Despotu Stefanu je mesto na Kalemegdanu

Piše: Vesna Arsenić

Mnogo je vode proteklo Savom i Dunavom od 1403. godine, kad je Beograd prvi put proglašen za prestonicu Srbije, ali grad tek sada namerava da se na pravi način oduži svom prvom i večnom „gradonačelniku”.

Doduše, njegovim imenom nazvana je ulica, jedna od najdužih, ali i najzagađenijih u gradu, a na Gornjem gradu na Kalemegdanu, sem bronzane makete njegovog dvora u blizini Meštrovićevog „Pobednika”, tik kraj Despotove kapije, skrajnut od očiju posmatrača, od 1981. godine je spomenik despotu Stefanu Lazareviću, za koji malo ko od Beograđana zna da postoji, a još manje koga predstavlja.

Komentarišući ovaj poklon gradu vajara Nebojše Mitrića, koji, koliko mi je znano, nikad nije zvanično otvoren, a još manje prihvaćen u javnosti, u jednom od svojih jutarnjih obraćanja Beograđanima Duško Radović je rekao: „Lepo je kad se nešto radi i završi, pa makar bilo i gore od onog što nije urađeno”.

Na sličan način je i književnik Pavle Ugrinov u knjizi „Egzistencija” ocenio vajarski napor svog prijatelja Mitrića: „Njegove dve veće skulpture ’Knez Lazar’ u Kruševcu i ’Despot Stefan Lazarević’ na Kalemegdanu, po mome mišljenju, nisu uspele.”

Taj spomenik bi trebalo premestiti, na primer, ispred Muzeja savremene umetnosti, možda u park skulptura u Bukovičkoj banji, ili, pak, ispred neke od škola koje se diče imenom despota Stefana, oslobodivši, na taj način, prostor za vajarsko delo akademika Svetomira Arsića Basare u delu parka u blizini Despotove kapije, jer mu je tu jedino logično mesto.

Jer, prema dostupnim podacima objavljenim u prvoj knjizi trotomnog dela „Istorija Beograda”, čiji je izdavač SANU, u vreme despota Stefana „Beograd je, pre svega, bio vojno utvrđenje, opasano dvostrukim zidovima i dubokim jarkom sa kopnene strane”.

Dvor i riznica nalazili su se u Gornjem gradu, dok je u Donjem gradu bilo naselje – kuće trgovaca i zanatlija i crkve, među kojima je najznačajnija bila beogradska Mitropolija.

Grad je imao i pristanište na Dunavu, ratnu luku, koja je primala i trgovačke brodove, a pretpostavlja se da je postojala i prva biblioteka.

Prema dostupnim fotografijama, vajar je skulpturu osmislio u ratničkom ruhu. Takav lik Despota-ratnika ponajmanje odgovara okruženju savremenog grada, tim pre što područje namenjeno spomeniku, za koje ga vezuje samo ime ulice, nije ni pripadalo Beogradu njegovog doba.

Ne treba zaboraviti činjenicu da je despot Stefan Lazarević, koji od 1927. godine nosi i svetački oreol, bio ne samo ratnik, koji je, kao vazal, vojevao za turskog sultana u Maloj Aziji, već je, kako je prikazan u vladarskoj odeždi u svojoj zadužbini Manasiji, ispoljio retke, ali najbolje osobine državnika, viteza (bio je član evropskog Reda zmaja), diplomate, pesnika (Slovo ljubve), zakonodavca, bibliofila, ktitora i graditelja.

Zbog svega navedenog, alternativno mesto za njegov spomenik mogao bi, eventualno, da bude plato ispred Gradske skupštine, gde bi, kao prvi „gradonačelnik” bez ograničenja mandata, bio simbolični čuvar i zaštitnik Beograda, koji kao gradsku slavu obeležava Spasovdan, što je, takođe, ostavština despota Stefana.

Ovako, u delu grada s kojim ga vezuje samo ime ulice koja se, donedavno zvala Ulica 29. novembra, a za neku deceniju, ko zna kako, imajući u vidu praksu stalnog preimenovanja gradskih auto-strada, kao i njegov lik u ratničkoj spremi – deluje kao da se izgubio u svom gradu koji je nazvao „najkrasnijim mestom”.

Ovaj kratkoveki (1377–1427) vladar, sin kneza Lazara Hrebeljanovića i kneginje Milice iz roda Nemanjića, po mišljenju dr Vladete Jerotića, „najlepši vladalac kojeg je Srbija imala”, zaslužuje da se konačno vrati kući, tamo gde su bili njegov dvor i riznica, u Beograd njegovog doba.

Toliko mu dugujemo.

Novinar

Izvor: Politika