Dr Nikola Škerović, istoričar-naučnik, skoro zaboravljen (5)

Piše: Miljan Stanišić

NAUČNI OPUS DR NIKOLE ŠKEROVIĆA

Dr Nikola Škerović se još kao mladi stvaralac pokazao na naučno-istraživačkom polju objavljujući razne tekstove u poznatim časopisima, listovima, publikacijama i sl. Već smo naveli pojedine izvore u kojima je dr Škerović prezentovao svoje stvaralačke potencijale. Pored objavljene doktorske disertacije „Đuro Križanić“ i istoimene studije (SANU, Beograd, 1936), njegov „Pregled istorije Crne Gore“ (1500-1918)“,  (1931. godine, Podgorica) zavrijedio je veliku pažnju naučne, stručne i druge javnosti, iako ovo nije po broju strana obimno djelo, ali po sadržini i kvalitetu jeste vrijedno ostvarenje dr Nikole Škerovića, o kojemu će biti najviše napomena u daljem tekstu. Pored ovih djela objavio je i: „Podgorica i njena okolina od najstarijih vremena“ (Podgorica, 1930); „Zapisnici ministarskog savjeta Srbije“ 1862-1898″ (Beograd 1952; „Crna Gora u Prvom svjetskom ratu (Titograd, 1963); „Crna Gora na osvitku 20. vijeka, objavljeno u izdanju SANU (Beograd, 1964. godine).

Nakon završetka Drugog svjetskog rata i tragične sudbine njegove porodice i stradanja četiri sina od nacističkog zavojevača, dr Nikola Škerović se potpuno posvetio nauci, pored angažmana rukovodioca Državnog arhiva u Beogradu. Za dr Nikolu Škerovića se sa sigurnošću može tvrditi da svojim stvaralaštvom i angažovanošću na naučnom, prosvjetnom, kulturnom i političkom planu predstavlja jednog od istaknutijih ličnosti prošlog vijeka u Crnoj Gori.

U djelu „Pregled istorije Crne Gore (1500-1918. godina)“ dr Škerović na stručan, objektivan, zanimljiv, ali i na istorijski naučni pristup nam prezentuje istorijski hod Crne Gore i brdskih plemena (Brda) kroz najburnije periode viševjekovne borbe za slobodu srpskog naroda. On je istakao najznačajnije događaje, ličnosti, njihov značaj, međunarodne okolnosti u kojima su se oni odvijali i sl. U daljem tekstu iznijećemo najznačajnije djelove iz „Pregleda istorije Crne Gore“, ali i u kontekstu toga navesti i one iz drugih njegovih djela vezanih za određene periode, kao npr. „Crna Gora na osvitku 20. vijeka“. Dr Škerović iznosi da su širenje Osmanlijskog carstva i pad Vizantije odlučujuće uticali na globalna svjetska zbivanja i na istorijske, političke, kulturne tokove čovječanstva, naglašavajući da je srpski narod u tome teško stradao, ističući da bi malo koji narod izdržao takva iskušenja: „Pojava Osmanlija i pad Vizantije su događaji svjetskog značaja i za politički i za kulturni razvoj čovječanstva. Ti događaji znače sukob dva različita svijeta koji nijesu znali za kompromis. Borba se vodila na život i smrt. Ona je trajala suviše dugo da bi smo je mogli sa malo riječi propratiti. Za nas je važno naglasiti, da je veliki sukob Istoka i Zapada, Azije i Evrope, povukao u propast državnu samostalnost Srpskoga naroda. U sudaru dva beskompromisna svijeta Srpski narod i njegova država bio je prvi na udaru i pored svih očajnih napora bio je samljeven između dva svijeta, kao zrno među vodeničkim kamenjem. Za jedno stoleće propala je tvorevina nekoliko vjekova. Drugi su propadali brže. Tek krajem 15. vijeka nestalo je iz međunarodno priznatih državnih individualnosti i poslednje srpske države. Ta poslednja bila je na istom onom mjestu gdje je ponikla prva srpska jača državna zajednica. Hranjena tradicijama Mihaila i Nemanje, vezana za krajeve odakle se razvila snažna državna organizacija, možda se kao takva i usljed toga, mogla i održati Zeta, sužena u Ivan-begovu Crnu Goru, najdalje od svih djelova raskomadanog Dušanovoga Carstva. Sasječeno drvo očuvalo je ovaj korjen i po koju žilu“.

Dr Nikola Škerović apostrofira da je utemeljena vjera i tradicija očuvala srpski duh i omogućila mu da opstane u surovoj borbi za opstanak: „Tradicija je moćan izvor životne snage. Ona se ne gasi tako lako. Tradicija ima svoja pravila i svoje zakone, izvodi svoje zaključke, koji često na oko protivreče faktima. Tradicija je odraz unutrašnjeg, duhovnog života jednog naroda, skup svih pomisli, želja, težnja, ideja i ideala, i kao takva neće i ne želi da se računa sa spoljnim, ako se može reći fizičkim, izražajima života“.  Te prelomne događaje i njihove aktere koji su generalisali sudbinu Crne Gore početkom 16. vijeka kada Crna Gora počinje da gubi svoju samostalnost pod najezdom Turaka predvođenih „zlom domaćim“, dr Škerović opisuje ovako: „Posljednji gospodar Zete- Crne Gore, Đurđe Crnojević napustio je svoju zemlju posljednjih godina 15. v. i otišao u tazbinu, u Veneciju, da traži, možda, pomoći, protiv Turaka. Đurđe je umro 1514. ili 1516. godine. Njegovu zemlju dobio je na upravu njegov poturčeni brat kao sandžak-beg Skenderijski. To su činjenice, koje govore da je Crnojevićeve Crne Gore nestalo kao državne, međunarodno priznate, celine. Ali, narod Crne Gore, ni one iz doba Sandžaka Crnojevića, ni one poslije smrti njegove 1530. godine, očigledno nije mario ni za to međunarodno pravo koje je odricalo njegovu samostalnost, niti slušao sultanova namjesnika poturčenog Crnojevića“. Crnogorci i Brđani nijesu  priznavali vlast poturčenog Crnojevića već su pružali otpor, od kojih dr Škerović navodi borbe protiv Turaka 1503-1505. godine, zatim 1520, 1523. godine.

Srpska.24