Bokelji kao pomorci pod ruskom carskom zastavom

Piše: Nikola Malović

Istoriji je poznato da Rusi tek pod Petrom Velikim brodovima znatnije izlaze na more. To more, ili – ta mora su hladna: Baltičko i Crno. U ogromnom poduhvatu da se oforme kadrovi ruske vojne flote učestvovali su Bokelji, počev od Matije Zmajevića u službi Petra Velikog do Vojnovića u službi carice Katarine Druge.

Peraštanin Matija Zmajević rođen je 1680. u Perastu, u Mletačkoj republici, a umro 1735. u Tavrovu na Donu, u Ruskoj imperiji. Pomorsku školu Marka Martinovića završava u Perastu i sa 18 godina zapovijeda jednim od očevih brodova. Zbog umiješanosti u ubistvo gradskog kapetana Vicka Bujovića, u 28. godini bježi iz Perasta, van Mletačke republike, prvo u Dubrovnik, onda u Carigrad, gdje zaštitu nalazi kod ruskog ambasadora Petra A. Tolstoja, s kim se upoznao kada je onomad Tolstoj, sa carevim pitomcima, boravio u Perastu. Tolstoj s preporukom šalje Zmajevića Petru Velikom, u Češku, u Karlove Vari, gdje se car nalazio na liječenju. Istoričar Tomo K. Popović, autor „Herceg Novog“ (1924), piše da se Matija iz Karlovih Vari javio bratu, nadbiskupu barskom i primasu Srbije, pismom od 3. decembra 1712, u kome o ispitu pred carem lično,. kaže: „Ispitivajući me on glavom od dva časa, zadavao mi je tako teška pitanja, da ih, iz pomorstva i iz vojničkog reda, ne može biti strožijih“. Matija Zmajević postaje vremenom kontra-admiral, rukovodi flotom od preko stotinu brodova, pobjeđuje Šveđane, triput, postaje viceadmiral 1716. g, a 1726. prima od carice Katarine tek ustanovljen orden Sv. Aleksandra Nevskog, a 1727, i čin admirala.

General Antonije graf Stratimirović, Hercegnovljanin, bio je komandant slavenosrpskog puka u južnoj Rusiji, u Novoj Srbiji. Njegov brat Marko,  koji je bio potpukovnik u ruskoj vojsci, umro je u Kijevu, godine 1789, i tu je sahranjen u Petropavlovskoj crkvi.

U ruskoj državnoj službi bilo je šest Vojnovića. Svi su bili iz Herceg Novog, iz jedne kuće.

Marko Nikolin grof Vojnović organizovao je prvu crnomorsku flotu i osnovao prve ruske stanice na Kaspijskom moru. Zapovijeao je u znamenitoj bici protiv Turaka, godine 1788, blizu ostrva Fidonisi, a docniji admirali ruske flote, Senjavin i Ušakov služili su u ovome ratu kao potčinjeni ovom Vojnoviću. Umro je kao „pravi admiralj u Vitpskom – u Rusiji. Ostavio je u svojoj oporuci ogromna dobra u Krimu Vojnovićima pravoslavne vjere“, piše Popović.

Markov sin Vladimir graf Vojnović, poginuo je 1813. kao kapetan ruske carske garde u strašnome boju kod Kulma protiv Francuza.

Nikola graf Vojnović, kao kapetan 1. klase zapovijedao je odjeljenjem flote admirala Ušahova.

Jovan graf Vojnovič umro je kao kontraadmiral u Kaspijskome moru.

Aleksandar graf Vojnović bio je konjički general – general de cavalerie – i njegova se slika nalazila, do prevrata, u carskom Zimskom dvorcu u Petrogradu, među drugim znamenitijem i zaslužnim ljudima za Rusiju.

Đorđe graf Vojnović, major u ruskoj vojsci, igrao je znatnu ulogu po padu mletačke republike u Boki, naročito dok su njome vladali Rusi.

Ostavimo li slavne činove potekle s naše obale u službi Ruske mornarice po strani, da vidimo što profesor Univerziteta u Odesi, Gligorovič, u svom predavanju iz 1876. dalje kaže: Rusi imaju da zahvale što je južni kraj Rusije – misleći na oblasti koje izlaze na Crno more, Odesu do Hersona i Krim – došao pod rusku vlast i što su tamo ponikli gradovii u kojima se razvila znatna trgovina kroz pomorstvo.

Pokretači svega toga napretka, isprva na jedrenjacima onda i na parobrodima, bili su Srbi iz Boke. Rusku su trgovinu pod carskom zastavom dizala pomorska preduzeća i brodovi Komnenovića, Cotića, Ivanovića, Nakićenovića, Đurasovića, Želalića, Malovića, Ilića, Đuranovića, Matkovića, Popovića, Mrša, Perovića, Kažanegra…

„Ova flota“, navodi Gligorovič, „ima ogromnog značaja za južnu Rusiju. Ona je bila prethodnica ruske trgovačke flote i služila nam za dokaz činjenice da su Srbi i na suvu i na moru učestvovali u našim opštim odnosima. Pomorstvo je upravo preporodilo južni kraj Rusije, a tome su najviše pripomogli iskusni i odvažni srpski pomorci. Oni su razvili današnje naše pomorstvo, koje je prije toga bilo na niskome stupnju.“

Uz pomorce Bokelje, o kojima je profesor govorio u po nas važnom predavanju, pomena zaslužuje i Peraštanin Marko Martinović, čuveni matematičar i znalac pomorske struke. God. 1698, Petar Veliki obraća se Mletačkoj republici sa željom da mu preporuči učenog pomorca kod koga bi se školovalo 17 sinova moskovskih knezova – budućih pomorskih oficira. Mletački senat upućuje ruskog cara na Martinovića, tada ne samo eksperta za nautičke vještine, nego i na jednog od najbogatijih Bokelja, jer je imao privatno brodogradilište. Martinović je učenike obučio kroz teoriju i praksu, putovao s njima po Jadranskom i Sredozemnom moru. U Muzeju grada Perasta čuva se platno velikog formata, s Martinovićem i učenicima u donjem dijelu, a u gornjem – sa sve naslovima ruskog cara, dvoglavim ruskim orlom i punim imenima 17 kneževića.

Tomo K. Popović, pisac prve istorije grada Herceg Novog

Ne bez ponosa, uređujući novo izdanje 98 godina nakon prvog, ovih sam dana sasvim uronjen u sistem knjige Toma K. Popovića, prvog Srbina koji je o Herceg Novom pisao na srpskom.

Tomo Krstov Popović rodio se u Herceg Novom 1853. g, u vrijeme kada su se Novljani borili za otvaranje Srpske pomorske škole, kad se Srbi duž Jadranske obale bore za ravnopravnost pravoslavne vjere i za pravo na školovanje na srpskom.

Školovao se u istoj školi u kojoj je monah Josif Tropović, sabrat manastirske obitelji savinske, podučavao Rada Tomovog, budućeg Petra Drugog Petrovića Njegoša. U istoj školi Tomo K. Popović postaće vremenom učitelj.

Družio se s piscima Simom Matavuljem i Markom Carom. Kao bibliotekar, nastavnik i upravitelj Srpske pomorske zakladne škole u Herceg Novom, unaprijedio je rad škole i uslove školovanja mnogim generacijama. Posvetio je život i rad gradu Herceg Novom radeći na dobro svih Novljana. Kruna njegovog humanitarnog rada je zgrada-zadužbina Kolu srpskih sestara, ali je ipak ostao najviše upamćen kao istoričar.

Kruna njegovog rada je istorija Herceg Novog objavljena 1924. pod naslovom „Herceg-Novi – Istorijske bilješke – knjiga prva 1382–1797“.

Citati iz 1924.

Poznato je, da je Bokelj nekada najviše živio od mora. Pošto je Boka krševita zemlja, Bokelju morska pučina bijaše polje, po kome je on i orao, i kopao, i sijao, i vlačio i žnjeo.

U septembru 1801. Boka imađaše dvije stotine i trideset i osam patentanijeh kapetana i do tri hiljade mrnara, dočim godine 1832. dvije trećine trgovačkijeh brodova, koji plovijahu pod austrijskom zastavom, zapovijedahu ih sve sami bokeljki kapetani,

Bivalo je porodica – kao n. p. u opštini hercegnovskoj Srdarevića, Vojnovića, Jankovića, Sabljačića, Senića, Malovića, Crnogorčevića, Dželalića i t. d. – u kojijema savremeno bijaše ponekoliko kapetana iz jedne kuće.

Koliko je silno blago Bokelj stekao putujući morem u tekovinu po svijetu i jedući krvavi pomorski hljeb – na kome je, vele pomorci sedam kora – lijepo se to ogleda još i dan današnji, uz ostalo, i na veličanstvenijem dvorovima nekadašnje bokeljske gospoštine, koji se nižu svuđ okolo naokolo vaskolikog zaliva.

Ali, osim brodova i drugog imanja u Boci, bivalo je dosta Bokelja, koji i izvan svoje otadžbine imađahu i dobara i novca, i to u Trijestu, u Carigradu, na Zmirni, po Italiji, u Rumunjskoj, u Rusiji itd. Veći dio ovog golemog bogastva bijaše Dobroćana, Peraštana i Hercegnovljana.

Kada iza Austrije Rusija zauze Boku, ruski admiral Sinjavin, poznavajući pregalaštvo i odvažnost Bokelja i na moru, mnoge bokeljske trgovačke brodove oboruža na Francuza, protiv koga on onda ratovaše.

Izvor: Pečat

Pročitajte JOŠ:

Poruka sa Cetinja 1908: Crna Gora i Srbija dvije su srpske zemlje, ali jedan narod, jedna duša i jedna snaga! Živjela Srbija!