Crnogorci – vrsta bez predaka

Piše: Ilija Petrović

U potrazi za jednom svojom pričicom o naseljavanju srbskih dobrovoljaca iz srbskih oslobodilačkih ratova 1912-1918 – u “no­ve krajeve”, u računaru nabasah na tekstić zaturen ko zna zbog čega i kako.

Evo ga sad:

Na Sajmu knjiga u Novom Sadu, 18. marta 2023. godine, gromoglasno i “munjevidno” predstavljeno je “crnogorsko ćiriličko štamparstvo XV i XVI vijeka” – ono starije pominjanjem Crnojevića štamparije, a ono nešto mlađe, uz ime Božidara Vukovića Podgoričanina (oko 1465-1539).

Samo su nagluvi, slabovidi i “negovorni” bili delimično zaštićeni od nebuloza tamo saopštavanih, nebuloza koje se u srbskom plemenu Kučima, od pre podrug veka uvučenim u zlosrećne crnogorske granice, propraćaju već poslovičnom porukom izvesnom Peku Savovu, podalekom pretku nekih današnjih nacionalnih Crnogoraca, da “manja” – da smanji “doživljaj” i ne laže toliko da “brda valja”.

Slučajno se zatekoh tamo kad jedan osrednje star Kuč pošto je osmotrio krupnopisanu poruku kojom je sajamski izlagač predstavio svoje “znanje” o nekom poodavnom štamparstvu, krupnim glasom kao da doziva nekoga na nekom podalekom brdu, zapita sebe: “Kakva vi je ovo lažavina ovođe na ovu ploču”?!

Slučajno se potrefilo da se taj sa zamišljenog brda, podosta mlađi, zatekao na korak-dva od “ispitivača”, tako da je odmah mogao odgovoriti da je sve onako kako piše na “oglasnoj tabli”, da su Crnogorci pismeni “još otkad, mlogo prije Srba i nemoj da vičeš, smetaš onijema tamo što snimaju nešto za televiziju”.

Posle ni desetak sekundi otkrilo sa da je iz Kuča i taj branilac crnogorske pismenosti, pa mu je postavljeno pitanje kako to da on, Kuč, potomak onih koji su preživeli genocidnu Crnogorsku poharu Kuča, na Petrovdan 1856. godine, zastupa crnogorske besposlice. Odgovor mu beše vrlo odbramben: “Marko Miljanov bio je onda kod knjaza, a Marko Miljanov je najpametniji Kuč”.

Biće da je i njemu samome ostalo nepoznato šta je hteo da kaže tolikim pametovanjem, te se barem nekolicini slučajnih svedoka kučkog nadgornjavanja oko crnogorske “pismenosti”, ali i povelikom broju onih koji će se naći pred pitanjem ko to krade srbsku povest i srbsku duhovnost, mora ponuditi “rečnik” nepoznatih i manje poznatih istina.

Na primer:

Štamparija Crnojevića. Prva srbska štamparija osnovana 1493. u Obodu, utvrđenju izgrađenom 1475. na brežuljku iznad Rijeke Crnojevića, u Crnoj Gori, za sedište srbske dinastije Crnojevića koja je do 1496. godine upravljala srbskom oblašću Zetom. Štamparija koju je, preko tazbinskih veza, dobavio iz Venecije, radila je pod upravom jeromonaha Makarija a pod pokroviteljstvom Đurđa Crnojevića (druga polovina 15. veka -1514) .

Oktoih. Prva knjiga štampana u Štampariji Crnojevića bila je Oktoih prvoglasnik, za štampu pripremana tokom 1493, a idštampana prvih dana 1494. godine. Potom su štampani i Oktoih petoglasnik, Psaltir, Trebnik/Molitvenik i Četvorojevanđelje.

Božidar Vuković Podgoričanin. Srbin, po zavičaju samopredstavljen kao Podgoričanin, ali i, u tadašnjem regionalnom smislu, Zećanin, kako je to naznačio na ikoni Tajne večere darujući je grčkoj pravoslavnoj crkvi Svetoga Đorđa u Veneciji. Da je baš tako, svedoče Mitar Pešikan (1927-1996) tekstom Uz monografiju “Pet vekova srpskog štamparstva” (1993) i Risto V. Radunović (1086), prilogom O imenima vojvode Božidara Vukovića Podgoričanina”, objavljenom u zborniku Štamparska i književna djelatnost Božidara Vukovića Podgoričanina, Crnogorske akademije nauka.

Srbsko štamparstvo. Počev od 1519. godine, Božidar Vuković je u svojoj venecijanskoj štampariji u Veneciji objavljivao srbske ćirilične knjige bogoslužbenog (i bogougodnog) sadržaja, među njima i Psaltir, Služabnik, Molitvenik, Oktoih petoglasnik, Trebnik… koje su stizale do srbskih crkava po porobljenim srbskim krajevima, ali i do evropskog Istoka.

Oktoih petoglasnik. Knjiga je štampana po primerku koji su Božidaru Vukoviću predali “sveštenici Teodosije i Genadije paraeklisari monastira svetago Savi srbskago iže jes v Mileševo otčestvom že ot mjesta Prijepolja”.

Srbske knjige. U predgovorima i pogovorima odštampanih knjiga, Božidar Vuković isticao je da mnogim srbskim crkvama i manastirima nedostaju srbske bogoslužbene knjige, delom i zbog toga što su “inoverni” uništili mnoge od njih.

Rodoljublje. U pogovoru svoga Molitvenika iz 1536. godine, Božidar Vuković piše da Germani (“Frugi”), Grci i ostali narodi (“i inije jeziki”) štampaju “božestvenija pisanija”, te je i sam zaželeo da “i naši srbskaja i blgarskaja takožde, na tipareh sostaviti”, odnosno odštampati.

Godišnjica gutenberška. Godine 1890, u Majncu, u Nemačkoj, proslavljan je neki jubilej Gutenbergove štamparije (Johan Gutenberg, oko 1400-1468), prve u ljudskoj povesti. Na toj svečanosti, o prvoj srbskoj štampariji besedio je dr Lazar Tomanović (1845-1932), rođen u Boki, maturirao u novosadskoj gimnaziji, u Crnoj Gori srbski političar, sudija, književnik i publicista. Njegovi slušaoci mogli su samo konstatovali “da Srbi, koji su još tada imali tako visoke kulturne domete, ne moraju da se plaše za svoju budućnost”, a obodski Oktoih prikazan je u nemačkim listovima kao biser prateće izložbe.

Godišnjica crnojevićka. Četiri godine kasnije, na inicijativu Milana Milićevića (1831-1908), predsednika Srbske kraljevske akademije i trudom Lazara Tomanovića i Pavla Apolonoviča Rovinskog (1831-1916 – u Crnoj Gori: Pavla Rusa, u Rusiji” Pavla Černagorca), istoričara, etnologa, filologa… – na Cetinju je, kao svesrbska svečanost, obeležena četiristota godišnjica Štamparije Crnojevića.

Tako 1894, a 2020. godine, jedan mlađani Cetinjanin, tek mu je četrdeset, istoričar (možda i doktor od te nauke), kustos u Muzeju novca crnogorske Centralne banke, sve će to predstaviti vešto izbegavajući pominjanje bilo čega srbskog, tako da je “jubilej koji je tom prilikom održan, bio vrlo bitan za kulturni razvoj Crne Gore. Na proslavi su bili gosti ne samo iz Crne Gore i sa Balkana već i iz drugih veoma razvijenih i politički uticajnih zemalja Evrope. Obilježavanjem ovog događaja pokušalo se pokazati da Crna Gora, pored svoje ratničke, ima i kulturnu prošlost, koja po svom značaju izlazi iz lokalnih okvira i svoje mjesto zaslužuje u svjetskoj kulturnoj istoriji i baštini, time što je njena štamparija bila jedna od prvih u Evropi i svijetu krajem 15. vijeka. Obilježavanjem jubileja, crnogorska država, samo nekoliko godina nakon međunarodnog priznanja, htjela je pokazati da i pored svoje nerazvijenosti, uslovljene stalnom borbom za slobodu, ima kulturne korijene dostojne civilizovane Evrope”.

Biće da je taj Cetinjanin, po nečem ‘vamo blizika onome Kuču koji na knjižnom sajmištu novosadskom ustvrdi da su Crnogorci pismeni “još otkad, mlogo prije Srba” jer su, eto, imali štampariju koju osnova Đurađ Crnojević, Srbin, vladar srbske oblasti Zete, ne znajući da će ga Milovan Đilas (1911-1995), vrli brozović, 1945. godine retroaktivno “unaprediti” u nacionalnog Crnogorca.

Očekuje se da će se isti taj, ako baš ne on a ono neki njegov isto(ne)mišljenik, sukobiti s onim hrvatskim “teoretičarem” sa portala Harhavati (ili Harahvati, ili Harvahati) oko “otkrića” saopštenog 3. novembra 2006. godine da li su područja “odande” – “ne samo Bosna, nego i Panonska nizi­na, Ukra­jinske i Ruske nizije sve do Urala, prostranstva istočno od Kaspij­skog mora sve do Indijskog oceana”, nastanjena Hrvatima ili Crnogorcima.

Sve to za inat svima i svakome, ponajpre dinastima iz lo­ze nje­guških Petrovića koji su jasno razlikovali pojmove Srbstvo i Cr­no­gorstvo.

Vladika Petar Prvi, Sveti Petar Cetinjski, uo­či bi­t­ke na Marti­ni­ći­ma (1796) poziva Crnogorce i Brđane da pokažu “da u nama neugašeno srb­sko srce kuca, srbska krvca vri­je”, a koji me­sec kasnije, u oče­ki­vanju bitke na Krusima, traži od vojske da se ustremi na nepri­jatelja “našega predragog imena srb­skog i naše dražajše voljno­sti”.

Za Petra Drugog, vladiku Rada, Crnogorci su “dične gore srpsko pleme”, “narod srp­ske Crne Gore”, “gnjijezdo Srba malo u predjelu crno­gor­skom”, “svobode srpske srce”, “Srbi Crnogorci”, a Crna je Gora “sve­ti hram srpske slave” i “začatije hrabra Srpstva”. Kada 1845. godi­ne traži od srpske vlade dozvolu za naseljenje Crno­go­ra­ca “gđe god među s nama jedinoplemenim Srbljima”, on ima na umu da je Crna Gora “urna u koju je silno ime Dušanovo pri­bje­glo” i tako po­stalo “ogledalo srpsko”.

U svom Zakoniku iz 1855. godine knjaz Danilo veli da “u ovoj zemlji nema nikakve druge narodnosti do je­dine srbske i nikakve druge vjere do jedine pravoslavne istočne”, te da “svaki inople­menik i inovjerac može slobodno živiti i onu slobodu i onu na­šu domaću pravicu uživati kako i svaki Cr­nogorac i Brđanin što uživa”.

A kralj Nikola koji Lovćen naziva “Olimpom srpskim”, o Božiću 1912, pod Skadrom, svojim vojnicima-vitezovima česti­ta “srpske badnjake… opijen vjerom da ste kadri biti još veli­čanstveniji u mogućim iskušenjima takne li se ko našijeh prava i ospori li nam sjesti na ognjište vašijeh đedova i mojijeh pred­šastvenika Nemanjića, Grebljanovića, Brankovića, Balšića i Crnojevića”.