Bitka kod Kurska

Na današnji dan, 5. jula 1943. godine njemačkom ofanzivom iz pravca Orela i Harkova na sovjetske položaje počela je Kurska bitka, jedna od najvećih bitaka u Drugom svjetskom ratu.

Poslije Staljingradske bitke i zimskih dejstava 1942/1943. godine došlo je do operativnog predaha od aprila do juna, tokom koje su se i jedni i drugi pripremali za ljetnju kampanju. Njemci su pripremali strategijsku operaciju “Citadela”, istovremeni napad na sjeverni i južni bok Kurske izbočine, otsijecanje, opkoljavanje i uništavanje Centralnog i Voronješkog fronta Crvene armije. U tom cilju okupljeno je oko 50 njemačkih divizija, ukupno oko 900.000 ljudi po sovjetskim izvorima. Međutim, planiranje njemačke operacije “Citadela” nije išlo glatko. Krajem februara 1943. godine, poslije Staljingradske bitke, stanje u Vermahtu bilo je daleko od dobrog. Hitler nije smijenio Manštajna poslije povlačenja sa Kavkaza zbog straha od veličine gubitaka koje bi to moglo izazvati, već mu je dopustio slobodu akcije koju je ovaj tražio. Manštajn je predlagao likvidaciju izbočina na Istočnom frontu, prvenstveno kod Kurska, ali su sve operacije odložene dok ne prođe proljećna sezona kojom je vladalo blato na svim putevima i terenima, problem u kome se njemačka vojska doslovno zaglibila – kao i Crvena armija, uostalom. Hitler i njemačka komanda su se odlučili na ofanzivu, mada se sa porastom problema i izazova sve više fokusirao na novo oružje pobjede, tenkove “Tigar” i “Panter” te samohodni top “Ferdinand”. U očekivanju novih oružja odlučeno je da ofanziva počne 5. jula. Što se sovjetske strane tiče, Georgij Žukov,prvi oficir koji je u Velikom otadžbinskom ratu dobio zvanje maršala, predlaže Vrhovnoj komandi Crvene armije, da umjesto ljetnje ofanzive i opšteg napredovanja pripremi odbranu i kontraudar. Predlog je prihvaćen a u osnovi, radilo se o planu odbrambenog sukoba Crvene armije tokom koga bi se u kritičnom trenutku izveo kontraudar i porazile nastupajuće neprijateljske snage.

Već krajem marta 1943. godine Staljin je znao za njemačke planove oko Kurska, 12. aprila imao je na stolu njemački tekst direktive №6 o planu operacije “Citadela” njemačke komande upućene svim službama Vermahta, ali bez Hitlerovog potpisa (koji će dokument potpisati tri dana kasnije).  Simbol Kurske bitke je tenkovski sudar kod sela Prohorovka 12. jula 1943. godine, najveća tenkovska bitka u istoriji. Prema podacima sovjetskih izvora, na njemačkoj strani učestvovalo je oko 700 tenkova i jurišnih oruđa, a na sovjetskoj oko 850 tenkova. Jedna epizodna borba za sovhoz “Oktobarski” uključila je četiri tenkovske brigade Crvene armije, tri artiljerijske brigade, dva streljačka puka i bataljon motorizovane streljačke brigade koji su u talasima pet sati napadali i povlačili se pred žestokom odbranom grenadirskog SS puka i, dok na kraju gardisti nijesu odbacili grenadire iz tog rejona uz kolosalne gubitke. Prohorovka je bila dio ogromne cijene koju je Crvena armija platila da bi zaustavila napredovanje neprijatelja. Poslije bitke Sovjeti su držali područje i mogli su da izvuku onesposobljene tenkove na opravku a ranjenike na liječenje. U kalkulacijama dobitaka i gubitaka suviše često ostaje nepomenuto da je tokom bitke stradalo oko 200.000 stanovnika Kurska.

U najkraćem, Kurska bitka bila je odlučujuća bitka Drugog svjetskog rata na Istočnom frontu i poslednja velika njemačka ofanziva na Istočnom frontu, poslije koje je premoć i strategijska inicijativa definitivno prešla na stranu Crvene armije. Kurska bitka je, uprkos velikim gubicima, bila pobjeda Crvene armije i to je jedina činjenica koju danas niko ne osporava. To je bila prva velika njemačka ofanziva zaustavljena prije nego je probila odbranu. Nova oružja nijesu pomogla u slamanju otpora, uprkos iskusnim ratnim posadama. Strategijska rezerva Crvene armije bila je iznenađenje za Vermaht. Njemačke snage nastavile su da nanose teške gubitke Crvenoj armiji, ali ljudski i industrijski potencijal nijesu mogle da nadmaše. Najzad, možda ključna posledica Kurske bitke bilo je jačanje Hitlerovog ubjeđenja da mu je štab nesposoban: do kraja rata sve više se miješao u vojne odluke, uključujući čak i dnevna taktička rješenja. Sasvim suprotno se desilo Staljinu. Vidjevši da su planovi vojne komande potvrđeni na bojnom polju, oslobodio se mnogih savjetnika i nije intervenisao u detaljima vođenja rata a rijetko je odbijao vojne odluke. Do kraja rata Crvena armija je imala više slobode i postala je mnogo fleksibilnija u operacijama. A za Drugi svjetski rat, Vinstion Čerčil je rekao: “Staljingrad je bio kraj početka, a Kurska bitka početak kraja”.

Priredio: Miomir Đurišić, Mitropolija