Crnogorci kad ono viteški Žabljak tvrdi turski poharaše – Onda mene starca zarobiše, na Cetinje Srpsko dovukoše

Priredio: Miomir Đurišić

Na današnji dan, 7. februara 1879. godine Žabljak – grad tvrđava, nakon oslobođenja od turske vlasti, predat je Crnoj Gori na upravu.

Predaja je izvršena prema odredbama protokola iz Virpazara, koji je regulisao crnogorsko-tursku granicu. Teško je naći prve vjerodostojne podatke o današnjem Žabljaku Crnojevića. Prve pouzdanije podatke o Žabljaku možemo pratiti od 1403. godine. Od tada se pominju braća Lješ i Đurađ Crnojević koji stoluju u gradu Žabljaku. Oni su pokazali veliku zainteresovanost za izgradnju utvrđenih gradova i malih crkvica u njima. Prvi Crnojevići su izgradili i svoj matični manastir na ostrvu Komu koji se nalazi u blizini Žabljaka. Ova dinastija je imala važnu ulogu u događajima koji su se odigravali u doba Balšića, ali glavnu ulogu dobijaju tek 1455. godine otkada zvanično upravljaju Crnom Gorom.

Prvi vladalac koji je stolovao u Žabljaku jeste Stefan (Stefanica) Crnojević, kojeg 1465. godine nasleđuje sin Ivan Crnojević. Ivan gospodari iz Žabljaka sve do 1475. godine, kada počinje da strahuje od nadiranja Turaka. Zbog toga počinje izgradnju grada na Obodu. Godine 1476. počinje i rat u kojem je Ivan izgubio znatne oblasti, a nakon dvije godine Turci su uzeli i njegov Žabljak. On je posljednji od zetskih gradova pao pod tursku vlast. Prilikom tog napada 1478. godine Turci su naišli na potpuno raseljen grad. U njemu nije bilo ni Ivana Crnojevića jer se on tri godine ranije preselio na Obod. Turci su tada odmah postavili svoju posadu u tvrđavu, ali je podgrađe još dugo ostalo pusto. Žabljak je od tada postajao sve jače tursko uporište prema Crnoj Gori. Vojska iz Žabljaka je redovno učestvovala u pohodima protiv Crne Gore, a osim toga Žabljak se razvijao i kao jedan od centara turske vlasti i sudstva za Crnu Goru. Turski administrator za Crnu Goru, s titulom vojvode, imao je sjedište u Žabljaku. Nakon smrti Ivana Crnojevića, 1490. godine nasleđuje ga njegov sin Đurađ Crnojević (koji će osnovati štampariju), a poslije 6 godina vlast od brata preuzima Stefan. Godine 1514. za crnogorskog sandžak-bega je postavljen treći sin Ivana Crnojevića, koji je kao islamiziran nosio ime Skender-beg. Rezidencija Skender-bega Crnojevića je bila u Žabljaku. Kadija za tadašnju Crnu Goru je sjedio takođe u Žabljaku ili u Podgorici. Ostalo je zabilježeno da je krajem XVI vijeka u podgrađu Žabljaka bilo oko 250 pravoslavnih kuća. Stanovništvo se bavilo ribarstvom, s obzirom da su virovi ili oka bogata raznim vrstama ribe. Grad je imao i svoju trgovinu.

U martu 1835. godine je probrana četa Ceklinjana izvršila napad na turski grad Žabljak.

„U tvrđavu kod žene Jusufa-age, dizdareva brata, dolazila je jedna Ceklinjanka da bi joj prodala ponešto. Tokom jedne posjete ona povede razgovor o tome koji je grad viši – Žabljak ili Riječki grad. Žena Jusufa-age spusti kroz prozor klupče konca i tako uze mjeru visine tvrđave Žabljaka i dade je Ceklinjanki da prema njemu izmjeri Riječki grad na Obodu. Prema toj mjeri Ceklinjani su posjekli najveću jasiku koju su mogli naći i napravili od nje stube. Na taj način plan je bio gotov. Za izvršenje plana odabrali su 12 ljudi pod vođstvom Kenja Stankova. Upute se lađom, naravno noću. Napravivši stube, nijesu proračunali da je mjera uzeta po vertikalnom pravcu, i kada su ih prislonili i malo iskosili, njihova visina je bila nedovoljna.“

Ipak su ušli u utvrđenje i zauzeli gornji dio gradske tvrđave. Žabljak se tada nalazio nekoliko dana u rukama Crnogoraca, ali je ponovo vraćen Turcima na insistiranje inostranih konzula i po naređenju vladike Petra II. Tom prilikom su Crnogorci zaplijenili dva topa (Crnogorci su topove nazvali Krnjo i Zelenko).

Kada su iste donijeli na Cetinje, Petar II je izdao naredbu da se na njima ugraviraju natpisi kako bi ovaj podvig ostao u pamćenju pokoljenja. Na jednom od njih su urezani vladičini stihovi:

„Crnogorci kad ono viteški Žabljak tvrdi turski poharaše. Onda mene starca zarobiše, na Cetinje Srpsko dovukoše“.

Topovi su do 1916. godine stajali pred Cetinjskim manastirom kao uspomena na prvo osvajanje Žabljaka. U ovoj borbi 1835. godine podgrađe je skoro čitavo spaljeno, a oštećenja su pretrpjele i zidine utvrđenja. Nakon što su Turci ponovo zauzeli Žabljak izvršili su opravku tvrđave i podigli zidove za jedan metar. Za Žabljak se borilo i u doba knjaza Danila. Crnogorska vojska je, opet pod vođstvom Kenja Stankova Jankovića, 1852. godine držala osvojeni grad više od mjesec dana. Velike su bile žrtve Crnogoraca u ovim borbama. I tako sve do 1878. godine otkada odlukama Berlinskog kongresa pripada Crnoj Gori. Žabljak Crnojevića obuhvata tvrđavu na vrhu kupastog uzvišenja, crkvu Sv. Đorđa sa grobljem u podnožju tvrđave i podgrađe na kojem su izgrađeni stambeni objekti. U podgrađu je i dobro očuvan kameni most iz perioda turske vladavine, kao i ostaci tzv. Kadijine kule. Visinska razlika do gradskih vrata se savlađuje pomoću nekoliko uređenih serpentina. To su jedina vrata, tako da je pristup tvrđavi moguć isključivo sa istočne stane. Ulazeći u grad prolazi se kroz uzani hodnik. U samom gradu se pored dvora Ivana Crnojevića nalazila i cistijerna za vodu, kao i objekti vojnog, ekonomskog i stambenog karaktera.U doba osnivanja grada pa sve do 1835. godine, ovaj teren se intezivno obrađivao. Ova polja su Ceklinjani nazivali i “bogati Misir”. Poslije 1835. godine počeo je da naglo raste nivo Skadarskog jezera. Zbog porasta vodostaja, na ravnici između Žabljaka i Vranjine, nestalo cijelo selo Salkovina. Danas u podgrađu živi oko 15-20 porodica, a naselje posebno oživi vikendom i u ljetnjem periodu.

Izvor: Mitropolija