Epohalno osvajanje mjeseca

Piše: Vojislav Gledić

Na današnji dan,  21. jula   1969, u 2 časa i 56 minuta po svjetskom  vremenu, Nil Armstrong je postao prvi čovjek koji je zakoračio na Mjesec, a ubrzo mu se pridružio i Edvin (Baz) Oldrin. Za to vrijeme, Majkl Kolins je kružio  u komandnom modulu Kolumbija  u orbiti  oko Mjeseca, u okviru misije   Apolo 11,   programa sa ljudskom posadom  koji je bio  namijenjen  osvajanju  Mjesecu. Inače, Apolo 11 je lansiran 16. jula 1969.   sa tročlanom posadom, pri čemu su se tri navedena astronauta   vratila  na Zemlju sa 21,55 kilogramom mjesečevog kamenja, sletjevši  24. jula u Tihi okean.

Prvo  čovjekovo putovanje na Mjesec  ostvareno prije 51  godinu,  bio je   grandiozni  poduhvat nastao kao plod i rezultat opšteg naučnog, tehnološkog i tehničkog razvoja koje je čovječanstvo postiglo do  druge polovine 20. vijeka. U to vrijeme  je, inače,  bilo u punom  zamahu sveukupno nadmetanje između SAD i tadašnjeg SSSR-a kao dviju supersila u obliku Hladnog rata koji  se, između ostalog, ogledao i u velikoj trci ne samo u naoružanju,  nego i na polju ostvajanja kosmičkog prostora. U tom pogledu, bar kada je riječ o astronautičkim poduhvatima, primat je imao SSSR koji je u međuvremenu najprije poslao prvi vještački satelit da kruži oko Zemlje, a potom   lansirao i prvog čovjeka koji je obavio  istorijski  let kroz okolnu vasionu. Pravljene su sve moćnije i usavršenije  rakete, čovjek je sve duže boravio u vasionskom prostoru, a obavljene su i mnoge spektakularne i veome delikatne kosmičke misije. Osim toga, sofisticirana  tehnika i automatika su omogućavale da se prave  raznovrsni  uređaji i   sistemi  koji su obavljali mnoge  veoma složene operacije oslonjene na korišćenje izuzetno složenih, kompjuterizovanih i telekomunikacionih   naprava.

Poduhvat osvajanja Mjeseca se odvijao od maja 1961.   do jula 1969. godine, a realizovan je u okviru kosmičkog projekta  pod  nazivom  Apolo. Kada je  1961. g. tadašnji predsjednik SAD  Džon F. Kenedi (1917 -1963)  najprije predložio, a potom i pokrenuo  novi,  veliki tehničko-tehnološki poduhvat čovjekovog putovanja na Mjesec, trebalo je savladati mnoge veoma složene  i teške naučne i tehničke probleme. Poduhvat je podrazumijevao veoma ozbiljan  i temeljit  pripremni period kako bi se stvorili svi  naučni i tehnički preduslovi da čovjek može da putuje do našeg kosmičkog susjeda, a potom i da se bezbjedno vrati na matičnu Zemlju. Američka nacionalna svemirska i vazduhoplovna agencija NASA je dobila ne samo „naređenje“ (zadatak) da preduzme sve neophodne, svakako  grandiozne korake ka ostvarivanju epohalnog poduhvata, već  i potrebna finansijska sredstva. Kenedi je naložio  da Amerikanci moraju da osvoje Mjesec najkasnije do kraja te (sedme) decenije 20. vijeka  za šta je trebalo obezbijediti ogromna finansijska sredstva (misija Apolo je koštala preko 25 milijardi tadašnjih dolara).

Nakon prethodnih veoma detaljno razrađenih i ostvarenih tehničkih dostignuća, u obliku nekoliko posebnih misija, konačno je otpočeo proces postepenog pripremanja odlaska čovjekove posade na naš kosmički susjed. Poduhvat u okviru misije Apolo je planirao 21 let kosmičkih kapsula sa posadom, a prva je trebalo da krene  januara 1967. godine. Međutim, usljed tehničkog kvara na raketi, koja se, nažalost,  zapalila i sva trojica kosmonauta su tada smrtno stradala,  naredni planirani letovi  su odloženi, a to su bile  misije Apola  2 i 3. I kasnije se još uvijek oklijevalo sa slanjem letilica sa ljudskom posadom, tako da su  i naredni letovi bili svedeni na  slanje   specijalnih automatskih uređaja za ispitivanje svih potrebnih pojedinosti vezanih za realizaciju planiranog veoma zahtjevnog i opasnog poduhvata. Letovi sa ljudskom posadom su krenuli tek od oktobra  1968. godine kada je lansirana raketa u okviru misije Apolo 7. Potom je slijedilo putovanje Apola  8 u kome  je nosač bila moćna  raketa  Saturn V  koja je odnijela tri kosmonauta na let oko Mjeseca, i to u vrijeme Božića,  što znači krajem decembra 1968. godine.

Letovi  u okviru misija Apolo  9 i 10 imali su za cilj isprobavanje svih potrebnih tehničkih uređaja i uvježbavanje operacija  za predstojeći bezbijedan let i spuštanje na Mjesečvu površinu ljudske posade, kao i njeno  ponovno vraćanje na orbitu oko Mjeseca, a potom i povratak na Zemlju. Tokom letova Apola  9 i 10 izvršeno je ispitivanje i prilagođavanje najnovije tehničke opreme bez koje se jedan tako grandiozan poduhvat nije mogao ni zamisliti. Nakon tih prethodnih misija, konačno je  NASA bila spremna da pošalje prve ljude na naš kosmički susjed,  što je predstavljao do tada najspektakularniji, ali i najopasniji  poduhvat u vječitim  čovjekovim nastojanjima da otputuje u nepoznato i da svojim pionirskim ispitivanjima krči nove puteve  sveukupnog  razvoja.

Epohalni let Apola 11. je otpočeo 16. jula 1969. godine,  da bi  letilica do našeg kosmičkog susjeda stigala  nakon  tri dana putovanja i zatim ušla u orbitu oko Mjeseca. Dalji  tok misije je predstavljao najopasniji i najteži dio zadatka, jer su sve dotadašnje radnje već ranije bile provjerene i uhodane, ali  sâmo spuštanje  na Mjesec, njegovo ispitivanje i ponovno vraćanje posade na orbitu oko tog nebeskog tijela,  predstavljalo  je veliki poduhvat  koji je, na opšte zadovoljstvo,  potpuno besprekorno obavljen. Tako je prvi put u istoriji uspjelo čovjekovo spuštanje na Mjesec, a učesnicima  poduhvata,  astronautima Armstrongu i Oldrinu,  da se bezbjedno vrate na putanju oko satelita. Uz svoga saputnika Kolinsa, koji ih je čekao na orbiti,  trojica hrabrih  kosmonauta  su ostvarili najveći domet  u  istoriji putovanja,  jednak onome što ga je prije njih preko 500 godina ranije obavio legendarni  Kristifor Kolumbo (1451 -1508).

Prvi  čovjekov let  na Mjesec je, dakle,  obavljen u drugoj polovini jula 1969. godine i u njemu su učestvovala trojica američkih astronatuta. Bili su to, kao što smo ranije naveli,  Nil Armstrong, Edvin (Baz) Oldrin i Majkl Kolins (sva trojica su rođeni  1930. g.).  Treba stalno imati na umu da putovanje do Mjeseca i povratak na Zemlju  traje najmanje nedjelju dana i da se tokom tog putovanja javljaju ne samo mnoge predvidljive i očekivane teškoće, nego mogu da iskrsnu i razni nepredvidljivi slučajevi. Prlikom prvog čovjekovog leta  na naš prirodni susjed, na Mjesečevu površinu,  dvojica kosmonauta Armstrong i Oldrin su se  spuštila pomoću posebnog modula  Orao (Igl),  dok ih je treći astronaut Kolins čekao u posebnoj letilici Kolumbija  koja je kružila oko Mjeseca. Mjesečev modul  Orao se spuštio na Mjesečavo tlo  20. jula 1969. godine u tačno 20 časova i  17 minuta po svjetskom (univerzalnom)  vremenu, da bi tek nakon nešto više od šest sati izašli iz kapsule i napravili prve istorijske  korake po Mjesecu. Prvi je iz modula  izašao Nil  Armstronog i dodirnuo tlo našeg kosmičkog susjeda,  ponavljamo,  21. jula u 2 časa i 56 minuta (ili u 3,56 časova po našem vremenu), izgovarajući čuvenu rečenicu koja će zauvijek ostati zapisana u istoriji  čovječanstva: „Ovo je mali korak za čovjeka, ali veliki za čovječanstvo”.

Tako je, zapravo, započelo jedno novo razdoblje u istorji čovječastva, epoha kosmičkih letova i putovanja koja tek predstoje i predstavljaju trajan izazov i putokaz budućim generacijama.

Legendarni američki kosmonaut Nil Armstrong preminuo je  u subotu uveče 25. avgusta  2012. u 83. godini zbog komplikacija nastalih poslije operacije na srcu koja je urađena prije tri nedjelje. Nakon kremiranja posmrtnih ostataka, njegov pepeo  je u petak 14. septembra razasut po Atlanskom okeanu.  Povodom smrti prvog čovjeka koji je kročio na Mjesec oglasili su se mnoge poznate ličnosti koje su istakle značaj i ulogu čovjeka koji je obilježio jedno novo, kosmičko doba putovanja  ka drugim nebeskim tijelima.   Armstrong  je karijeru u NASA-i počeo  1955,  da bi  nakon leta na Mjesec jedno vrijeme  radio kao stručnjak za aeronautiku u birou NASA-e za napredna istraživanja i tehnologiju.  Ubrzo napuštio agenciju postavši profesor mašinstva na Univezitetu u Sinsinatiju, gdje je posljednjih godina živio sa suprugom Kerol. Po Armstrongu  je nazvan jedan krater na Mjesecu, koji se nalazi 48 kilometara od mjesta slijetanja modula Igl. 

Misija Apolo je, inače,  bila završna etapa u jednom viševjekovnom čovjekovom nastojanju da se otisne u dubine vasione i neposredno ispita i prouči prilike koje tamo vladaju. Još su stari narodi, kroz mnogobrojna predanja i veoma slikovite i maštovite mitove, iskazivali neugasivu  čovjekovu želju da se otisne sa Zemlje i posjeti  druga nebeska tijela. Međutim, tek je primjena raketne tehnike omogućila ostvarenje tog vjekovnog čovjekovog sna. Prvi maštoviti letovi, iskazani u davnim   fantastičnim pričama, koristili su razne neobične postupke kako bi se neustrašivi  putnici sa Zemlje otisnuli u daleka kosmička prostranstva. U staro vrijeme se,  naravno, nijesu znali zakoni fizike niti je nauka bila dovoljno svjesna i razvijena da se naslute ostvarljivi tehnički i tehnološki postupci koji bi obezbijedili čovjekovo odvajanje od matične Zemlje. Tek je Njutnovo proučavanje  prirode, iskazano u otkriću i formulaciji osnovnih  mehaničkih zakona, pravila i principa, omogućilo spoznaju prirodnih mogućnosti da se konstruišu  pogodne naprave sposobne da se njima  čovjek otisne sa Zemljine površine i putuje  kroz kasmički prostor.

Njutn je svojim  trećim zakonom (principom) poznatim pod imenom zakon akcije i reakcije  pokazao da svaka sila  (akcija) djelovanjem izaziva protivdejstvo  (reakciju),  koje  ima istu jačinu (intenzitet) i pravac, ali suprotan smjer. Taj princip je predstavljao jedinu pravilnu i moguću primjenu prirodnih zakona koji  obezbjeđuje  kretanje nekog vještačkg tijela kroz (bezvazdušni) kosmički prostor. Stoga je trebalo napraviti letilicu koja će iskoristiti taj Njutnov zakon u obliku rakete. To je posebna letilica koja  u sebi nosi pogodno gorivo (čvrsto ili tečno) čijim se sagorjevanjem i izbacivanjem izduvnih gasova stvara  potisak koji tjera  raketu (na osnovu principa reakcije) u suprotnom smjeru. Međutim, prva korišćenja i primjene  raketa su počele  ne u skladu sa Njutnovim principom i nastojanjem da se naprave pogodne  letilice za savlađivanje Zemljine teže, već su služile kao sredstvo za uveseljavanje i pojačavanje efekata raznih  velikih svečanosti i proslava. Naime, još  u Srednjem  vijeku su u Kini korišćene rakete (na čvrsto gorivo) koje su predstavljale sastavni dio raznih svečanosti jer su omogućavale pravljenje spektakularnih vatrometa. Osim, toga, rakete su se pokazale kao veoma efikasno oružje u pojedinim ratnim  sukobima  (koji su, tokom istorije,  uvijek imali primat u odnosu na mirnodopsku primjenu raznih oruđa i sredstava).

Ako se pažljivije pregledaju i pročitaju razni  napisi nastali tokom istorije u kojima pisci iznose neobične i smjele  ideje  kako  svoje junake šalju u kosmos, odnosno na druga nebeska tijela, onda se jasno pokazuje sva fantasičnost i iracionalnost  njihovih postupaka u savlađivnjju Zemljine teže. Tek su naučnici  krajem  19. vijeka počeli ozbiljno da razmataraju problem odvajanja od Zemlje i mogućnost leta kroz vasionu, odnosno  odlazak na druga nebeska tijela. U tom smislu je pionir znameniti ruski samouki naučnik, učitelj Konstantin Edvardovič Ciolkovski (1857-1935) koji je upravo još krajem 19. vijeka ukazao na mogućnost korišćenja raketnog pogona za  ostvarivo  fizičko odvajanje od Zemlje. Ovaj ruski naučnik je teorijski predvidio  da Zemlja  neće biti vječito čovjekovo  prebivalište i da se približava vrijeme kosmičkih letova i putovanja. On je ukazao na značaj raketnog pogona pomoću koga  se jedino  može  ostvariti ne samo odvajanje od matične Zemlje, već i uspješan let i manevrisanje letilica kroz bezvazdušni kosmički prostor. Ciolkovski je dao i prve proračune, ukazao na ulogu i značaj višestepene rakete, kao i na niz drugih veoma značajnih i dragocjenih teorijskih  postavki. Iako veliki teoretičar,  pravi pionir reketne tehnike, ovaj ruski gluvi učitelj nikada nije napravio nijednu raketu kojom bi praktično realizovao svoje genijalne  i dalekosežne zamisli i anticipacije.

Prvu prakičnu raketu koja je imala za pogon  tečno gorivo  napravio je američki profesor fizike i konstrukor Robert Godard (1882 -1945).   Ovaj naučnik i inženjer  je još  sredinom treće decenije 20. vijeka (tačnije, 1926. g.)  napravio raketu dugačku oko tri metra koja je kao pogon koristila tečno gorivo, smješu kiseonika i benzina, i uspješno  je lansirao, pri čemu je dostigla brzinu od 100 km/h i uspjela da se vine u  visinu od oko  2,5 kilometara.  U Njemačkoj je poslije Prvog svjeskog rata postojalo veliko interesovanje za postizanje što većih  visina  koje je  inspirisalo grupu entuzijasta zaljubljenih u  raketnu tehniku i let u vasionu. Ova grupa je odlučila   da osnuje  prvo Društvo za  putovanje u svemir, i ono je  posebno aktivno djelovalo  tridesetih godina  (20. vijeka).

U  navedenom društvu je vodeću ulogu imao inženjer Herman Olbert (1894 -1990)  koji je počeo  da pravi prve motore na raketni pogon. On se bavio i  teorijom navođenja raketa, kao i usavršavanjem pogona na tečno gorivo, pri čemu je kortistio etanol sa tečnim kiseonikom.  Tom Društvu je pristupio i mladi entuzijasta Verner fon Braun (1912 -1977), zaljubljenik u  raketne letove  i zagovornik putovanja u vasionu. Ovaj raketni stručnjak  kasnije će  postati jedan od najznamenitijih eksperata i protagonista na  polju astronautike u SAD.  Nacisti su vrbovali članove Društva i angažovali ih da prave moćne i razarajuće rakete od kojih je najpoznatija bila ona pod oznakom  V2 (fau-2)  Ovo moćno oružje je nanijelo ogromne patnje stanovništvu i izazvalo velika uništavanja i razaranja materijalnih dobara u  Velikoj Britaniji,  jer su Njemci koristili te rakete za bombarovanje mnogih ciljeva na tlu te države.

Nakon Drugog svjetskog rata Verner fon Braun, sa svojim kolegama koji su bili dio tima za istraživanje i korišćenje raketne tehnike,  prebjegao  je  na  Zapad i u Americi intenzivno nastavio  rad na daljem usavršavanju i razvijanju raketne tehnike.  Rusi su, međutim, uspjeli da osvoje  pogone  (fabrike) za poizvodnju raketa V2  koji  su se nalazila na ostrvu Peneminde (pokraj obale Baltičkog mora) i tako došli  u posjed ne samo pojednih još uvijek neispaljenih  projektila, nego i svih proizvodnih postrojenja i umnogome usavršene  tehnike i tehnologije pravljenja jakih i dalekometnih raketa.  Poslije rata   se raketna tehnika dalje nastavila razvijati, ali sada u okviru novih istorijskih, društvenih i  političkih okolnosti.  Uskoro su glavne pobjednice u Drugom svjetskom ratu, SSSR i SAD, došle u ideološki sukob koji je kulminirao   hladnim ratom  i stvaranjem dvaju vojnih blokova  –  Varšavskog  ugovora i Nato pakta. To  je podstaknulo  sve brži i svestraniji razvoj vojne tehnike i industrije. U sve izraženijem i napetijem  hladnom ratu i neprekidnom rivalstvu na svim područjima,  naročito na vojnom polju, posebnu značajnu ulogu je  upravo imala  raketna tehnika i tehnologija. Proizvodnja, razvoj i stalno usavršavanje novog nuklearnog  oružja (atomskih i vodoničnih bombi) podsticao je pravljenje sve moćnijih  i efikasnijih rekata velikog dometa sposobnih da nose  atomske bojeve glave. Tako su napravljene ogromne rakete koje su bile u stanju  da prelete interkontinentalna rastojanja.

Ubrzo se, međutim,  pokazalo da se velike, snažne i dugometne rakete mogu efikasno koristi i za  odašiljanje u visinu, a ne samo prema određenim zemaljskim ciljevima. Bilo je to, zapravo, prvo praktično i djelotvorno usmjeravanje čovjekovih napora prema savladavanju Zemljine teže, odnosno ka osvajanju kosmičkog prostora. Naravno, u početnoj fazi  je, u pozadini,  to imalo za svrhu dalje proširivanje i upotpunjivanje vojnog planiranja,  jer se sa velikih visina daleko bolje, lakše i efikasnije mogu koristiti i usmjeravati  projektili na bilo koju zemaljsku tačku, nego da se to radi dotadašnjim klasičnim metodima  (teledirigovanim putem) u terestičkim uslovima. Prelaz sa čisto vojnih ciljeva i metoda primjene i usmjeravanja moćnih raketa na realizovanje naučnih projekata  tekao je dosta brzo i bio podstican i uslovljavan i pojedinim aktuelnim naučnim  problemima.  U  tom smislu je posebno bila značajna 1957. godina koja je proglašena za Međunarodnu godinu geofizike, pa je u tom pogledu osmišljen i niz  praktičnih projekata kako bi se naučno i tehničko znanje o našoj planeti, ali i o njenom kosmičkom okružanju,  upotpunilo i proširilo. Zemlja je samo jedno od nebeskih tijela u Sunčevom sistemu, pa samim tim zavisi od okolnog kosmičkog prostora i dešavanja koja se  tamo neprekidno odvijaju. Sunce je u tom pogledu najznačajniji faktor od čije aktivnosti, uostalom, direktno zavisi ne samo sadašnje stanje Zemlje i  cjelokupnog života na njenoj površini, već i njena sveukupna  budućnost.

I upravo u vrijeme Međunarodne geofizičke  godine, kada se malo ko  tome nadao, tadašnji SSSR šalje u vasionu prvi svoj vještački satelit pod imenom Sputnjik  1. Bilo je to 4. oktobra 1957. godine i taj datum se može označiti  kao prva čovjekova praktična pobjeda u savlađivanju Zemljine gravitacije. Čovjeku je  konačno uspjelo da  pošalje vještačko tijelo koje će kružiti oko Zemlje kao mali satelit pokoravajući se zakonima mehanike. Naime, da bi neko tijelo kružilo oko Zemlje, i uopšte oko bilo kog  (masivnijeg) nebeskog tijela, potrebno je da se postigne odgovarajuća  brzina  kretanja (obrtanja)  koja će biti dovoljno velika da se njeno inercionalno djelovanje  izjednači sa odgovarajućim gravitacionim poljem Zemlje, odnosno datog nebeskog tijela. Sovjetske velike interkontinentalne rakete su tada, očigledno, već bile dovoljno moćne da iznesu vještačko tijelo u orbitu oko Zemlje. Bila je to, zapravo,   šuplja aluminijumska  kugla, prečnika  58 centimetara i teška 83,6 kg. Da bi to tijelo postalo vještački satelit trebalo ga je najprije iznijeti na odgovarajuću  visinu (iznad Zemljine atmosfere), a potom mu dati početni impuls kako bi nastavilo da se kreće (obrće) po inerciji.

Ovdje je potrebno dati nekoliko jednostavnih, ali veoma bitnih objašnjenja u vezi sa tzv. kosmičkim brzinama. Da bi neko tijelo postalo, na primjer, Zemljin satelit, potrebno je da ono ima odgovarajuću početnu brzinu kojom će se izjednačiti, kako se to popularno kaže, centripetalna sila (Zemljina teža) i centrifugalna  sila (kao odraz inercionog kretanja). Za Zemlju postoje tri kosmičke brzine čije vrijednosti je korisno znati. Prva kosmička brzina je najmanja brzina koju tijelu treba da ima da bi postalo vještački Zemljin satelit. Ta brzina se naziva još i kružnom brzinom  kojom  bi tijelo bilo u stanju, bez ikakavog  djelovanja dodatne  sile, da  savlada Zeljinu težu i slobodno se obrće oko naše planete. Prva kosmička brzina (na površini Zemlje) iznosi 7,9 km/s, ali ona postepeno opada kada se udaljenost tijela povećava  od Zemljinog središta.  Druga kosmička brzina je najmanja brzina koju tijelo treba da posjeduje da bi ono moglo (bez ikakvih dodatnih djelovanja) savladati Zemljinu težu i postati vještački Sunčev  pratilac (planeta); ta brzina  iznosi 11,2 km/s. Najzad, treća kosmička brzina je najmanja brzina koju treba dati tijelu da bi ono sa površine Zemlje savladalo Sunčevu gravitacionu silu i trajno napustilo Sunčev sistem; ona iznosi  16,7 km/s.

Kada je uspješno obavljeno lansiranje prvog vještačkog Zemljinog satelita, što je predstavljalo tadašnju najveću svjetsku senzaciju,  Radio Moskva je  objavila sljedeće zvanično državno saopštenje: „Prvi vještački satelit na svijetu lansiran je uspješno u Sovjetskom Savezu na dan 4. oktobra. U ovom trenutku on kruži oko Zemlje na eliptičkoj putanji na visini od oko 900 kilometara. Satelit je loptastog oblika, s prečnikom od 58 cm i masom od 83,6 kilograma i snabdjeven je radio-odašiljačima. Satelit je lansiran u okviru Međunarodne geofizičke godine. Raketa nosač je ponijela satelit do stratosere i ubacila ga u putanju brzinom od oko 8.000 metara u sekundi… Lansiranje vještačkog satelita nije samo izvanredan  naučni događaj u istoriji čovječanstva, nego je i prva neophodna  faza za osvajanje međuplanetarnog prostora. Sa povjerenjem se može reći da će kroz nekoliko godina let prema Mjesecu biti stvarnost, kao što je danas ovo lansiranje vještačkog satelita.“  Let kosmičkih brodova na Mjesec sa ljudskom posadom Rusi nijesu nikada izveli, ali su prvi do njega dospjeli  1959. godine, snimili  njegovu drugu (sa Zemlje  nevidljivu) stranu   i kasnije, specijalnim automatskim uređajima, uspjeli da  prikupe materijal sa tog nebeskog tijela i donesu ga natrag na Zemlju.

Nije prošao ni puni mjesec dana nakon lansiranja prvog vještačkog Zemljinog satelita, a u tadašnjem SSSR-u  šalju u orbitu oko Zemlje novi, drugi  vještački satelit. Sada je to bio mnogo veći objekat, težak preko pola tone, ali se u njemu nalazilo i prvo živo biće. Bila je to ženka psa poznata pod imenom Lajka, i ona je lansirana u orbitu oko Zemlje 3. novembra 1957. godine u okviru letilice   Sputnjik 2. Ova dva spektakularna događaja, lansiranje prva dva vještačka satelita,  izvedena veoma efikasno i bez prethodnih najava,  predstavljali  su  početak  jednog novog  istorijskog razdoblja. Tim letovima je, zapravo, otpočelo novo kosmičko doba koje je nastavilo da se odvija i razvija sve većim poduhvatima i dostignućima  tokom narednih godina i decenija ostvarujući rezultate od  izvanrednog naučnog, tehničkog i tehnološkog značaja.

Pročitajte JOŠ:

Ko je bio Dinko Šakić: Vatreni ustaša, komadant genocidnog logora smrti Jasenovac