Čovjek koji nije želio da bude kralj

Piše: Jovan B. Markuš

Danas je godišnjica od upokojenja princa Mihaila Mirkova Petrovića Njegoša, 24. marta 1986. godine,  svijetlog i viteškog izdanka ove svetorodne loze. Nažalost, izuzimajući sveštenike Mitropolije crnogorsko–primorske koji su na Cetinju služila tridesetogodišnji pomen na dan njegovog upokojenja 24. marta 2016. g, niko od onih koji su bili obavezni nije obilježio sjećanje na ovog skromnog ali časnog i stamenog izdanka kuće Petrović Njegoš – posljednjeg kralja Crne Gore.

Princ Mihailo, treće dijete Njegovog Kraljevskog Veličanstva Princa Mirka Dimitrija Petrovića Njegoša (1879, †1918) i Natalije Konstantinović (1882, †1950), rodio se u Podgorici 1. septembra 1908.godine. Mladi princ Mihailo napušta Crnu Goru i odlazi u egzil sa šest godina sa Kraljevskom porodicom 20. Januara 1916, u trenutku kada je njegov otac odlučio da ostane u zemlji i nastavi mirovne pregovore sa Austro-Ugarskom koja je okupirala Crnu Goru. U početku je pohađao privatnu školu u Napulju u Italiji a potom u Istbornu, Sasex, Ujedinjeno Kraljevstvo, gdje je stekao osnovno obrazovanje.

Poslije upokojenja Kralja Nikole u Kap D’Antibu 1. marta 1921, nakon što se njegov stric Danilo odrekao prestola, maloljetni Mihailo je poštujući Kraljevu preporuku prestolonasljedniku Danilu u testamentu proglašen od strane izbjegličke Vlade Kraljem Crne Gore de jure pod regenstvom Kraljice Milene. 7. marta 1921. godine. Ova politička odluka nije imala nekog uticaja na njegov život jer je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca poslije održanih prvih izbora u novostvorenoj državi, koji su u Crnoj Gori bili prvi konsult (referendum) naroda pod međunarodnom kontrolom koji je potvrdio odluku “ Podgoričke skupštine”, de jure dobila međunarodno priznanje donošenjem Vidovdanskog Ustava 28. juna 1921. godine.

Princ Mihailo je završio u Francuskoj, prvo Višu školu a potom nastavio studije u Parizu.Kao Francuski državljanin, po sticanju punoljetstva, odrekao se bilo kakve političke uloge za svoje potrebe i potrebe dinastije, priznajući Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Kralj Mihailo se na ovaj način i formalno odrekao kraljevske krune u korist svoga brata od tetke kralja Aleksandra Karađorđevića i kao član stare vladajuće porodice bio na civilnoj listi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Iako se princ Mihailo odrekao bavljenja politikom drugi se nijesu odrekli pokušaja zloupotrebe imena ovog časnog čovjeka u svojim političkim zavjerama. Prema pisanju poznatog advokata i književnika Nikole Đonovića, povodom primanja u audijenciju kod kralja Aleksandra Karađorđevića njegovog brata Jovana Đonovića, poznatog publiciste, prilikom prihvatanja postavljanja na mjesto jugoslovenskog ambasadora u Albaniji pominje slučaj pokušaja zloupotrebe imena princa Mihaila prije Drugog svjetskog rata 1932.godine , koji je po svoj prilici bio uvod u ono što se dešavalo kasnije. Kralj Aleksandar je tada rekao Jovanu Đonoviću da Italija ima u planu da dovede na albanski presto princa Mihaila Petrovića Njegoša, pa da sa albanske strane počne da ubacuje ljude u Crnu Goru i da izazove ustanak i krvoproliće, a da bi Albaniju pridobila definitivno za sebe. Princ Mihailo Petrović Njegoš je trebao po tom planu da bude knjaz albansko-crnogorski.Kao i kasnije čovjek od časti je odbio ove nečasne igre sa njim i imenom svetorodne loze Petrović Njegoš.

Bolujući od tuberkuloze kičme, na preporuku svog pariskog doktora, princ Mihailo se liječio u banjama Bretanje u Francuskoj gdje sreće svoju buduću suprugu Ženevjèv Prižan sa kojom se vjenčao 27. januara 1941. godine Nekoliko mjeseci poslije vjenčanja, aprila 1941. godine, par koji je živio u Parizu, uhapšen je od Gestapoa i prebačen u nacistički koncetracioni logor Bad Homburg blizu Hamburga u Njemačkoj. Za to vrijeme, princ Mihailo je primio predstavnika Italijanske Vlade koja mu je ponudila Kraljevsku Krunu Crne Gore, nakon što je kao “nezavisna država” ponovo uspostavljena nakon raspada Jugoslavije. Spreman da žrtvuje i sam život, odbio je da primi ponuđenu krunu Crne Gore od strane ondašnjih moćnika Musolinija i Hitlera od kojih je u tom vremenu drhtala Evropa i sav svijet i ponovio svoje vjerovanje u ujedinjenu Jugoslaviju. Namjesto ponuđene krune od kratkovidih i prodanih crnogorskih separatista na čelu sa Sekulom Drljevićem, najmračnijom dičnošću u istoriji Crne Gore, koji su na Petrovdan 1941.g. proglasili „nezavisnu“ Crnu Goru, okivajući je ropskim lancima nacifašizma, princ Mihailo je izabrao izgnanstvo i nacistički koncetracioni logor i time pred budućim pokoljenjima osvijetlio i svoj obraz i obraz Crne Gore.Nakon osobođenja iz logora krajem 1943. godine, princ Mihailo bio je ponovo uhapšen od strane Njemaca i zatvoren od juna 1944. godine do aprila 1945. godine.Za vrijeme njegovog drugog zatočeništva dobio je glas da mu se u Francuskoj rodio sin Nikola 7. jula 1944. godine.

Po oslobođenju, princ Mihailo i njegova supruga Ženevjèv su odlučili da dođu u Jugoslaviju 1948. godine. U Beogradu je princ Mihailo obavljao posao Šefa protokola u Ministarstvu Inostanih Poslova, ali, razočarana titovim režimom, porodica se vratila nazad u Francusku nakon godinu dana. Od iskustva u komunističkoj Jugoslaviji ostao je samo nadimak koji je dodijeljen Ženevjev Prižon – “ Crvena Princeza“. Ubrzo po povratku u Pariz, njihov brak je zapao u krizu i princ Mihailo i Ženevjèv su se razveli 1949.godine. Nakon povratka u Francusku, Princ Mihail je našao posao kao komercijalista i povremeni prevodilac. Njegove zvanične aktivnosti kao Princa Crne Gore su smanjene gotovo na nulu. Jedino se može pomenuti jedan dug put u Sjevernoj Americi, poslije koga su štampani njegovi Memoari u izdanju „Srpske narodne odbrane“ u Kanadi. Njihovo prvo štampanje ostalo je skoro nepoznato, tako da im nije ukazana pažnja koju oni po svom značenju i sadržaju zaslužuju.

Povodom petnaest godina od upokojenja princa Mihaila Petrovića Njegoša 2001. godine, Mitropolija Crnogorsko-primorske i njene izdavačka kuća „Svetigora“ štampali su drugo izdanje Memoara, koje pored izraza poštovanja prema ovom svijetlom izdanku svetorodne loze Petrovića, ima za cilj da ovu veoma značajnu knjigu učini dostupnom široj javnosti u Crnoj Gori, i van Crne Gore.

Po odlasku u penziju, princ Mihailo je vodio usamljenički i umjeren život, ali karakteran i bez bilo kakve kompromitacije, nikad ne koristeći njegovo slavno porodično ime da bi ušao u društvene krugove, ili da bi ostvario finansijske kontakte koji su mogli poboljšati njegovu vrlo tešku situaciju poslije ukidanja civilne liste od strane komunističke Jugoslavije, koja mu je kao velikom patrioti bila priznata za kratko vrijeme i od njihove strane. Radeći samo kratak period u Francuskoj, sa penzijom koja je bila vrlo mala, u stvari jedva dovoljna za preživljavanje, postao je previše usamljen, nesrećan i napušten od svih izuzimajući nekoliko prijatelja kao što su bili Ilija – Minja Perišić, Jovan Brkić i Marko Milutinović Piper. Praktično posljednjih šest godina života proveo je u oskudi-ci želeći smrt. Bila je to situacija kada princ Mihailo nije želio više da živi. Živio je u krevetu pušeći cigaretu, slušajući radio, prebirajući po uspomenama, čekajući ovozemaljski kraj, koji je došao 24. marta 1986. godine.

Ovaj veliki patriota sahranjen je na Srpskom groblju blizu Orlija, Val de Marn, u Francuskoj 1. aprila 1986. godine. Oko dvije stotine ljudi prisustovalo je opijelu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Parizu, na kojem je besjedio je nadležni episkop za Zapadnu Evropu koji je evocirao uspomene na život princa Mihaila. Uz molitve sve-štenika za spasenje duše, sa njim je spušten u privremenu grobnicu i grumen rodne zemlje.

Kako je u pogovoru drugog izdanja Memoara princa Mihaila zapisao mitropolit Amfilohije: „Na njega bi se mogla primijeniti, kao pohvala, ona drevna helenska mudrost: „Skriveno poživje“. No, iako „skriveno“ i u inostranstvu, poživio je dovoljno dugo i znamenito da bi mogao biti zapamćen i priznat u istoriji za pravog nasljednika djela i zavjetne misli njegovih slavnih predaka Petrovića, počevši od Vladike Danila, „vojevodiča srbske zemlje“, preko Sv. Petra Cetinjskog i Petra II Petrovića Njegoša, pa sve do njegovog djeda Nikole I Petrovića…”

Prilikom prenosa i sahrane zemnih ostataka kralja Nikole i kraljice Milene na Cetinju 1989. g. bilo je planirano da se zajedno sa njima prenesu na Cetinje i njegovi zemni ostaci, ali prema francuskim propisima zbog kratkog protoka vremena od upokojenja to je odloženo za maj 1990. g. Tom prilikom na Dvorskom groblju pred Cetinjskim manastirom napravljena je grobnica princa Mihaila, pored grobnica princeze Vjere i princeze Ksenije. Iako je Mitropolit crnogorsko – primorski g. Amfilohije, koji se kao jeromonah prilikom boravka u Parizu sretao i bio u društvu princa Mihaila, više puta pokretao inicijativu da državna vlast ispuni pismeno preuzetu obavezu na njihovu sramotu to do danas nije ostvareno. Prinčeva napaćena duša naći će smiraj svoj kada se ispuni njegov amanet da bude sahranjen u Otadžbini među svojim slavnim precima Petrovićima Njegošima.

Fašističke igre oko princa Mihala i vladara „Nezavisne države“ Crne Gore 1941. g.

Profesor Đulio Vinjoli, šef katedre za Pravo Evropske unije na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Đenovi, koji važi za stručnjaka za istočnu Evropu i Balkan objavio je 2002. godine knjigu „Vicenda italo-montenegrina”.

Knjiga je bazirana na izvorima na italijanskom jeziku koji se odnose na pokušaj fašističke Italije da 1941, poslije okupacije, uspostavi satelitsku državu Crnu Goru koja bi pod njenim patronaton imala formalnu nezavisnost, kako je učinjeno u Albaniji i Hrvatskoj, što je i tema knjige koja ima podnaslov „Nepostojeća nezavisnost Crne Gore 1941. godine“.

Interesantne su političke igre o kojima piše profesor Vinjoli, oko određivanja kandidata za crnogorsko presto u „Nezavisnoj državi“ Crnoj Gori 1941. godine pod pokroviteljstvom fašističke Italije i nacističke Njemačke.

Glavni kandidat u krugovima oko italijanskog dvora za presto je bio princ Mihailo Petrović Njegoš, unuk kralja Nikole, koji je kao maloljetan poslije kraljeve smrti i abdikacije prestolonasljednika Danila, bio proglašen od strane kraljevske Vlade u egzilu kraljem Crne Gore 7. marta 1921. godine pod regenstvom njegove babe, kraljice Milene.

Fašistički diktator Benito Musolini i ministar spoljnih poslova grof Galeaco Ćano nijesu bili zadovoljni izborom krugova oko italijanskog dvora. Kako navodi profesor Vinjoli, uprkos nagovaranjima od strane dvorskih krugova i kraljice Jelene, Mihailo nije prihvatio da bude kralj u projektovanoj „Nezavisnoj državi Crnoj Gori“ pod pokroviteljstvom fašističke Italije i nacističke Njemačke. Princ Mihailo po riječima grofa Galeaca Ćana: „nije htio da se kompromituje jer je uvjeren da će na kraju Njemačka i Italija dobiti batine, i zato smatra da je svako sadašnje rješenje samo privremeno i prolazno“.

Drugi kandidat je bio veliki knez Nikolaj Romanov, unuk velike knjeginje Milice Petrović, udate Romanov, koji takođe nije bio voljan da se prihvati ove nečasne uloge.

Musolini i Grof Ćano su najradije željeli vidjeti na crnogorskom prestolu u narodu omiljenu kraljicu Jelenu, ali ona za to nije pokazivala nikakav interes.

Rješenje da italijanski kralj Viktor Emanuel dobije i titulu suverena Crne Gore nije tada uzimana u obzir, jer se smatralo da bi to bilo nepopulano kod naroda u Crnoj Gori.

Grof Ćano je čak predlagao kao regenta Musolinija, ali to nikad nije javno saopšteno i ozbiljno razmatrano.

Kako nije nađeno zadovoljavajuće rješenje, odlučeno je da se proglasi nezavisnost, pa da se kasnije riješi pitanje vladara. To je i ostvareno na Petrovdan 12. jula 1941, kada je na Cetinju u pozorištu Zetski dom svečano proglašena „crnogorska nezavisnost“. Već sjutradan je izbio masovni ustanak i cijeli projekat je pao u vodu. Italijani su bili zatečeni ustankom i grof Ćano piše u svom dnevniku od 17. jula 1941. godine: ,, Nastavlja se crnogorski ustanak, čak dobija sve šire razmjere. Kad ne bi imalo gorko značenje, bilo bi groteskno: u toku je rat između Italije i Crne Gore.“