Cilj je Albanska crkva

Među opipljivije uspehe srpske diplomatije u prethodnoj deceniji, ubrajano je proširenje zaštite Uneska sa Visokih Dečana (2004) na još tri glavna srpska manastira na Kosovu i Metohiji (2006): Pećku patrijaršiju, Gračanicu i Bogorodicu Ljevišku, koji su kao izuzetno vredni srednjovekovni spomenici upisani u riznicu svetske kulturne baštine.

Premda je u stručnom obrazloženju međunarodne komisije češće istican njihov vizantijski nego srpski karakter, ovi „srednjovekovni spomenici na Kosovu“ zaštićeni su, uz dosta poteškoća, na predlog Beograda kao baština Srbije u autonomnoj pokrajini Kosovo.

Uključivanje srpskih manastira u ugroženo spomeničko nasleđe sveta bio je, uz vojnu zaštitu Dečana i Pećke patrijaršije, možda i jedini mogući odgovor na masovno uništavanje srpskih spomenika kulture u našoj južnoj pokrajini posle juna 1999, a posebno u martovskom pogromu 2004.

Visoki Dečani su, uprkos jakoj zaštiti tenkova i oklopnih vozila italijanskog kontingenta Kfora, ipak povremeno bili granatirani, dok je katedralni hram Bogorodice Ljeviške, usred prizrenske čaršije, naočigled nezainteresovanih pripadnika nemačkih pripadnika Kfora, iznutra spaljen i zatim i dodatno oskrnavljen. Premda se na drugim primerima u svetu pokazalo da zaštita Uneska nije garancija očuvanja ugroženih spomenika, primer srpskih spomenika na Kosovu i Metohiji bio je bez presedana: to su jedini spomenici kulture u Evropi koje od neprijateljskog okruženja dominantne nacionalne grupe čuvaju strane vojne trupe, a ponegde, odnedavno, i lokalna policija.

Tokom pregovora o budućem statusu Kosova u Beču, pod patronatom UN (2006-2007), albanski predstavnici iz Prištine su, na samom početku, u svojoj platformi istakli da ne spore da su srpski manastiri u pokrajini vlasništvo Srpske pravoslavne crkve sa sedištem u Beogradu, što je bio određen pomak u odnosu na prethodne tvrdnje albanskih medija i pojedinih naučnika, da je sve to ilirsko nasleđe jer su srpske crkve podizali okupatorski vladari na temeljima navodno starijih „ilirskih“ spomenika. U kosovskoj javnosti su veoma popularne naučno neosnovane teorije da su pojedine srpske spomenike gradila albanska plemena (npr. pleme Gaši Visoke Dečane), i da stoga oni pripadaju albanskom narodu. U javnom predstavljanju gradova, regija i ministarstava sa današnjeg, albanskog Kosova, srpske crkve predstavljane su samo kao pravoslavne, tako da je na sajtu grada Peći, uz niz osmanskih spomenika tek na kraju sasvim skrajnuta, pomenuta i „kiša ortodokse“, odnosno pravoslavna crkva, kao da se ne radi o sedištu srpske patrijaršpije sa kompleksom crkava od ogromnog kulturnog značaja.

Kao dodatni argument korišćena je i srpska naučna literatura koja naše srednjovekovne spomenike često označava samo kao vizantijsku umetnost, uz insistiranje da su ih zidali i oslikavali majstori sa vizantijskog prostora.

Ovi zlonamerno protumačeni rezultati srpske naučne literature i ranije su potezani u albanskim pokušajima da se srpsko spomeničko nasleđe u pokrajini prikaže kao uopšteno vizantijsko, dakle bez specifičnih srpskih obeležja.

Jedan albanski ambasador mi je svojevremeno u Parizu slavodobitno saopštio:

– Šta vi Srbi sada hoćete, pa vaši istoričari umetnosti kosovske srednjovekovne spomenike redovno označavaju kao vizantijske.

Uoči i posle jednostrano proglašene nezavisnosti, niz publikacija o kulturnom nasleđu Kosova na stranim jezicima i zvaničnim sajtovima, srpsko nasleđe se uvek označava kao hrišćansko i pravoslavno, uz retke pomene njegovih ktitora, najčešće srpskih kraljeva i vlastele, uz tvrdnju da je to samo deo multikulturnog nasleđa „Republike Kosovo“. Uporedo s tim, učestala su i predstavljanja srpskog spomeničkog nasleđa kao albanskog, i to ne samo u propagandnim publikacijama sa albanskog Kosova, nego i u kalendarima i zvaničnim izdanjima Albanske pravoslavne crkve sa sedištem u Tirani.

Krajnji cilj je, verovatno, da se najpre, kada „Republika Kosovo“ stekne puni suverenitet, a vremenom, posle dovođenja određenog broja pravoslavnih Albanaca u srpske kosovske manastire, proglasi stvaranje nezavisne kosovske eparhije ili crkve i onda sprovede njeno sjedinjenje sa Albanskom pravoslavnom crkvom. Česte posete „pravoslavne braće iz Albanije“ pojedinim srpskim manastirima nije, dakle motivisano samo hrišćanskom solidarnošću, nego ima jasnu političku pozadinu, koja se sve manje prikriva.

U tom kontekstu, prijem samoproglašene „Republike Kosovo“ u članstvo u Unesko ne bi imalo samo političku dimenziju, postepenog približavanja članstvu u UN, nego i versko-politički karakter sračunat na preregistraciju srpskih u kosovske spomenike, i sledstveno tome, prenos nadležnosti za njihovu zaštitu sa srpskih na kosovske institucije. Kako bi eventualni zahtev Beograda za eksteritorijalnost najvećih srpskih manastira de fakto značio i priznanje nezavisnosti „Republike Kosovo“, sva je prilika da će se trend daljeg osamostaljivanja Kosova, poslednjih godina posebno ohrabren Briselskim sporazumom, nastaviti, i to na štetu Srbije sa nesagledivo teškim posledicama u godinama koje su pred nama. „Velika Albanija“, zaista, kuca na naša vrata.