Feljton: Njegoš i Lovćen (VI dio)

Nasilno prenošenje 1916 Njegoševih kostiju sa Lovćena na Cetinje

U dopunu onog što je objavljeno 1971 o prenosu Njegoševih kostiju sa Lovćena na Cetinje, kada se ima pred očima austrougarska prepiska između guvernera Crne Gore i predstavnika Ministarstva inostranih dela s jedne i Vojne vrhovne komande i Ministarstva inostranih dela s druge strane, koju mi je Komnen Bećirović kserografisao u Državnom arhivu u Beču, može se još jedanput ponoviti ono što je utvrđeno i novim činjenicama to potvrditi:

1) Njegoševe kosti snete su sa Lovćena da bi se onemogućio dolazak i okupljanje srpskih hodočasnika na Lovćenu,

2) što se planiralo izvođenje tamo vojnih odbrambenih objekata,

3) i zato što je već tada smatrano da će i posle rata Lovćen ostati u sastavu Austro-Ugarske.

U Državnom arhivu u Beču se nalaze Gustava fon Kupke memoari, u kojima se govori o njegovom službovanju na Cetinju pre rata, u svojstvu vojnog izaslanika, i tamo ima reči i o tome. Kupka je 1921 dolazio na Cetinje i posetio mitropolita Gavrila, pa je u razgovoru sa njim kazivao, da je narod bio očajan kad su Njegoševe kosti skidane sa Lovćena, da su Austrijanci to uradili i crkvu počeli da ruše, kako bi zatrli sećanja na Lovćen, a za rušenje Crkve da su govorili kako je u nju udario grom. Međutim, narod u to nije poverovao.

Kupka u svojim memoarima nije pouzdan. Bećirović je, prema pismu od 28 oktobra/10 novebra 1971, otkrio u Ratnom arhivu u Beču Kupkin rukopis „Der Schwazen Berge letzer Gospodar ”iz 1947, u kome se govori o rušenju crkve na Lovćenu, pod izgovorom strateških razloga, i da su njegoševe kosti snete danju što nije tačno.

Za vreme okupacije Crne Gore, na Cetinju su izlazile latinicom i na hrvatskosrpskom jeziku Cetinjske novine , a na nemačkom Ilustrierte Cetinjer Zejtung . U ovim prvim na nemačkom pojavio se 9/22 februara 1917 feljton pod naslovom Die Vladika Petar II, u kome se ne spominje Lovćen ni crkva na Lovćenu, kao ni gde su njegoševe kosti. U broju od 2/15 avgusta 1918, posvećenom caru i kralju Karlu, donet je poznati Jirečekov članak o Lovćenu. Meðutim, u ilustrovanom nemačkom listu, u broju od 17/30 oktobra 1917, na strani drugoj, donete su slike na kojima je prikazan vrh  Lovćena sa strane Cetinja, kao i slika crkve iz vremena pre rata.

Godine 1973, u Crkvenom muzeju na Cetinju nalazila se jedna mermerna ploča, koja je bila na Lovćenu do 1916, i na kojoj piše: „Za vlade njegovog veličenstva kneza Nikole I  „Beogradsko pevačko društvo” pod zaštitom kralja Srbije Aleksandra I , poklonivši se spomeniku Ivana Gundulića u Dubrovniku, celiva grob pesnika Petra Petrovića Njegoša.
                                             O Vidovudne 1893 M. M. Čebinan. Kranjevo (Srbija)”.

Model iz 1916  za spomenik na Lovćenu „u slavu zauzeća ovog jadranskog Gibraltara, a  potomcima na izgled”

U Hercegnovom 1902 osnovana „Hrvatska čitaonica”, kojom prilikom je upućen poziv i Štrosmajeru, a krajem te godine je i izabran za počasnog člana te čitaonice. Ona je do 1907 bila na trgu „Belaviste”, a onda je preseljena u zgradu katoličke crkve u centru varoši, gde je 1911 promenila ime u „Hrvatski dom”.

O radu ovog društva od 1914 do 1918 postoje u Hercegnovom arhivu vrlo mali broj dokumenata, koja sam 1973 mogao pregledati. U njima su i dve značajne depeše, koje daju političku ocenu njegovog rada. U prvoj se kaže: „njegovoj carskoj i kraljevskoj visosti Franju Ferdinandu, prestolonasledniku, Konopište, Češka. Glasom svoje glavne, skupštine, izražavamo toplu čestitku prigodom pedesetog rođendana izrazom odane  privrženosti. Hravatski dom u Hercegnovom, 29/12, 1913.”

U drugoj depeši, koja je iz 1914, glasi: „Visokoslavnoj Kabinetskoj kancelariji njegovog veličenstva, Beč. Ljuta neopisiva bol nad grdnom zločinu, izvršenom u Sarajevu od razbojničke ruke, koji vrijeđa čovječanstvo i ispunja užasom izobraženi svijet, obuzela je osobito nas vjerne Hrvate, te dok vapimo od Boga uzvišenim pokojnicima slavu, i ovom tužnom prigodom sakupljeni u duhu oko priestola uzvišenoga nam cara, kralja i gaspodara izražujemo najčučenja čuvstva nepokolebive naše vjernosti i odanosti.
Za društvo Hravatski dom, predsednik”.

Kada se ovo zna, onda se nije čuditi onome šta se dešavalo u „Hrvatskom domu” za vreme rata. Za rođendan cara Franje Josifa činjene su pripreme za podizanje mu spomenika na Lovćenu, kao znaku u slavu zauzeća ovog važnog strateškog položaja. Zbog toga je bio prvo raspisan konkurs za projekat spomenika. Izložbu prijavljenih radova organizovao je akademski slikar Marko Rašica u „Hravatskom domu” u Hercegnovom, koji se takođe bio prijavio sa svojim radom. Tu izložbu je otvorio guverner Crne Gore Viktor Veber 6/18 avgusta 1916, na carev rođendan. Tom prilikom je za spomenik izabran rad Marka Rašice, rođenog u Dubrovniku i vaspitanog u društvu onog kruga ljudi koji su izdavali list Prava Crvena Hrvatska, i koji su povodom ubistva prestolonaslednika Ferdinanda u Dubrovniku priredili pogrom nad Srbima, o čemu svedoče slike u prilogu, objavljene u zagrebačkom Ilustrovanom listuod 5/18 jula 1916 godine.