Dr Nikola Škerović, istoričar-naučnik, skoro zaboravljen (2)

Piše: Miljan Stanišić

DR NIKOLA ŠKEROVIĆ ZA ZAJEDNIŠTVO SA SRBIJOM

Nikola Škerović je još od gimnazijskih dana pokazivao svoja duboka demokratska i nacionalno srpska opredjeljenje. Vaspitavan u srpskom patriotskom duhu u plemenu Bjelopavlićkom, koje je dalo nemjerljiv doprinos u oslobođenju od turskog zavojevača u borbi za slobodu, a time i nemirenjem sa neslobodom i nepravdom, što je utkalo te vrednote i u ličnost Nikole Škerovića. On je, kao što smo naveli, još kao student pored izuzetne nadarenosti za nauku i stvaralaštvo, bio izuzetno angažovan na okupljanju intelektualnih srpskih potencijala, ali i za dobijanje naklonosti za srpska stremljenja u Češkoj i drugim državama.

Kao istinski rodoljub on je početkom balkanskog rata okačio dnevnik o klin i uzeo pušku da se bori za slobodu protiv petvjekovnog turskog ropstva, kojemu se srpski narod neprekidno suprostavljao. O političkom angažmanu dr Nikole Škerovića pisao je poznati publicista i stvaralac Jovan Markuš, ističući da je dr Škerović prvi javno obznanio plan o fazama ujedinjenja Crne Gore i Srbije. Kao prva faza toga plana bila je predviđena unija dvije države, o čemu Markuš piše: „Jedan poslanički kandidat, dajući svoj program za osnovna pitanja spoljne i unutrašnje politike, koji će zastupati, tražio je: carinsku, vojnu i diplomatsku uniju Srbije i Crne Gore. To je bio prvi, u jednom pisanom, javno štampanom proglasu u Crnoj Gori, pomen o planu (fazama) ujedinjenja Crne Gore i Srbije. Ova koncepcija za početak i konačno slivanje obje kraljevine u jedinstvenu državu odgovarala je političkom stanju u našim zemljama u odnosu stranih sila prema tome pitanju, pa je nešto docnije prihvaćena od zvaničnog Cetinja i Beograda“.

Naime, ovdje se radi o poslaničkom kandidatu dr Nikoli Škeroviću, koji je u Proglasu iznio težnju da se u spoljnoj politici ostvari carinska unija Crne Gore i Srbije. Potom, zajedničko vođenje spoljne politike u narodnom duhu, te vojni ugovor uz uzajamni sporazum da zajednički uređuju vojsku. On je ovaj plan smatrao kao prvi korak u ostvarenju konačnog cilja u interesu vjekovnih stremljenja srpskog naroda u dvjema srpskim državama, Crnoj Gori i Srbiji, da se Srpstvo ujedini i da se one stope u veliku i jedinstvenu državu srpskog naroda.Interesantno je da na ovim izborima ni jedna politička organizacija nije nastupila sa jedinstvenim političkim konceptom, koji bi prezentovali poslanički kandidati koji joj pripadaju, već su oni u javnosti djelovali individualno, sa sopstvenim političkim programima i viđenjima. To je pružilo slobodu poslaničkim kandidatima da se bolje iskažu, jer su bili oslobođeni protežiranja programa svojih stranaka i time su mogli da izađu pred građane neposredno sa svojim personalitetom, kvalitetom programa i sopstvenom ličnošću, ne zaklanjajući se iza „veličanstva“ političke stranke. Ta okolnost je pružila dr Nikoli Škeroviću mogućnosti da u potpunosti sebe politički predstavi. On je izradio politički program u vidu proglasa kojim je izašao pred svoje birače, a u prvom redu pred one iz kapetanije Petrušinske (Bjelopavlići), u kojoj se kandidovao za poslanika. Pored navedenih programskih orjentacija o obliku koncepta stvaranja unije Crne Gore i Srbije i daljim integracionim procesima koji bi sažimali ove dvije stare srpske države, izradio je cjeloviti program, pri čijoj izradi je imao i podršku, kako navodi Jovan Markuš, grupe pristalica Narodne stranke iz Podgorice, koji su osnovali Agitacioni odbor u cilju popularisanja i propagiranja programa dr Škerovića. U proglasu dr Škerovića bila su zastupljena i sledeća programska načela: Sloboda udruživanja, zbora i dogovora, sloboda štampe, nezavisnost suda i sudija, tajno glasanje, samouprava opština, stvaranja što većeg broja škola (osnovnih, srednjih i stručnih), uređenje Hipotekarne banke, unapređenje poljoprivrede, izgradnja puteva, korišćenje rijeka za navodnjavanje, regulisanje Skadarskog jezera, pravilna podjela slobodne zemlje u oslobođenim krajevima balkanskim ratom, izgradnja željeznice i njeno vezivanje sa željeznicom Srbije i dr. Pored toga, on se zalagao i za reviziju Ustava kako bi bio što više u službi građana i štitio njihova ustavna prava; podjelu vlasti u kapetanijama tako što se mora odvojiti sudska vlast od policijske, potom, jačanje ingerencija Narodne skupštine da bi se proširila njena ustavna prava; zatim, rješavanja pojedinih pitanja u ekonomskoj sveri, pri čemu se moraju prekinuti monopolska ponašanja moćnih pojedinaca koji koriste poluge vlasti. Pored ostalih konkretnih predloga dr Škerović je u programu naveo da se moraju oduzeti dotadašnje privilegije u monopolu duvana, kao i prezentovao mnoga druga ekonomska pitanja i njihova rješenja.

Pored programske orjentacije stvaranja unije Crne Gore i Srbije i njihovo dalje integraciono jačanje, dr Škerović se zalagao i za: „Najprijateljskije odnošaje s bratskom Rusijom i oslonac na nju u spoljnoj politici. Konačno, puštanje u zemlju kapitala samo onih država, koje su prijateljski raspoložene za naš narodni napredak i budućnost srpskog naroda“.

Na izborima u kapetaniji Petrušinskoj održan je bio i drugi krug izbora između kandidata koji su imali najviše glasova, jer ni jedan od njih nije imao apsolutnu većinu. Ti kandidati u drugom krugu su bili dr Nikola Škerović i Petar Novaković, od kojih je većinu glasova dobio dr Nikola Škerović i time postao narodni poslanik.

(nastaviće se)