Božićna pobuna: Krv naša džebana italijanska

Piše: Mišo Vujović

Italija je svim sredstvima uključujući i pomorsku flotu nastojala da razbije ujedinjenje južnoslovenskih naroda, podržavajući samostalnost Crne Gore na čelu sa dinastijom Petrović kako bi se lakše dokopala , od srpske vojske oslobođene Istre i većeg dela Dalmacije.

Procena savezničkih vlada da bi povratak kralja Nikole u otadžbinu izazvao krvoproliće u Crnoj Gori bila je opravdana. Ključna žarišta sa ozbiljnom koncentracijom Gospodarevih pristalica predstavljali su Nikšić i Cetinje.

Dvadeset petog oktobra 1918.godine, samo pet dana po oslobođenju Nikšića od strane četničkih jedinica pod komandom vojvode Jovana Radovića, pristalice kralja Nikole pod vođstvom Boža Petrovića bliskog rođaka poslednjeg suverena, komandanta Nikšićke brigade Đura Jovovića i poslanika Milosava Nikolića, zauzele su Nikšićku opštinsku upravu. Gradom se pronela vest da stižu italijanske trupe na čelu sa kraljem Nikolom.

Nekoliko lokalnih besposličara je uzvikivalo : “ Živjela Italija, živio kralj Nikola, živio gospodin Božo”.

Tenzije su tih dana rasle i u Baru gde se očekivalo iskrcavanje kralja i Italijanskih trupa čiji su se brodovi već nalazili na domak obala Crne Gore i Dalmacije.

Bez obzira što je ogromna većina stanovnika zagovarala bezuslovno ujedinjenje sa Srbijom, opasnost od pobune i bratoubilaštva visila je u vazduhu. Prvobitni plan da se skupština ujedinjenja održi na Cetinju promenjen je zbog velikog broja kraljevih pristalica u prestonici gde je agitacija Italijana bila najglasnija.

Stoga se skupština zakazuje 11.novembra 1918.godine u Podgorici gde su pristalice ujedinjenja činile ogromnu većinu.

Svaka kapetanija u Staroj Crnoj Gori delegirala je po dva poslanika, a svaki srez u novim krajevima po tri. Varoši koje imaju ispod pet hiljada stanovnika biraće jednog a one preko pet hiljada stanovnika dva narodna poslanika.

Interesantno je da je omladina na Cetinju većinski raspoložena za ujedinjenje, što se vidi iz proglasa Organizovane omladine Cetinja od 26.10.1918. godine :

“ Crnogorci, koji bi bio protiv ujedinjenja srpskog naroda, taj je izdajnik, taj nije Srbin već je izrod, njega će narod zgaziti kao crva koji kalja zemlju kuda prolazi”, stoji u proglasu Organizovane omladine Cetinja.

U svojoj obimnoj studiji “ Ujedinjenje Crne Gore i Srbije”, akademik Dimitrije Dimo Vujović, navodi:

“ Najviše političke aktivnosti u vezi izbora za Podgoričku skupštninu bilo je na Cetinju. Tu su se već nazirala dva tabora i posebne kandidatske liste. Jedna kandidatska lista bila je na bijelom druga na zelenom papiru. Pristalice bezuslovnog ujedinjenja imale su kandidatsku listu na bijelom, a njihovi protivnici na zelenom papiru. Otuda nazivi za kasnije tabore : bjelaši i zelenaši”.

Bjelaši su poručili svojim poslanicima :

“ Mi vas šaljemo samo da objavite ujedinjenje sa Srbijom i to bezuslovno da se zbaci onaj zlikovac i despot”.

“I mi smo za ujedinjenje, ali uslovno ujedinjenje, da Crna Gora ulazi u ujedinjenje Jugoslavije kao samostalna kraljevina. Onako kako će i Srbija i druge pokrajine…”, govorili su cetinjski zelenaši.

Uoči izbora za deputate Podgoričke skupštine na Cetinju, 7.novembra je prema Cetinju krenuo odred italijanske vojske, ali ih je narod sačekao na Duboviku i vratio nazad. U sastavu ove formacije italijanske vojske nalazilo se i nekoliko američkih oficira kojima je dozvoljeno da uđu u grad dok su se italijani vratili nazad.

Istovremeno su pristalice zelenaša protestvovali zbog onemogućavanja italijanskoj vojsci da zaposedne grad, kako bi se zelenaši koji su evidentno je i iz ovog primera, činili manjinu, dodatno osokolili na pobunu.

Masovni ustanak 13.jula 1941.godine je još jednom potvrdio želju većinske Crne Gore za ujedinjenjem. Samostalna kvislinška Crna Gora, proglašena na Cetinju za Petrovdan već sledeći dan je gorela opštenarodnim ustankom, najmasovnijim među svim jugoslovenski narodima.

Narod je takođe, sankcionisao komitovanje po Crnoj Gori u italijanskim uniformama, sa italijanskim novcem i oružjem.

Podgorička skupština počinje zasedanje 11.11. a trajaće ukupno pet dana.

U Rezoluciji velikom većinom usvojenoj stajalo je : da se Kralj Nikola i njegova dinastija zbace s’prestola, da se Crna Gora s’ bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba,Hrvata i Slovenaca;

O ovim odlukama, i okolnostima pod kojima su nastale, može se iz više uglova raspravljati, ali o činjenicu da je dvotrećinska većina naroda podržala donete odluke,teško je oboriti. Kao što je neoborivo da je među prvacima ujedinjenja bilo dosta bliskih dvoru Petrovića među njima šurak kralja Nikole, vojvoda Stevo Vukotić.

Neosporno je takođe, da je kralj Nikola imao lojalnih pristalica u staroj Crnoj Gori, prvenstveno u Katunskoj i Crmničkoj nahiji iz kojih će se regrutovati najviše ustanika u Božićnjoj pobuni.

Osim turbulentnih političkih zbivanja crna gora se supčavala sa posledicama brutalne austro-ugarske okupacije. Zemlja je bila opustošena od raznih odmetničkih grupa koje su se navodno borile protiv okupatora a u stvari su pljačkali i onako osiromašeno stanovništvo. Harala je glad, tifus, španjolka i razne druge bolesti. Nedostatak opštih potrepština davao je maha protivnicima ujedinjenja da optuže Srbiju da ne vodi računa o Crnoj Gori.

Predsednik vlade Kraljevine Italije Olando u Crnu Goru šalje novinara Đuzepea Badačija, brata poznatog Antonija Baldaćija botaničara – istraživača ali i promotera i agitatora italijanskih interesa u Albaniji i Crnoj Gori. Antonije Batači je u Albaniji hapšen i proteran zbog suberzivnih delatnosti i agitovanja protiv uticaja Austrije i Turske. Baldaći javno propagira stvaranje zajedničke Albansko – Crnogorske kraljevine pod jurisdikcijom Kraljevine Italije.
Đuzepe Baldaći.
Sa današnje distance što potvrđuje i dr Dragoljub Živojinović u studiji “ Odnosi između Crne Gore i Italije 1914-1920.,ali i ostali izvori, jasno je da je Izalija ,politički, vojno, finansijski i propagandno inspirisala i dobrom delom organizovala Božićnu pobunu.

Evo kako to vidi Batrić Jovanović u svojoj knjizi “ Crnogorci o sebi”, prilog istoriji crnogorske nacije.

Početkom novembra na Crnogorskom primorju i u Boki, iskrcale su se italijanske trupe sa zadatkom da štite italijanski interese u Crnoj Gori.

Italija je otvoreno zagovarala uspostavljanje Kraljevine Crne Gore pod njenim pokroviteljstvom radi prodiranja na Balkansko poluostrvo. Francuska i Velika Britanija zagovarale su ujedinjenje ove dve srpske države. Na primorju i u Boki iskrcale su se francuske, britanske i američke jedinice.

Italijanske snage su brojčanošću i tehnikom prednjačile.

Istovremeno Ministarstvo rata Italije u Crnu Goru šalje svog agenta, novinara Đovanija Baldaćija, odličnog poznavaoca prilika i ljudi u Crnoj Gori. Baldaći je bio blizak dvorskim i poslovnim krugovima u Crnoj Gori i njegov isključivi zadatak je bio da u potaji radi na podsticanju pobune protiv postojećeg stanja, odnosno da koordinira između vođa pobune i italijanskih trupa u Crnoj Gori.

Iz ljubavi sa Italijanima ostao je tradicionalni pozdrav: