Dr Dušan Krcunović na „Agori“: O propagandi

Prije tačno dvije decenije autorski dvojac Edvard Herman i Noam Čomski lan­sirao je drugo dopunjeno izdanje svoje knjige Proizvodnja saglasnosti: Politička eko­no­mi­­ja masovnih medija (22002, 11988), koja je danas možda poznatija po svom sen­ten­ci­oz­n­om naslovu nego po sadržaju.

Moglo bi se reći da je u toku jedno neobično i nezvanično „obilježavanje“ pojave drugog iz­da­nja te knj­i­ge koja govori o propagandi kao jednoj od glavnih funkcija masov­nih medi­ja u „otvorenim društvima“.

Naime, jubilej ne protiče u organizovanju aka­dem­s­kih de­­­­­ba­­ta ili cere­monija povodom te slavne knjige već, kako i priliči duhu vremena u kome živimo: u pro­iz­vodnji sag­l­as­nosti pu­tem ma­ni­pulacije javnim mnjenjem, u jeku slovenske tragedije. Time se na nov i još drastič­niji način po­­­t­vrđuje glavna teza Hermana i Čomskog iz 1988. godine o „pro­pa­gan­d­nom mo­delu“ po ko­me fun­kcionišu mediji.

Da je naše razumijevanje svijeta posredovano pojmovima i kategorijama ili pred­ra­­s­udama, mnjenjima i klišeima, stav je koji bi mogao da slovi kao uvod u filo­sofski pro­­­blem saznanja, ali i kao uvod u problem medija. Mediji imaju ključnu ulogu u našem ra­­­­­­­­­z­umijevanju svijeta, posredovanog medijskim porukama koje oblikuju javno mnjenje.

To „po­­­sredovanje“ svijeta putem medija lišeno je samoočiglednosti – ima li se u vidu da me­di­­­­­­­­ji uglavnom nijesu slobodni, nezavisni i neutralni prenosnici informacija. Stoga, od medija nema jačeg i efi­kasnijeg na­či­na da se bez pribje­gavanja nasilju ljudi podvrgnu poli­tičkoj kontroli i da se oblikuje javno mnjenje. I up­ra­vo se zbog te mogućnosti nenasilne kontrole stanovništva, propa­gandi više prib­je­ga­va u tzv. otvorenim druš­tvima u kojima je propaganda na vrhuncu svog tri­jumfa kada je la­­kovjernu većinu uspjela da uvjeri u svoje nepostojanje.

Sama ideja „ot­vo­renog društva“ ima svoju teorijsku i ideološku osnovu u dvo­tomnoj knjizi Karla Popera, Otvoreno društvo i njegovi neprijatelji. Otvoreno dru­š­tvo je zapravo orvelovski naziv za političku ideologiju koja se zasniva na drugom dijelu naslova Poperove knjige koji upućuje na famoznog „neprijatelja“. Funkcija „ideje ne­pri­ja­telja“ je da mobiliše „među­na­rodnu zajednicu“ (opet orvelovska riječ) na odbranu vrijed­nos­ti (čitaj, inte­resa) zapadne civilizacije, napomol jedne zajedničke prijetnje. Ključnu ulogu u pos­redo­vanju „informacija“ i njihovom „filterisanju“ odigraće masov­ni mediji koji će pu­tem propagande pro­izvoditi saglasnost o identitetu (novog-starog) zajedničkog nep­ri­jatelja i njegovim paklenim planovima, ujedno margi­nal­izujući sva alternativna i nesaglasna shvatanja.

Proizvodnjom saglas­nos­ti pu­t­­em me­dija „glavnog toka“ postiže se masovna demobilizacija razumnosti (do granica debi­lizma), a s tim i politička kon­trola misli i osjećanja, stavova, svijesti i savjesti, kako pojedinaca tako i cijele po­pulacije. I umjesto slobodnih i nezavisnih „prozora u svi­jet“ propagan­dis­tički me­diji su zapravo projektori u pozorištu sjenki i odraza koji promiču na zidu Platonove ale­gorijske priče o pećini u koji nepomično zure pećinski zatočenici, okovani svojim mnjenjima da je ono što posmatraju i čuju jedina realnost.

Atinski mislilac, koga Poper u prvom tomu svog Otvorenog društva žigoše kao arhineprijatelja demo­kra­tije i arhifašistu, zapravo je preteča kritike propagandizma kao proi­zvodnje saglas­nosti, inače izraza kojeg je dva­desetih godina prošlog vijeka skovao Volter Lipman, autor kome se pri­pisuje očinstvo nad modernim novi­narstvom. Da će medijsko izvještavanje postati propa­gan­dističko, naslutio je Džordž Orvel pišući o „izmjenjivost prošlosti“, „nepostojanju objektive stvarnosti“ (izvan one koju nam posreduju mediji), dvosmislenom govoru i sada već poslovičnom „orvelovskom novo­govoru“ čiji se leksikon manipula­tivnih riječi koje prikrivaju stvarnost neprestano proširuje. No, novi uvid u propagandnu funkciju medija na dvade­seto­godiš­njicu drugog izdanja knjige Hermana i Čomskog, Proizvodnja saglasnosti, mnogima neće biti dovoljan za duhovnu konverziju, oslobađanje i okret ka izlazu iz Platonove pećine, između ostalog i zbog miješanja percepcija i emocija u postfaktičkom dobu.

Emisiju “Agora” sa dr Dušanom Krcunovićem možete poslušati na sledećem linku, izvor Radio Svetigora