Ćirilica – temelj održanja narodnog karaktera (dio III)

Piše: Veselin Matović, odlomak iz knjige „Ćirilica i latinogorica“

3. Napuštanje ćirilice – moralno pitanje

Možda se s ovom Mitropolitovom tvrdnjom savremena sociolingvistička nauka i ne bi u svemu složila, ali njenu tačnost i dalekovidost potvrđuje, najubjedljivije reklo bi se, upravo naše vrijeme. Masovno napuštanje praotačkog i prelazak na latinsko pismo, kao re-zultat mišljenja po tuđim, nametnutim obrascima, pokazalo se kao jedan od najrazornijih sociopatogenih činilaca, koji već decenijama neumoljivo razjeda nacionalno, kulturno, jezičko i, uopšte, duhovno biće srpskog naroda.
Nekad je to bio znak unijaćenja i turčenja, u komunističkom vremenu znak ateizacije, danas – evrofilstva i mondijalizma (u Crnoj Gori – montenegrizacije). Da-kle, svagda i zasigurno – dokaz nedostatka nacionalne emocije, samosvijesti i samorazumijevanja, tj. raslabljenog „narodnog karaktera“, iz čega se rađaju samoprezir i odrođenost, a zatim i mržnja prema vlastitom narodu, vjeri, jeziku i kulturi, da bi se na kraju cijela ta moralno-psihološka konvulzija završila pretapanjem u druge vjere i narode.
Tu pojavu „mrzosti na svoje ime“, po svemu sudeći specifično srpsku, zapazili su i precizno formulisali, prvo Vuk Karadžić u poznatom tekstu Srbi svi i svuda (1839), a zatim i Njegoš u Lažnom caru Šćepanu Malom. Kao odgovor na pitanje „zašto je kod nas mimo ostale narode (a osobito mimo Arnaute)… mogla… nastati ovakva mrzost, da narod i na ime svoje omrzne“, Vuk navodi istorijske okolnosti koje su srpski narod navele, prvo na diobu uzrokovanu diobom Crkve, pa „glavni dio naroda… naručniji Carigradu, ostane s Grcima, a primorci se prilijepe Rimljanima“.

„Bojeći se srpskih kraljeva iz Hercegovine“, kojima su „često i danak plaćali“, primorci s vremenom počnu da mrze „jaču i silniju braću svoju preko brda“ i, „malo-pomalo prime i latinska slova… i samo narodno ime ostave njima“. Na drugoj strani, s dolaskom Turaka, počinje prevjeravanje, prije svega „go-spode“, koja se „iznajprije isturčila“, a onda, „primivši zakon, ne samo sasvijem drukčiji od njihovoga nego i na drugome jeziku i s drugijem pismom“, odbacivanjem svog imena, „postarala (se) još većma razlikovati“ od svoje raje. Ali da se ova „ne bi „dičila“ svojim srpskim imenom, „nazovu (je) vlasima“. Vuk dalje prosuđuje da su Srbi bili pobožniji od Arnauta, koji „nijesu imali svoga pisma ni knjiga na svome jeziku“, pa se „ni hriš-ćanski zakon nikad među njima nije bio učvrstio“, a Srbi su „imali i više gospode koja se dosta razlikovala od prostoga naroda“, da bi na kraju izveo zaključak: „Kao što su ovi poturčenjaci (Srbi) prije u hrišćanskome zakonu bili pobožni, tako isto postanu i u turskome, i danas može biti da u cijelome zakonu Muhamedovu nema pobožnijih ljudi od Bošnjaka“.
Ovdje je posebno važno uočiti Vukovo insistiranje na pismu kao identitetskoj odrednici, važnijoj čak i od vjerskog opredjeljenja. Naime, po njegovom mišljenju, tek s primanjem „latinskih slova“, i „drugog pisma“ (arapskog), a ne „rimskog“ ili „Muhamedovog zakona“, Srbi konačno „ostavljaju“ i svoje narodno ime, tj. prestaju biti Srbima! To je Vukov odgovor na pitanje kud su danas krenuli i Srbi i Crnogorci koji se odriču ćirilice!
Međutim, za razliku od Vuka, koji pokušava „naći uzroke“ zbog kojih su „rimski i turski Srbi izgubili svoje narodno ime“, ne upuštajući se, kao objektivan is-toričar, u sagledavanje etičke strane ove pojave, Njegoš, zapravo njegov junak Teodosija Mrkojević, u tome vidi, prije svega, neoprostiv moralni prekršaj, proistekao iz raslabljenog narodnog karaktera:
Mi smo Srbi narod najnesrećni:
Svaki Srbin koji se prevjeri –
Prosto vjeru što zagrli drugu,
No mu prosto ne bilo pred Bogom
Što ocrni obraz pred svijetom,
Te se zvati Srbinom ne hoće.
Kvalifikativ „najnesrećni“ ovdje je upotrijebljen u značenju moralne odrednice. I danas se u narodu kaže za moralno problematičnu osobu – „nesreća“, „ona nesreća“, ili: „Mi smo nesretan narod“, u smislu: „Mi smo moralno nepostojan, prevrtljiv, nevaljao narod“. Odrođavanje, raskorjenjivanje, odricanje od svog imena, za Teodosiju (ili Njegoša), monaha, neuporedivo je veći grijeh od prevjeravanja, prema čemu je on veoma tolerantan pa ga može i oprostiti. Islamizacija i katoličenje nijesu, dakle, za njega isključivi nosioci negativiteta, nego su to „turčenje“ i „latinjenje“, odricanje od svog imena i korijena, što je obavezno podrazumijevalo i neprijateljstvo prema svom narodu, tj. – izdaju. Ovo bi, razumije se, mogao biti Njegošev odgovor na isto pitanje koje smo Vuku postavili!
Napuštanje praotačkog pisma i prihvatanje latinice među Srbima bilo je, nesumnjivo u svim vremenima, prevashodno etičko pitanje, pitanje „karaktera“, kako po-gađa i mitropolit Mojsije Putnik, prije skoro 230 godina.
U tome je znatnog udjela uvijek imala svakom dobro poznata sklonost potkupljivosti i korupcionaštvu, tj. skorojevićki duh i moralna nepostojanost vrha naše inteligencije, uglavnom „seljačkog, poluseljačkog ili plemensko-patrijarhalnog“ porijekla, koja se, kako ubjedljivo, tridesetih godina prošlog vijeka, rasuđuje Vladimir Dvorniković u svojoj sudiji Karakterologija Ju-goslovena, „iz najnižeg stanja podigla visoko i u toj vi-sini izgubila ravnotežu“, odnosno „oboljela od velikog inostranstva, pa sve što je narodno njoj postaje strano i daleko, …narodnim običajima oni se ‘čude’, narodne iz-raze ‘ne poznaju’, narodnu pesmu izbegavaju, a ‘divljačkim guslama’ se otvoreno rugaju“ (Dvorniković 1939: 827-833). Toj pojavi naročito je pogodovalo komunističko, ali je metastazične razmjere dostigla tek u današnjem, poskomunističkom, tzv. tranzicijskom vremenu. Posebno ovdje, u Crnoj Gori, gdje se korupcija, nepotizam i poltronstvo, zaklonjeni iza lažne plemensko-bratstveničke solidarnosti (tzv. plemensko-bratstveničkih veza), smatraju ne samo normalnim nego čak i obavezujućim ponašanjem, običajnom normom, to jest kulturnim obrascem na osnovu koga se odvija ukupan društveni život ovdašnji, od obdaništa do univerziteta.
Dočim, ćiftinska predaja, ili prodaja (direktna ili indirektna, svejedno) kulturnog nasljeđa i duhovnih dobara (u šta, na prvom mjestu, spada priznanje preime-novanjâ srpskog u nepostojeće „političke jezike“, koje samo sobom povlači i otuđenje znatnog dijela kulturne baštine sopstvenog naroda), biće nesumnjivo upisana kao jedinstveno naš doprinos „univerzalnoj istoriji beščašća“.
Tu vrstu korupcije, koja direktno pada na savjest srpske inteligencije, odavno inficirane virusom tzv. „utilitarnog humanizma“, tj. evroatlantskog protestantskog pragmatizma, nažalost, može sankcionisati samo istorija, a pitanje je hoće li i ona. Pitanje je hoće li i poezija, pošto se i ona već dobrano pozicionirala „s onu stranu dobra i zla“.