Drevni srpski manastiri: Manastir Praskvica

Iz knjige Drevni srpski manastiri, autora  Andrije P. Jovićevića

Ovaj manastir se nalazi ispod sela Čelobrda, odmah iznad kolskog puta Budva – Petrovac i iznad starog grada Svetog Stefana na moru. Po položaju je na jednom od najljepših krajeva i vrlo je pristupačan, blizu kolskog puta Kotor – Bar i nedaleko od mora.

Pogled iz manastira na more, na Sv. Stefan, na ostrvo Sv. Nikole i na sav kraj do Budve vrlo je krasan. Sa strane i ispod manastira su guste maslinove šume, a u manastirskoj porti rastu limunovi i narandže. Manastir je dobio ime, kako se priča, po potoku Praskvici, koji protiče pored manastira, a čija voda ima ukus na praskve (breskve).

Manastir ima dvije crkve: malu, posvećenu Svetoj Trojici, i veliku, posvećenu Sv. Nikoli. Mala je crkva, po postanku, starija od velike. Postanak ovog manastira nije tačno ispitan. Po jednom predanju, temelj mu je postavljen 1050 g, a 1307 g. kralj Milutin mu je potvrdio neka sela koja mu je ranije bila darovala majka njegova kraljica Jelena, a sa svoje strane obdario je manastir mnogim prilozima.

Balša III podigao 1413 g. novu crkvu i dao joj povelju

Stara crkva je bila, usljed teških prilika, zapuštena i na njenim temeljima je Balša III podigao 1413 g. novu crkvu i dao joj povelju. Original povelje je izgubljen, ali je u arhivi kotorskog suda sačuvan italijanski prevod i po njemu se doznaje, da je manastir Praskvicu podigao Balša III. U povelji se među svjedocima pominje poklisar vojvode Sandalja. Manastir se pominje 1458 g, kada je podignuta manastirska vodenica.

Ovaj manastir je bio od najstarijeg doba vrlo uvažen i cijenjen. Paštrovići su ga naročito pazili i davali mu priloge. Vremenom je manastir procvjetao, i služio kao utočište i zborno mjesto Paštrovića. Pominje se zbor Paštrovića u man. Praskvici od 1636 g, na kome su Paštrovske suđe birali igumana za Praskvicu.

Manastirske su ćelije dosta prostrane i lijepe. Dvije su kuće na jedan, a jedna na dva sprata. U jednoj kući je smještena osnovna škola.

Docnije je manastir pao u neprilike i oskudice. Mlečići su ga nerado gledali, jer su kaluđeri bili privrženi Crnoj Gori, pa su kaluđerima stvarali razne neprilike. Oko 1777 god. ovdje je bio arhimandrit Sava Ljubiša, kome su Mlečići radili o glavi.

Da bi se spasao zla, on je, po dogovoru sa manastirskom sabraćom, otišao u Rusiju da traži pomoć. Tamo je ostao 5 do 6 godina i uspio je, da carica Ekatarina II odredi man. Praskvici stalnu godišnju pomoć od stotinu dukata.

Knjaz Potemkin svojim pismom od 1783 g. izvještava upravu manastira o ovoj carskoj pomoći. Car Pavle ne samo što potvrđuje ovu pomoć Praskvici, nego je i povećava 1798 g. na sto pedeset dukata godišnje.

Kad je razoren man. Rotac kod Spiča, jedan dio njegovog imanja koji se nalazio u Paštrovićima pripao je man. Praskvici pod uslovom, da sprema po jednog đaka za kaluđerski čin. Ali dokle se arhimandrit Sava Ljubiša bavio u Rusiji dobar dio ovog imanja je otuđen.

Za vrijeme rata Crnogoraca s Francuzima sve Primorje je bilo na strani Crne Gore. Manastiri su bili glavna sjedišta Paštrovića, ponajviše Praskvica, gdje su držali svoje zbo- rove i dogovore. Zbog toga 1812 g. Francuzi poharaju ovaj ma- nastir i razore crkvu Sv. Nikole, uhvate kaluđere Dimitrija Ljubišu i Petronija Mikovića i strijeljaju ih. Tada su Francuzi uzeli iz crkve i manastira sve dragocjenosti, stare knjige i arhivu, gdje je bilo veoma važnih starina, i sve su to uništili.

1847 g. crkva je obnovljena i povećana i dovedena u dana- šnje stanje. Crkva je velikih razmjera; duga je sa oltarom 19, a široka 8.50 m. Ima četvorougaono kube sa malim prozorima i zvonik sa tri okna. Visina zvonika iznosi oko 15 m, a kube je nešto niže. Sklop crkve je skladan.

Unutrašnjost nije živopisana. Ikonostas je divne izrade i od velike vrijednosti, a radio ga je 1863 g. Nikola Aspioti, Grk, za vrijeme igumana Davidovića, a popravljen za vrijeme arhimandrita Vasilije Perazića. Ha crkvi su dvoja vrata: zapadna glavna i sjeverna sporedna. Ha čelu crkve je osmokraka zvijezda. Crkvu osvjetljavaju šest prozora.

Stakla su na prozorima crvena, žuta i zelena, pa sunčana svjetlost proliva se po crkvi u duginim bojama i daje veoma lijep utisak.

Manastirske su kuće solidno izrađene. Po natpisu na jednoj uzidanoj ploči jedne ćelije, doznaje se da je sagrađena u vrijeme „blagovjerne gospode mletačke“ trudom igumana Vasilija 7206 g. (1698) g.

U trpezariji je jedna čudna okrugla trpeza od domaćeg crvenog kamena i leži na debelom kamenom stubu. Ploča je kao mermer; u prečniku ima 1.70 m, a debela jedva 10 sm.

Crkvene su znamenitosti: jedno malo rukopisno jevanđelje okovano srebrnim pločama; jedan poveći srebrni pa pozlaćeni krst, od velike vrijednosti, umjetnički izvezen zlatnim ži- cama, lijep filigranski rad, rasklapa se i čuva u naročitoj drvenoj kutiji; jedan veliki pozlaćeni krst ukrašen dragocjenim kamenjem; jedno neobično veliko jevanđelje razmjera 50 x 33 sm, a teško 10 kgr, okovano teškim srebrnim pa pozlaćenim pločama, a darovao ga je manastiru episkop zahumski Visarion Ljubiša 1881 g. kao negdašnji sabrat man. Praskvice; jedna velika zlatna pričesna čaša; pismo knjaza Potemkina od 1783 g. i pismo cara Pavla od 1798 god. kojim se Praskvici određuje stalna godišnja pomoć.

Mala crkva je iznad velike i izvan manastirskog dvorišta. Bila je živopisana, ali zbog toga što je bila napuštena freske su stradale od vlage i propadaju. U lijevom uglu su freske Sv. Simeona, Sv. Save i Sv. Arsenija. Oko crkve je seo- sko groblje.

Uz veliku je crkvu depozit koji prima vodu sa krova crkve. Korito ispod krova je od kamena i oslanja se na kamene palčeve.

Kao znamenitost vrijedno je spomenuti popločani put, dug oko 5 km, a koji vodi od manastira do grada Sv. Stevana i do planine Ograđenice. Ovo je djelo ruskog kamenara Jegora Stragonova.

Sabraća manastira Praskvice bili su Visarion Ljubiša i Mitrofan Ban, docnije mitropoliti crnogorski, i Bokokotorski episkop Kirilo Mitrović. Za ovaj manastir vezuje se  i ime kneza Paštrovskog Sv. Stevana Štiljanovića, koji je, po predanju, priložio manastiru livadu ispod samog manastira. Za manastir imaju naročitih zasluga: arhimandrit Sinesije Davidović i jeromonah Josif Mitrović za čije se doba obnovila i proširila crkva Sv. Nikole 1847 g, pa arhimandrit Vasilije Perazić i Danilo Ugrinović.

Od starina je u Praskvici postojala škola i za to je služila kuća kod crkve Svete Trojice. Kaluđeri su poučavali djecu u najpotrebnijem znanju i time je kroz decenije i vjekove ovaj manastir vršio jednu korisnu prosvjetno kulturnu ulogu, koja je kod Paštrovića razvijala ne samo pismenost nego i nacionalnu svijest, kojom su se oni na sva vremena i odlikovali.

Literatura: „Boka“ od S. Nakićenovića i Šematizam Bokokotorske eparhije za 1876 g.

Zetski glasnik, VI /1934, br. 53, str. 3.