavljena tačka na dalje cepanje srpskog nacionalnog bića?

Litije su motivisale građane Crne Gore da se maksimalno homogenizuju u otporu totalitarnom režimu koji je imao cilj da eliminiše Srpsku pravoslavnu crkvu, da otme njenu imovinu, i – u krajnjem – da protjera Srbe iz Crne Gore, kako su to otvoreno najavljivali čelnici tog režima. Nakon litija, uslijedili su izbori 30. avgusta 2020. na kojima je došlo do promjene vlasti, a promjenom vlasti stavljena je tačka na diskriminaciju i asimilaciju srpskog naroda. Međutim, Srbi žele da se njihov položaj trajno riješi, i da ne zavisi od toga ko će biti na vlasti u Crnoj Gori. Da bi zaštitili i dalje afirmisali svoj nacionalni identitet, Srbi u Crnoj Gori moraju preduzeti ozbiljne napore u pravcu definisanja svojih realnih interesa, prava i zahtjeva, koje će zatim dosledno braniti legitimnim pravno-političkim mehanizmima. Conditio sine qua non za takav poduhvat jeste njihovo političko jedinstvo. Stoga srpski narod treba da glasa srpske stranke, koje bi trebalo da se ujedine na platformi borbe za dostojno uređenje svog ustavno-pravnog položaja u Crnoj Gori.

Ipak, bez obzira na sve, da li je moguća nekakva trajna harmonija između dva dominantna nacionalna identiteta u Crnoj Gori, njihov suživot – jedan uz drugi, ili su oba osuđena da žive jedan protiv drugog? Ovo pitam pre svega zbog niza drugih problema sa kojima se Crna Gora suočava, od nedovoljno jake ekonomije, kriminala, do velike depopulacije na severu zemlje. Čini se, da je kakvo takvo jedinstvo osnov da bi se država suprotstavila tim problemima.

Suživot između dva dominantna nacionalna identiteta u Crnoj Gori je moguć ukoliko njihove političke i kulturne reprezentacije postignu dogovor o tome. Politički predstavnici nacionalnih Crnogoraca, kao i njihovi istoričari i ideolozi, Srbe u Crnoj Gori i dalje tretiraju kao političku, a ne etničku populaciju. Srpstvo u Crnoj Gori je, po njima, sinonim vjerske pripadnosti pravoslavlju, a ne etničke pripadnosti srpskom narodu. Srbima se, dakle, ne priznaje subjektivitet, odnosno pravo na nacionalnu samoidentifikaciju. Takve skandalozne, a možemo slobodno reći neonacističke teze, moraju nestati iz javnog prostora, ukoliko njihovi autori i interpretatori žele Crnu Goru kao demokratsku i istinski građansku. Srbi u Crnoj Gori iskreno žele da Crna Gora bude stabilna i demokratska zemlja. Oni ne traže za sebe ništa više od onoga što imaju drugi narodi u ovoj zemlji, ali ne pristaju da imaju manje prava od drugih. Njihovi reprezentativni politički predstavnici su još prije dvadeset godina promovisali maksimalno demokratsko načelo: Sva prava svima. Na toj platformi treba izgrađivati Crnu Goru kao zemlju ravnopravnih građana i ravnopravnih naroda, što je garancija njene stabilnosti i dugog trajanja.

Crna Gora je odmakla na evropskom putu. Šta kada se, ili ako se tamo stigne?

Crna Gora je, kao i Srbija i ostale susjedne zemlje, snažno posvećena evropskim integracijama i ispunjenju ciljeva na evropskom putu. Kao što Vam je poznato, brojni su izazovi i iskušenja i u samoj Evropskoj uniji. Uporedo sa svijetom i EU se mijenja, ali vrijednosti ostaju i mi snažno težimo da budućnost čitavog regiona vidimo u evropskoj porodici kojoj, uostalom, i civilizacijski pripadamo. Želimo da vjerujemo da vrijednosni principi i ideje na kojim počiva EU i zbog kojih je, u krajnjem, EU i formirana ostaju neupitni. Svi zajedno moramo raditi na unaprjeđenju odnosa i apsolutno poštovanje svih u tom procesu.

Izvor: Pečat