Crna Gora i Srebrenica

Piše: Protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić

U brojnim medijima je, neposredno pred Vaskrs 2024. godine, objavljen Predlog rezolucije Generalne skupštine Ujedinjenih nacija pod naslovom ”Međunarodni dan sjećanja i pomena genocida u Srebrenici 1995. godine (International Day of Reflection and Commemoration of the 1995 Genocide in Srebrenica)”. Jedna grupa nevladinih organizacija, inače poznatih po maksimalnoj srbomržnji i minimalnom broju članova, javno je tražila da Crna Gora kosponzoriše i podrži Predlog rezolucije. Drugi, inače malo manji srbomrsci od prvih, tražili su da Crna Gora ne kosponzoriše, ali da glasa za usvajanje Predloga rezolucije. Najveći broj građana Crne Gore je za to da Crna Gora ne kosponzoriše i u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija ne glasa za Predlog rezolucije o Srebrenici. Zvaničnici Crne Gore su se, na različitim mjestima, javno izjasnili da Crna Gora neće kosponzorisati, ali da će podržati, tj. glasati za Predlog rezolucije u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija.

Poslije toga, u medijima je objavljen i predlog teksta dva amandmana Vlade Crne Gore na uvod Predlog rezolucije (https://www.politika.rs/sr/clanak/612821/Vlada-Crne-Gore-predaje-dva-amandmana-na-rezoluciju-o-Srebrenici). Ministar spoljnih poslova dr Filip Ivanović je 11. maja 2024. godine Vladi uputio Informaciju o predlogu amandmana na Predlog rezolucije ”Međunarodni dan sjećanja i pomena genocida u Srebrenici 1995. godine” (br. 1-900/24-1870) koju je Vlada ”razmotrila i utvrdila” istoga dana na telefonskoj sjednici. U Informaciji je navedeno da je ”preporučljivo da  tekst predloga rezolucije sadrži i dvije, adekvatno definisane i pozicionirane, amandmanske formulacije, kojima će se nedvosmisleno potcrtati da je krivica za zločin genocida individualna, te da ne može biti pripisana nijednom narodu, etničkoj ili vjerskoj grupi. Takođe, uputno je ukazati i na neophodnost očuvanja odredaba Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini”. Konačni tekst amandmana nije utvrđen na sjednici Vlade Crne Gore.

Predsjednik Vlade mr Milojko Spajić je 9. maja u Skupštini obznanio da Vlada Crne Gore ”ne mijenja politiku i prema Srebrenici i Kosovu, ali ne želimo da bodemo prstom nikoga. Želimo dobre odnose i sa Kosovom, ali i sa Srbijom” (https://www.portalanalitika.me/clanak/spajic-dps-u-odnosi-sa-srbijom-bili-su-vam-uzasni-a-za-vanjsku-politiku-od-2014-kapa-dolje). Dalje, izjavio je da će Crna Gora glasati ”upravo i za ovu Rezoluciju koju imamo ispred nas, o Srebrenici, glasaćemo za…. Naš cilj je da Crna Gora bude pomiritelj” (https://www.portalanalitika.me/clanak/spajic-dps-u-odnosi-sa-srbijom-bili-su-vam-uzasni-a-za-vanjsku-politiku-od-2014-kapa-dolje).

Nepotrebno je da se detaljnije obrazlažu brojni istorijski, kao ni aktuelni i važni unutrašnji i regionalni razlozi zbog kojih Crna Gora nikako ne bi trebalo da glasa za usvajanje Predloga rezolucije u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija. Bez ikakve sumnje, Crna Gora bi se glasanjem za Predlog rezolucije o Srebrenici i na taj način ponovo opredijelila protiv Republike Srbije i Republike Srpske, ali i srpskog naroda u cjelini. Osim toga, postoji i još jedan važan razlog, pravne i političke prirode, zbog koga Crna Gora u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija ne bi trebalo da glasa za usvajanje Predloga rezolucije o Srebrenici i na to ukazujem iznošenjem ličnog stava.

Šta se krije u uvodu Predloga rezolucije?

Naime, pisci i predlagači teksta Predloga rezolucije o Srebrenici se u prvom od dva stava uvoda Predloga rezolucije, pored Povelje Ujedinjenih nacija, Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima i Konvencije o sprječavanju i kažnjavanju zločina genocida, pozivaju i na Rezoluciju Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija br. 819 od 16. aprila 1993. godine. Sudeći po javnim izjavama, stiče se utisak da predsjednik Vlade mr Milojko Spajić i ministar spoljnih poslova dr Filip Ivanović uopšte nisu upoznati sa Rezolucijom Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija br. 819 od 16. aprila 1993. godine koja se itekako odnosi i na Crnu Goru, a ne samo na Republiku Srbiju.

Naime, Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija je Rezolucijom br. 819 od 16. aprila 1993. godine od tadašnje Savezne republike Jugoslavije, ali i poimenično i od Srbije i Crne Gore kao njenih konstituenata, zahtijevao da ”odmah prekinu da dostavljaju vojno naoružanje, opremu i usluge”, kako su ih nazvali u tom aktu, ”paravojnim jedinicama bosanskih Srba u Republici Bosni i Hercegovini”. Nisam siguran da je zvaničnicima Crne Gore poznato da je Međunarodni sud pravde u Hagu 8. aprila 1993. godine ”u predmetu koji se odnosi na primjenu Konvencije o sprječavanju i kažnjavanju zločina genocida (Bosna i Hercegovina protiv Jugoslavije /Srbija i Crna Gora/) kao privremenu mjeru jednoglasno naveo da Vlada Savezne Republike Jugoslavije /Srbija i Crna Gora/ treba odmah, u skladu sa svojom obavezom iz Konvencije o sprječavanju i kažnjavanju zločina genocida od 9. decembra 1946. godine preduzme sve mjere koje su u njenoj moći da spriječi vršenje zločina genocida”.

Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija je tada izrazio ”duboku uznemirenost zbog informacija koje je Generalni sekretar dostavio Savjetu bezbjednosti 16. aprila 1993. godine o ubrzanom pogoršavanju situacije u Srebrenici i područjima oko nje kao posljedice trajnih namjernih oružanih napada i granatiranja nedužnog civilnog stanovništva” od, kako su ih nazvali, ”strane paravojnih jedinica bosanskih Srba”. Uopšte nije slučajno, a ni bez budućih posledica, to što se u uvodu Predloga rezolucije o Srebrenici 2024. godine pominje i Rezolucija br. 819 od 16. aprila 1993. godine. I zato je više nego neodgovorno kada zvaničnici Crne Gore drže lekcije da kritičari i protivnici Predloga rezolucije nisu pročitali njen tekst.

Ko ne vjeruje Srbiji neka vjeruje Softiću

Nije na odmet da zvanični predstavnici Crne Gore ipak pročitaju i pravno mišljenje advokata Milenka i Momira Radića iz Beograda u kome su, povodom presude br. 91 Međunarodnog suda pravde 16. februara 2007. godine, citirali izjavu koju je Sakib Softić, glavni agent Bosne i Hercegovine pred Međunarodnim sudom pravde u Hagu u sporu protiv Srbije i Crne Gore dao za Radio Slobodna Evropa (RSE). Softić je tada potvrdio da Bosna i Hercegovina ostaje pri tužbi za genocid i protiv Crne Gore pred Međunarodnim sudom pravde u Hagu s obzirom da je u Podgorici bilo izvjesnog relativiziranja te informacije da će Sarajevo ostati pri tužbi i protiv Crne Gore. Softić je istakao da je usmena rasprava završena 9. maja, a razdvajanje Srbije i Crne Gore desilo se nakon toga i to je onaj razlog koji ne može uticati na ovu stvar. U trenutku kada je usmena rasprava okončana, Srbija i Crna Gora su predstavljale jednu državu i tužba je bila usmjerena protiv zajednice Srbije i Crne Gore. Međutim, zauzeli smo poziciju kontinuiteta obzirom da su Srbija i Crna Gora, kada su se događaji koji su predmet ovog spora desili, predstavljale jednu državu (https://www.slobodnaevropa.org/a/688613.html). Softić je na dan izricanja presude, 26. februara 2007. godine, za ”Dnevni avaz” izjavio da smatra da je ”sa više aspekata dokazano da su Srbija i Crna Gora prekršile Konvenciju i da su odgovorne za genocid počinjen nad Bošnjacima u Bosni i Hercegovini (https://www.danas.rs/vesti/politika/danas-presuda-po-tuzbi-bih-protiv-srj-za-genocid/).

Izjavu ministra spoljnih poslova Crne Gore dr Filipa Ivanovića da se  ”Crna Gora u vođenju spoljne politike rukovodi isključivo svojim, a ne tuđim interesima” i da će se ”Crna Gora prema drugim državama odnositi upravo onako kako se te države odnose prema Crnoj Gori” (https://www.euronews.rs/evropa/region/122809/ivanovic-regovao-na-izjavu-marka-durica-crna-gora-se-u-spoljnoj-politici-vodi-iskljucivo-svojim-interesima/vest) treba neposredno dovesti u vezu sa odnosom Bosne i Hercegovine prema Crnoj Gori posebno ukoliko se ima u vidu da se Rezolucija Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija br. 819 od 16. aprila 1993. godine, koja se, ne bez razloga, pominje u uvodu Predloga rezolucije o Srebrenici od 2024. godine, itekako odnosi i na Crnu Goru, a ne samo na Republiku Srbiju. I zato ministra dr Filipa Ivanovića treba držati za riječ! Da ovdje ne citiram javno dostupne izjave državnih zvaničnika Crne Gore o ratnoj pomoći srpskom narodu u Hercegovini i Republici srpskoj od 1992. do 1995. godine koje itekako, kada to bude odgovaralo interesima velikih sila, mogu biti upotrebljene protiv Crne Gore.

Posebno je pitanje o kakvom se ”interesu Crne Gore” radi u ovom slučaju ako se zna da, prema popisu od 2011. godine, u Crnoj Gori živi oko 30% Srba i oko 13% Bošnjaka i Muslimana. Ne treba zaboraviti da je Skupština Crne Gore 2009. godine usvojila Deklaraciju o prihvatanju Rezolucije Evropskog parlamenta o Srebrenici (”Službeni list Crne Gore”, br. 51/2009), a 2021. godine i Rezoluciju o genocidu u Srebrenici (”Službeni list Crne Gore”, br. 66/2021). Vlada Crne Gore bi sada, 2024. godine, eventualnim glasanjem za usvajanje Predloga rezolucije o Srebrenici u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija, ponovo produbila unutrašnju netrpeljivost i međusobno bi konfrotirala nešto manje od 50% stanovništva Crne Gore. Crna Gora u tom slučaju ne samo da ne bi, kako navodi ministar dr Filip Ivanović, pokazala ”poseban senzibilitet prema onim temama koje su od važnosti za suživot, saradnju i pomirenje u regionu” nego bi pokazala nedopustivo odsustvo senzibiliteta prema tim važnim temama prvo u Crnoj Gori, a potom i u regionu.

Od rezolucije do međunarodnog običaja

Živimo u vremenu kada je, paralelno uz međunarodno-pravni pojam zločina genocida, ustanovljen i političko-ideološki ili kolokvijalni pojam genocida. Nikako ne treba gubiti iz vida da rezolucije Generalne skupštine ne predstavljaju pravne nego političke akte. Dalje, Predlog rezolucije o Srebrenici, osim uvoda od dva stava, sadrži i 7 tačaka koje će, kao takve, vremenom dobiti status međunarodnog običaja kao dokaza opšte prakse koji, uz međunarodne konvencije i opšta pravna načela priznata od strane prosvećenih naroda, predstavlja jedan od glavnih izvora međunarodnog javnog prava. To je jedini cilj pisaca, predlagača i glasača Predloga rezolucije o Srebrenici! Treba imati u vidu da se u tački 1 Predloga rezolucije odlučuje da se ”11. jul proglasi danom sjećanja na genocid u Srebrenici 1995. godine koji će se obilježavati svake godine” u čitavom svijetu, a ta odluka nastaje po uzoru na rezoluciju Generalne skupštine Ujedinjenih nacija od 2004. godine kojom je uspostavljen Međunarodni dan sjećanja na genocid u Ruandi.

Važno je da se ukaže da priča o ”individualizaciji zločina genocida u Srebrenici” nije ništa drugo do eufemizam koji je u funkciji jednog jedinog cilja, a to je da Srbi, lakše i uz omamljivanje građana Crne Gore, u međunarodnoj javnosti budu prikazani kao narod čiji su predstavnici izvršili tako kvalifikovani ratni zločin. Da li neko od crnogorskih zagovornika usvajanja ovakvog Predloga rezolucije o Srebrenici uopšte zna da niko više ne pominje pojedince iz Ruande nego isključivo znaju za genocid u Ruandi? Eventualno usvajanje Rezolucije Skupštine Crne Gore o genocidu u Jasenovcu kao unutrašnjeg političkog akta ni po čemu ne može biti posmatrano kao zadovoljenje ili reciprocitet za glasanje za Predlog rezolucije o Srebrenici u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija koja ima međunarodni karakter, značaj i posljedice.

I ovom prilikom iskazujem duboko poštovanje svim žrtvama bošnjačkog naroda u Srebrenici i Bosni i Hercegovini, ali i svim žrtvama srpskog i drugih naroda u Srebrenici i Bosni i Hercegovini. Žrtve su žrtve bez obzira kojoj naciji, veri ili rasi pripadaju.

Srpska Pravoslavna Crkva i zločin u Srebrenici

Predsjednik Vlade Crne Gore mr Milojko Spajić, ministar inostranih poslova dr Filip Ivanović i ostali članovi Vlade Crne Gore u ovom istorijskom i po obraz Crne Gore sudbonosnom momentu moraju imati u vidu i stav Srpske Pravoslavne Crkve po ovom pitanju koji je iskazan u ovogodišnjoj vaskršnjoj poslanici:

”Danas snažno podižemo svoj glas i ukazujemo na apsolutnu neistinu i pokušaj nebivalog istorijskog revizionizma, u kome se nastoji da prostom inverzijom srpski narod, žrtva višestrukih genocida i etničkog čišćenja, bude proglašen za počinioca genocida. Ne umanjujemo razmere zločina u Srebrenici, ali, kao pravoslavni Srbi, ne prećutkujemo ni zločine nad srpskim narodom u okolini Srebrenice. Nažalost, na te zločine po srpskim selima u kojima su zatirane cele porodice i koji su se kontinuirano dešavali od 1992. do 1995. godine, ne obaziru se predlagači rezolucija. Po njima, postoji ekskluzivno pravo na žrtvu i bol zbog iste. Po nama, sve nevine žrtve su nevine žrtve, bile one muslimanske ili hrvatske ili pak srpske, što „mudro” prećutkuju savremeni revizionisti i neprijatelji istorijske istine, koji svojim nametanjem ekskluzivnog prava na bol i žrtve, ostavljaju svima nama koji živimo na ovim prostorima kamen spoticanja za budućnost” (https://spc.rs/vaskrsnja-poslanica-srpske-pravoslavne-crkve-2/).

Ne sme se olako i neodgovorno preći ni preko stava koji je 11. maja ove godine javno saopštio Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije da Crna Gora ne treba treba da glasa za Rezoluciju o genocidu u Srebrenici (https://www.in4s.net/mitropolit-joanikije-za-in4s-crna-gora-ne-treba-da-glasa-za-rezoluciju-o-genocidu-u-srebrenici/).

Glas Vlade Crne Gore protiv Crne Gore

Glas predstavnika Crne Gore u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija za usvajanje Rezolucije o Srebrenici neće biti samo ko zna koji po redu glas Crne Gore protiv Srbije od 2008. godine do danas nego će, svakako, biti i glas Crne Gore protiv Crne Gore. Posljedice eventualnog glasanja Crne Gore za Rezoluciju o Srebrenici neće biti samo pravne nego i političke i međunarodne, a iznad svega i moralne prirode.

A o nekakvoj ”pomiriteljskoj i dobrosusjedskoj ulozi Crne Gore” ne treba govoriti samo u odnosu na Republiku Srbiju nego i u odnosu na Bosnu i Hercegovinu, jer se glasanjem za Rezoluciju o Srebrenici u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija iz temelja razara Opšti okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini (Dejtonski sporazum od 1995. godine) s obzirom da njen tekst nije usvojen u Predsedništvu Bosne i Hercegovine.

Pametnome dosta!