Bitka na Bregalnici – proklamacija kralja Nikole Dečanskom odredu

Na današnji dan, 27. juna 1913. godine nakon što je Bugarska zbog pretenzija prema Makedoniji bez objave rata napala Srbiju i Grčku, čime je počeo Drugi balkanski rat, kralj Nikola uputio je proklamaciju Dečanskom odredu, formiranom da pruži pomoć Srbiji u borbi protiv Bugara.

Komandant crnogorske vojske, koja je brojala oko 12.000 vojnika i podnijela velike žrtve na Bregalnici, bio je serdar Janko Vukotić.

Poslije oslobađanja Balkana od osmanske vlasti 1912. godine, dotadašnji saveznici nijesu mogli da se dogovore oko razgraničenja. Zato je nedugo poslije Prvog balkanskog rata, u ljeto 1913. godine otpočeo Drugi balkanski rat, kada je Bugarska bez zvanične objave ratnog sukoba napala srpsku vojsku na Bregalnici, a Grke nešto južnije. Iako je trajao svega 32 dana, taj strašni sukob prouzrokovao je oko 16.500 srpskih žrtava, a možda i najveće herojstvo izveli su vojnici Timočke divizije drugog poziva na vrhu znanom kao “Orlov bair”. Drugopozivci su bili ljudi od 32 do 38 godina. Nijesu “udarna pesnica” vojske, nijesu imali ni najbolje oružje, to je davano “prvopozivcima”.

Ni najbolju odjeću, ni obuću. Ali su bili regularna vojska Srbije, organizovana upravo po takvom, starosnom sistemu. I regionalnom. Po četiri puka od po dvije, tri hiljade ljudi, činili su diviziju drugopozivaca. A Timočku diviziju drugog poziva činili su ljudi iz Negotina, Knjaževca i Zaječara. Kada je počela Bregalnička bitka, Bugari su pokušavali da unište srpsku vojsku kroz centar, gdje se između ostalih istakao i Gvozdeni puk, nazvan tako upravo od neprijatelja zbog svog tadašnjeg junaštva, kao i sa sjeverne strane. Ali, istovremeno, čelni ljudi bugarske vojske htjeli su da sprovedu u djelo lukav plan: željeli su da srpske snage opokole sa juga, kako bi ih zbrisali. “Obuhvat”, kako se to u stručnoj vojnoj terminologiji kaže, jedno je od najboljih načina da se neprijatelju zada udarac od koga oporavka nema. I, upravo su u taj obuhvat krenule velike bugarske snage, sa južne strane mjesta sukoba. Na toj, južnoj strani, ostavljena je od strane srpske komande samo Timočka divizija. Naspram sebe je Timočka divizija imala tri i po puta jačeg neprijatelja. A onda, četiri dana, maltene bez hrane i sna, trajala je bitka. Nijesu htjeli ti drugopozivci iz Negotina, Knjaževca i Zaječara da prepuste Orlov bair, jedan tako mali, jedan tako važan vrh kod Krivolaka, blizu Kavadarca, vrh preko koga je vodio najbliži put ka ostalim srpskim snagama.

I, iako su ginuli u stotinama, spriječili su da Bugari obuhvate sa juga centar srpske armije. Povukli su se na kraju, ali je tada već bilo kasno za bugarski plan: centar srpske vojske, kao i njeni sjeverno postavljeni djelovi, kontaofanzivom je slomio neprijatelja, što je omogućeno jer nije došlo do obuhvata sa juga. Bio je to jeziv jul 1913. godine, sa više desetina hiljada mrtvih. Devet mjeseci kasnije, na samom vrhu vrha Orlovog baira nađeno je oko 200 leševa srpskih i bugarskih vojnika, od kojih znatan broj u stojećem stavu uzajamno probodeni bajonetima, što najrečitije govori o drami koja se te noći odigrala na ovom položaju.

Priredio: Miomir Đurišić, Mitropolija