Feljton, 140 godina od rođenja patrijarha SPC dr Gavrila Dožića: Vodio Srbe u vremenima velikih iskušenja (6)!
1 min read
Patrijarh Gavrilo Dožić
Piše: Miljan Stanišić
Mitropolit dr Gavrilo Dožić je smatrao da je ujedinjeno Srpstvo uslov za opštenarodni preporod, pa na Mitrovdan 1918. godine objavljuje proglas Crnogorcima, u kojem, pored ostalog, navodi: „Crnogorci!
Ujedinimo se u jednu demokratsku, kulturnu i veliku otadžbinu, koja je krvlju izvojevana i velikim žrtvama otkupljena. Ona je herojskim podvizima oslobođena i bratskim jedinstvom stvorena…Dužnost, sveta dužnost poziva nas, da u ovom velikom vremenu po našu srpsku naciju ne dozvolimo da se sebični interesi uspinju iznad opštih i životnih interesa našeg napaćenog naroda“. Mitropolit Gavrilo Dožić učestvuje kao poslanik iz Donjomoračke kapetanije na Velikoj skupštini srpskog naroda, poznatoj kao Podgorička skupština 26 novembra 1918. g. u Podgorici, koja je izglasala ujedinjenje Crne Gore i Srbije. On je izabran na čelo delegacije koja će njene odluku odnijeti u Beograd. Svečano blagodarenje u Cetinjskom manastiru 27. novembra održao je mitropolit Mitrofan Ban, a toga dana je održano i blagodarenje u podgoričkoj Sabornoj crkvi Sv. Đorđa, koje je služio mitropolit i poslanik Gavrilo Dožić, a prisustvovali su mu poslanici Podgoričke skupštine. (dr Vukić Ilinčić, „Spomenica ujediniteljima 1918-2018“, Nikšić, 2018, str. 18)
Sinod pravoslavne crkve u Crnoj Gori je 16. decembra 1918. godine donio odluku da se „nezavisna Srpsko-Pravoslavna Crkva u Crnoj Gori ujedini sa autokefalnom Pravoslavnom Crkvom u Kraljevini Srbiji“. Jasno je da ukidanjem Pećke patrijaršije 1766. godine pokidano je i jedinstvo Srpske crkve, ali je ona u duhovnom pogledu bila de facto jedno, što je i formalizovano ovom odlikom, tj. kada su se za to stekli i formalni uslovi. Kada se mitropolit Gavrilo vratio u Peć tamo je naišao na haos. Njegova rezidencija je bila u naredu i razvalinama, pa su bila potrebna velika sredstva za njenu adaptaciju. Inače, mitropolit se tokom tokom čitavog rata izdržavao „kako je znao i umio: nešto od sopstvenih sredstava, pomoći prijatelja i rođaka i kredita koji je uzeo kod Crnogorske banke, da bi preživio rat“. (Mitar Džaković, n.dj., str. 32) Naveli smo koja je odlikovanja mitropolit Dožić dobio poslije balkanskih ratova, a nakon Prvog svjetskog rata, kao neposredni učesnik ratnih operacija, dobio je i: Obilića medalju, Danilov krst i Karađorđevu zvijezdu IV stepena s mačevima.
Iako se stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca bio prividno ostvario vjekovni san o ujedinjenju srpskog naroda i srpske crkve pod jedinstveni krov i u jednom državnom okviru, tj. na jedinstvenoj teritoriji i pod srpskom krunom, ubrzo će se pokazati da to nije bilo ni malo srećno rješenje za srpski narod, jer ni Slovenci, a naročito Hrvati, novu državu u najvećoj mjeri nijesu prihvatali kao svoju, već kao velikosrpsku tvorevinu, sanjajući san o svome „državnom svanuću“, I Slovenci i Hrvati su iz Prvog svjetskog rata izašli kao poražene strane, bile su na pozicijama poraženih sila i trebale su da plate veliku ratnu reparaciju, pa su stvaranjem Kraljevine SHS to izjegle, a ona je za njih bila samo usputna stanica, što će se u kasnijim dešavanjima i pokazati. Dr Gavrilo Dožić navodi da je prilikom posjete prirodnom savezniku ruskom caru Alekseju i ruskoj vladi 1916. godine „oni su nam savetovali da prvo ujedinimo sve pokrajine srpske u njihove granice, pa ćemo tek onda da vidimo za ostalo“. Dalje su mu sugerisali „da različite dve religije neće naći isto rešenje, kao što bi bilo da je jedna ista religija“. Međutim, dr Dožić ističe da se nije išlo tim putem: „Nažalost, ja sam 1918. godine vidio da se stvari razvijaju na štetu srpskih interesa, pa sam dao jednu deklaraciju u Londonu, u kojoj sam rekao jedno staro mišljenje, da treba prvo srpske pokrajine ujediniti i ograničiti, pa tek onda stvoriti zajedničku državu“. Zbog ove deklaracije je bio oštro napadnut od hrvatskog političkog vođstva, naročito Trumbića, kako to šteti budućoj zajedničkoj državi Srba, Hrvata i Slovenca i zbog toga je „ostavljen po strani“, sve do Obznane 1921. godine. (Dr Gavrilo Dožić, „Memoari“, str. 66, 67)
I dr Jovan Dučić je smatrao da srpski narod stvaranjem nove države sa Hrvatima i Slovencima je postao stranac u vlastoj kući: „U svom slovenskom i patrijarhalnom shvatanju krvne i rasne veze, on nije verovao da će se u toj kući naći sa zaverenicima protiv svih njihovih zavetnih svetinja, među dojučerašnjim tuđim vojnicima, koje je on pobeđivao, da ga oni zatim oklevataju i obeščaste među evropskim narodima u čijoj je sredini dotad bio i velik i slavan. Ali to nije sve. Srpski narod nije znao da sa novom i zajedničkom državom on uzima na sebe obaveze koje su premašivale sve njegove mogućnosti, a u zamenu ništa ne dobijajući od dveju ostalih grupa u toj zajednici. Jugoslavizam je bio stranputica i bespuće, vratolomija i samoubistvo“.(Jovan Dučić, „Verujem u Boga i Srpstvo“ (Sabrana dela), Beograd, 2014, str. 650)
(nastaviće se)
