Piše: Ljubiša Moračanin

Kad se pogledaju istorijske činjenice, potpuno je očigledno da Crna Gora, a posebno Podgorica, u cijeloj svojoj istoriji nijesu imali većeg neprijatelja od Josipa Broza. U Drugom svjetskom ratu i posle njega, po Titovom naređenju počinjeni su brojni zločini po Crnoj Gori, a Podgorica je doživjela totalno razaranje. Ni kraj rata nije bio kraj muka za Crnogorce i Podgoričane, jer je nekoliko hiljada njih Titov režim poslao na Goli otok i u druge logore.

Ne računajući građanski rat koji je izazvao, Tito je počinio četiri masovna zločina nad Crnogorcima: Pasje groblje, tzv. savezničko bombardovanje, Zidani most i Goli otok. U ta četiri masovna zločina, ukupno je ubijeno, ranjeno ili mučeno, najmanje 15.000 ljudi, od kojih najviše Podgoričana.

Pasje groblje

Spomen najstrašnijeg Titovog beščašća je ono što je zapamćeno pod imenom Pasje groblje. Tu su, na bestijalan način kasapljeni, ubijani, strijeljani, a potom, što živi, što mrtvi, sahranjivani najviđeniji plemenici kolašinskoga kraja, iz Lipova, Morače i Rovaca. U nešto manjem obimu, slično se dešavalo i u drugim krajevima Crne Gore.

Lijeva skretanja je termin koja je Komunistička partija Jugoslavije koristila da opiše radikalne politike i strategije koje su sprovodili pojedinci u partiji i partizanskim jedinicama tokom Drugog svjetskog rata uglavnom u Crnoj Gori, Hercegovini i Srbiji. U tim oblastima je krajem 1941. i početkom 1942. došlo do masovnih ubistava, motivisanih partizanskim strahovima od pete kolone i klasnom borbom.

Fizička likvidacija vršena je kako streljanjem tako i hladnim oružjem, klanjem i maljevima. Najpoznatija lokacija na kojoj su vršeni zločini u Crnoj Gori je svakako Pasje groblje kod Kolašina gde je pobijen veći broj onih koje su komunisti videli kao svoje neprijatelje. Na Badnji dan 1942. godine partizani su u kolašinskom lugu, na desnoj obali Tare, nad tijelima 240 unakaženih građana, razapeli lešinu psa, i po tome je nastao naziv Pasje groblje.

Kao komandant okupiranog Kolašina, major Joksimović je nekoliko meseci kasnije prisustovao iskopavanju žrtava Pasjeg groblja. On je tada rekao: „Pred tim jezivim prizorom nijemo stojimo svi, naročito rodbina. Ona ne može da prepozna leševe svojih milih i dragih, jer su strašno unakaženi i bez pojedinih djelova tijela. Sve u svemu, pravi pakao na zemlji, u koji su dotjerani i u kome su stradali pravednici, Srbi pravoslane vjere i nacionalno opredijeljeni. To su bili ljudi iz svih društvenih redova, od sudije do običnog radnika. Njihova je jedina ‘greška’ bila što nisu prihvatili bezbožnički komunizam…“

Osim ovog zločina, poznati zločini su počinjeni na taj način što su žrtve posle likvidacije bacane u kraške jame, pa su protivnici partizane pogrdno nazivali Jamarima. Najpoznatije jame gde su izvršeni ovi zločini su jama u selu Griže kod Berana, Šahotička jama kod Bijelog Polja, Šavnička jama, jama kod Rijeke Crnojevića i kotorska jama kod Nikšića.

Svemu tome prethodile su Titove odluke, za koje postoje dokazi. Nakon savjetovanja održanog u selu Drenova kod Prijepolja 7.12. 1941, Tito je uputio direktivu partizanskim štabovima za Crnu Goru, Boku, Sandžak i Hercegovinu, u kojoj navodi da je slom Hitlera neizbježan, i naređuje: „Imaju se strijeljati svi oni na koje se može posumnjati da će sjutra biti naši neprijatelji, da se likvidiraju svi oni koji su naklonjeni četnicima i da se raskrsti sa kolebljivcima i to uraditi bez milosti.“

Postupajući po ovom naređenju, na teritoriji čitave Crne Gore nastupio je neviđeni teror. U periodu od kraja 1941.g. pa do maja 1942.g., pobijeno je ukupno 1668 ljudi žena i djece. Među žrtvama je bilo  i 27 sveštenika SPC, takođe i 20 članova KPJ zbog ,,skretanja sa partijske linije“.

(Izvori: Istorijski zapisi, 1980/81, Tito i NOB u Crnoj Gori 1941-1942. Mišo Leković; Komunistički zločini u Crnoj Gori i Hercegovini 1941-42, Tadija Bošković i Miloš Vojinović)

„Savezničko bombardovanje“

Tito je 5. februara 1944. godine uputio depešu koja će više od 50 godina skrivati jednu od najvećih tajni Drugog svjetskog rata na našim prostorima. U ovoj depeši, Tito svoje povjerenike u Srbiji obavještava da im u specijalnu misiju šalje engleskog majora Džonija Hanikera, člana britanske vojne misije pri Vrhovnom štabu NOVJ, a onda im kaže: „Sve vaše želje u pogledu pomoći savezničkog vazduhoplovstva, on će dostavljati Savezničkoj misiji pri Vrhovnom štabu NOVJ. Vrhovni štab će pak odlučivati da li će predloženi cilj da se bombarduje.“

Kao na dlanu je jasno da je sve te terorističke akcije tražio i odobravao sam Tito, da je njegova riječ bila prva i poslednja. Njegovi izaslanici u Srbiji i Crnoj Gori prijavljivali su, po Titovom nalogu, svoje želje, koje je on usaglašavao i odlučivao kad će biti realizovane.

Da je ovaj zaključak tačan, potvrđuje činjenica da su se Englezi i Amerikanci, ubrzo poslije slanja ove Titove depeše, ponovo obrušili na Niš. U međuvremenu, 30. marta 1944. godine, šifrovanom porukom javio se Peko Dapčević. On je prijavio svoju želju: „Treba tražiti da saveznici što prije bombarduju Nikšić.“ Nedjelju dana kasnije, 7. i 8. aprila, Nikšić je sravnjen sa zemljom.

Deset dana kasnije, 19. aprila, Tito se obraća Peku Dapčeviću i Mitru Bakiću, svojim izaslanicima u Štabu 2. korpusa NOVJ: „Javite nam koja mjesta treba bombardovati.“ Dapčević i Bakić radio vezom odgovaraju: „Neka bombarduju Sjenicu, Bijelo Polje i Podgoricu. Molimo hitan odgovor na ove predloge. Peko, Mitar.“

Titov odgovor stigao je iz vazduha. U ranu zoru 5. maja 1944. godine, na Podgoricu je krenulo 120 teških četvoromotornih bombardera. Nastao je pravi pakao. Gotovo čitava Podgorica razorena je do temelja. Engleske i američke bombe ubile su svakog petog Podgoričanina. U kući Mila Begovića izginula je cijela porodica, on, njegova supruga i četiri sina. Ista sudbina zadesila je i Andriju Đuraševića i stotine drugih podgoričkih porodica.

U danima koji su prethodili petomajskom bombardovanju, „saveznički“ avioni su bacali letke, na kojima su obaveštavali stanovnike Podgorice da se svi okupe u centru grada, kao bi izbjegli stradanje. I  „Radio London“ je slao iste signale. ,,Saveznici“ su 5. maja u 13.10 sati, započeli žestoko bombardovanje. Gađali su upravo – centar grada.

Nacistički okupator imao je samo 15 stradalih. Prvi izvještaj o minimalnim njemačkim gubicima u bombardovanju Srbije i Crne Gore, šalje američki ambasador iz Grčke, 15. maja 1944. godine: „Našim bombardovanjem jugoslovenskih civila, a kako je to Radio London objavio – bombardovanje je izvršeno na Titovo traženje, mi idemo na ruku neprijatelju, a ne samo što to ogorčava jednog vrlo zaslužnog saveznika, nego otuđuje od nas narod koji bi želio da se na našoj strani bori kada dođe veliki dan. Neameričko djelo činimo miješanjem u jedan bijesni građanski rat i time odbijamo od sebe naše prijatelje“.

Apel američkog ambasadora nije urodio plodom, pola godine kasnije, 6. i 7. novembra iste godine, Podgorica je ponovo bombardovana i potpuno uništena. Porušeno je 80 odsto stambenog fonda, a uništena je kompletna gradska infrastruktura. I šta nije uništeno, teško je oštećeno. Počev od 23. septembra 1943. godine, kada su „saveznici“ prvi put bombardovali Podgoricu, računa se da je u njenim ruševinama poginulo više od 2.000 građana, a još toliko je ranjeno, što su ogromne brojke, kada se zna da je ovaj grad tada imao oko 16.000 stanovnika.

Zidani most

Krajem 1944. godine, u strahu od dolaska Titovih partizana, oko 12.000 ljudi  odstupalo je iz Crne Gore prema zapadnoj Evropi, preko gudura sjeverne Crne Gore, Sandžaka, Bosne i Hrvatske, da bi u Sloveniju stigli u proleće 1945, ali ne svi – četvrtina je izgubila život uz put, u borbama sa Njemcima, ustašama, partizanima, muslimanima, od raznih bolesti i smrzavanja.

Zbjeg su činili ostaci Kraljevske jugoslovenske vojske u otadžbini (KJVuO), 80 sveštenika Mitropolije crnogorsko-primorske, brojni intelektualci i naučni radnici, žene, djeca i starci.

Jedan dio je prešao u Austriju, međutim drugi dio je zaustavljen kod Blajburga. Nakon nekoliko dana, pod još uvijek nerasvijetljenim okolnostima, Englezi su počeli da predaju Titovim partizanima pripadnike KJVuO. One koji  su prešli u Austriju, potrpali su u vozove i vratili ih natrag u Sloveniju. Tako je britanski Peti korpus postao saučesnik najvećeg zločina koji se desio u Evropi nakon Drugog svjetskog rata.

Pripadnici KJVuO su nakon predaje komunističkim snagama, odvedeni na nekoliko sabirnih logora u Sloveniji. Imamo pouzdana svjedočanstv da su na dva mjesta pravljeni popisi zarobljenih (u Kamniku i Mariboru). Žene i djeca, koja su odstupali ka Sloveniji su izdvojeni, i kasnije vraćeni u Crnu Goru. Sedamnaestogodišljaci su uključivani u partizanske jedinice, a svi od osamnaest godina pa nadalje zadržani su u logorima.

Nakon 9. maja kada je zvanično okončan rat, počela je sistematska likvidacija zarobljenika. Tada je u Sloveniji pobijeno blizu 6000 hiljada ljudi iz Crne Gore. U knjizi „Pucaj, rat je završen“, Savo Gregović je objavio spisak od 5412 lica. Ovaj broj nije konačan. Ljudi su vezani žicom, utovarani na kamione i onda odvoženi na lokacije gdje su ubijani. Tako su Pohorje, Kamnička Bistrica, Kočevski rog, Radovoljica, Kranj i mnoga druga mjesta po Sloveniji postale vječne kuće ovih mučenika, među kojima je bilo i nekoliko desetina sveštenika Mitropolije crnogorsko-primorske.

Dugo se nije znalo ko je izdao naređenje o ovom zločinu. A onda je publicista Pero Simić i knjizi ,,Tito tajna veka“ opisao sjećanja Jefta Šašića načelnika Trećeg kontraobavještajnog odeljenja OZNE. Šašić kaže, da je hitno pozvan da se javi u kabinet kod Broza u Bijeli dvor. To je bilo između 09 i 12 maja 1945.g. po Šašićevom neposrednom povratku u Beograd iz Slovenije. Kada je ušao u kabinet Broz ga nije ni pokledao, gledao je kroz prozor, i govorio više za sebe : „ Dali smo im priliku da se predaju, a onima koji nisu okrvavili ruke da ih amnestiramo. A oni se ne predaju“. Odjednom je pogledao u  Šašića i kazao: ,,Pobiti! Kreni u Sloveniju i Austriju i prenesi ovu komandu komandantima naših armija“!

Dakle, direktni nalogodavac zločina u Sloveniji je Josip Broz.

Goli otok

Kada se učinilo da je mukama došao kraj, završetkom Drugog svjetskog rata, uslijedila je Titova dikatura, u kojoj su opet najviše stradali Crnogorci. Preko 5000 građana Crne Gore je zbog ljubavi prema Rusiji proglašeno državnim neprijateljima, a blizu 3500 je osuđeno i poslato u logore ili na društveno koristan rad. Predsjednik Udruženja Golootočana, Milinko Stojanović, u svojoj knjizi „Svjedočanstva golootočkih zločina“, objavio je zvanične spiskove iz Udbinih arhiva.

U periodu 1948-63, do kada je vođena evidencija, za Informbiro u Jugoslaviji se opredijelilo 55.663 lica koja su „neprijateljski djelovala i nastupala sa konformističkih pozicija, izjasnila se za rezoluciju, ili su bila evidentirana kao sumnjiva u tom pogledu“.  U odnosu na broj stanovnika, najviše ih je bilo iz Crne Gore (5.007).

U nacionalnoj strukturi hapšenih, osuđivanih od strane redovnih i vojnih sudova, ili upućivanih na društveno koristan rad (a takvih je ukupno bilo 16.288), Crnogoraca je bilo 3420, ili 21,13 odsto, a naviše je bilo Srba 7.235 ili 44,41 odsto.

U policijskim evidencijama nema osuđenih na smrt, ali to ne znači da ih nije bilo. Okružni sud u Titogradu donio je više smrtnih presuda; tako je 1951. godine na smrtnu kaznu osudio partijsko-sindikalnog visokog funkcionera  Ljuba Boričića, koji je ubrzo likvidiran, a kosti su mu pronađene tek početkom 90-tih godina.

Mnogi su ubijani i prilikom pokušaja hapšenja, tako je u tzv. „bjelopoljskoj kasapnici“, januara 1949 godine, likvidirano 12 civila: Ilija Bulatović, Milan Radović, Radomir Rakočević, Ratko Bulatović, Vladimir Bulatović, Velimir Vešović, Bajram Brčvar, Radivoje Bogavac, Milan Čobeljić, Vojin Šuković, Jovan Bubanja i Živko Spičanović. Oni su pobjegli od svojih kuća, očekujući hapšenje; nekoliko dana kasnije su se predali, da bi potom bili pobijeni, bez suđenja.

Po policijskoj evidenciji, kroz logor na Golom otoku je prošlo 9.749 kažnjenika (među njima je blizu 2700 bilo iz Crne Gore). U istom periodu, kroz ostale KP domove – Stara Gradiška, Grgur, Rab, Ugljan i Bileća, prošao je 2.881 osuđenik, među kojima je većina bila vojnih lica (1981).

ZAKLJUČAK: Kada se zbroje svi ovi podaci, ispada da je najmanje 15.000 Crnogoraca stradalo od Titove ruke (njegovim naredbama i direktivama), dakle, mnogo više nego od agresije Musolinijevih i Hitlerovih snaga, i mnogostruko više nego u borbama sa Turcima.

Umjesto da ga proglase najvećim neprijateljem i masovnim ubicom, Crnogorci svom glavnom gradu daju Titovo ime, a sada hoće da mu podižu i spomenik. Teško je naći pravi riječi da se opiše ta vrsta ludila. Možda se objašnjenje može naći u činjenici da je Brozov režim promovisao crnogorsku naciju (do tada su se svi građani Crne Gore izjašnjavali kao Srbi). S druge strane, Milo Đukanović pokušava da zaokruži crnogorski identitet, gradeći ga isključivo na antisrpstvu i antipravoslavlju, a znamo kakav je Tito bio bezbožnik i antisrbin.

Ali, opet, prenebregnuti onakve zločine – neshvatljivo je ljudskom umu, a i nezabilježeno u istoriji. Donekle sličan fenomen postoji u Rusiji, gdje još uvijek postoje spomenici Lenjinu i Staljinu, koji su pobili blizu 100 miliona Rusa.  Što kaže pisac Mirko Magarašević za Srbe: „izmatufili su pod uticajem komunističke ideologije“, tako bi se moglo reći i za Crnogorce koji se, ni mišljenjem, ni duhom, ni javnom sviješću, nijesu izliječili od titoistički kriptogeno usađenog komunizma.

Izvor: Sedmica

Pročitajte JOŠ: