Andrićevi stvaralački zanosi: Šta novo kritičko izdanje govori o srpskom Nobelovcu

Pred poštovaocima književnog velikana nalaze se kritička izdanja zbirke pripovedaka „Kuća na osami“ u dva toma (priredila Marija Blagojević), zbirki lirske proze „Ex Ponto“ (priređivač dr Jana Aleksić)i „Nemiri“ (priredio prof. dr Milan Aleksić) i „Lirika“ (priređivač Milan Potrebić).

U uređivačkom odboru ovog velikog poduhvata su akademik Miro Vuksanović, predsednik, dr Žaneta Đukić Perišić, upravnica Andrićeve zadužbine i prof. dr Zorica Nestorović, rukovodilac projekta i urednik, koja, za „Novosti“, kaže:

– Kritičkim izdanjem svojih dela jedan pisac dobija posebno utemeljenje u kulturi kojoj pripada. Na osnovu njega nastaje niz drugih vrsta izdanja koja na našem književnom, društvenom, nacionalnom, naučnom, obrazovnom, jezičkom, duhovnom obzorju figuru tog pisca dublje naučno zasnivaju, dokumentarno utemeljuju, čine da vidimo širi i dublji kulturni i društveni značaj njegove misli i dela. Ovim izdanjem srpska kultura pokazuje odgovoran odnos prema ličnosti po kojoj se prepoznaje, ličnosti koja je na najdostojniji i nezamenljivi način predstavlja. Taj odnos je znak zrelosti kulture jednog naroda.

Ovaj poduhvat pripada tipu istorijskog kritičkog izdanja u kome su, kroz detaljne i sveobuhvatne analize rukopisne građe i svih štampanih izdanja nekog Andrićevog dela, priređivači utvrdili njegov osnovni tekst uz apsolutno poštovanje piščeve volje. Pritom su analizirali sve mene koje je određeno delo imalo od svog nastanka do poslednjeg izdanja za piščeva života, a doneta je i rukopisna građa relevantna za genezu određenog dela, uz istraživanje konteksta nastajanja i objavljivanja svih izdanja jednog dela.

– Dakle, to nije, kako bi neko mogao pomisliti, skup književnih kritika i tumačenja Andrićevog dela već je to sam Andrićev tekst istovremeno prisutan u svim svojim oblicima (osnovni tekst, verzije, varijante) – kaže Nestorovićeva. – Priređivač posreduje sveukupnost Andrićevog stvaralaštva tako što dovodi u vezu sve faze u nastajanju nekog Andrićevog teksta i vidljivim čini sve njegove slojeve. Zahvaljujući tekstološkim postupcima – slikovito rečeno – otvaraju se kapije vremena i pažnja usmerava ka dinamičkom procesu nastajanja teksta. To čini da osećamo pulsiranje Andrićevog stvaralačkog bila čije damare osluškujemo u svakoj piščevoj tekstualnoj promeni u rukopisima kao što su inverzije odeljaka ili rečenica, promena imena junaka ili naslova teksta, osmišljavanje drugačijeg završetka. Zato je kritičko izdanje mesto najbliskijeg susreta sa nekim piscem.

Treće kolo otkriva raspone Andrićeve osećajnosti i ideja, spajajući dela koja su obeležila početak njegovog književnog stvaralaštva sa velikom završnicom piščevog rada na pripoveci kao jezgru njegove umetnosti, ističu u Zadužbini Ive Andrića. Nastao na talasima Andrićevog ličnog suočenja sa graničnim situacijama zatočenja i bolesti u godinama Prvog svetskog rata, „Ex Ponto“ oglašava piščevu misao o egzistencijalnom tragizmu pojedinca i žeđ za slobodom, prožete liričnošću i melanholijom. Duhovnost i umetnost kao sidra otpora svakom zlu, u svim vremenima, čine da ta zbirka snažno privlači čitaoce i sto godina nakon prvih izdanja iz 1918. i 1920. „Nemiri“, čije je prvo izdanje iz 1920. ujedno i jedino koje je za Andrićeva života objavljeno u celini, zadržavaju kontemplativno-estetsku osnovu ugrađujući u nju Andrićevu misao o ulozi pisca u društvu i istoriji. Knjiga „Lirika“ donosi izdanje svih ostalih objavljenih i neobjavljenih Andrićevih pesama u prozi i stihu, pokazujući piščev odnos prema lirici, od prvih štampanih pesama „U sumrak“ i „Blaga i dobra mesečina“ objavljenih u „Bosanskoj vili“ 1911, do poznih godina njegovog života.

Podsećajući da Andrić nije ni svoje zbirke lirske proze ni svoju liriku uvrstio u izdanje sabranih dela koje je izašlo za njegova života, Nestorovićeva ukazuje da su priređivači osvetlili piščev kontinuirani rad na tekstovima pesama u prozi i stihu u okviru priprema za ono izdanje koje je nazivao izdanjem svojih celokupnih dela i na kojem je radio pred kraj svog života. Rezultati njihovih tekstoloških istraživanja pokazuju najtananije valere Andrićevog pesničkog stvaralaštva i poetike u njegovom sveukupnom razvoju od 1911. do kraja života. Stoga će ova izdanja doprineti boljem sagledavanju mesta koje lirika ima u piščevom stvaralaštvu.

U godinama pred smrt, srpski dobitnik Nobelove nagrade za književnost pripremio je zbirku pripovedaka „Kuća na osami“, objavljenu posthumno 1976. godine. Istkana precizno do pojedinosti, ta zbirka govori o priči i pripovedanju kao velikoj temi Andrićevog stvaralaštva. Andrićevi likovi koji pripovedaču kazuju o svojim životima, želeći da ih on stvaralački uobliči, otkrivaju modernost piščevih pripovedačkih postupaka. Susreti pisca i njegovih junaka, smešteni u međuprostoru sna i jave, u čudesnoj kući na sarajevskom brdu Alifakovac, trajno su svedočanstvo o Andrićevoj životnoj posvećenosti priči i pripovedanju, ističu u Zadužbini.

– U svakom od objavljena tri kola iznova se otvaraju i zatvaraju koncentrični krugovi Andrićeve poetike čineći vidljivim sve korake koje je naš nobelovac učinio na svojoj stazi stvaranja, sve događaje koji su pratili život njegovih dela, egzistencijalni tragizam koji senči njegova rana iskustva o sopstvenim sudarima sa istorijskim događajima, kao i njegovu svest o položaju čoveka u istoriji koja pokazuje u suštini nepromenljivost ljudske prirode u vremenima koja se menjaju. Susreti priređivača sa piscem u ovim knjigama otkrivaju Andrićev stvaralački zanos i stalnu težnju da u svakom aspektu postigne maksimum – zaključuje prof. dr Zorica Nestorović.

Pročitajte JOŠ:

Šestanest pisaca o Pekiću za antologiju „Pre vremena čuda“