Geopolitika gasovoda i istočni Mediteran

Piše: Vilijam Engdal

Izrael planira izgradnju najdužeg podvodnog gasovoda na svijetu zajedno sa Kiprom i Grčkom, koji bi gas iz Istočnog Mediterana transportovao do Italije i država na jugu EU. Američki državni sekretar Majk Pompeo je upravo podržao projekat. On će se boriti protiv konkurentnog tursko-ruskog gasovoda, Turskog toka, protiv potencijalnog katarsko-iransko-sirijskog gasovoda, ali će i de fakto potkopati pokušaj Vašingtona da izvozi više američkog LNG gasa u EU kako bi se smanjila zavisnost od ruskog gasa.

Ovaj projekat, o kojem se raspravlja već nekoliko godina otkako je Izrael otkrio velike rezerve gasa na obalama polja Levijatan, je poznat i kao Ist med gasovod. Prirodni gas će teći od Levijatana preko Kipra, Krita i Grčke, da bi došao do svog terminala u Otrantu, na jugoistoku italijanske „štikle“. Planovi predviđaju izgradnju gasovoda u dužini od 2.100 kilometara koji se proteže na dubini od tri kilometara ispod Sredozemnog mora. Cijena projekta se procenjuje na sedam milijardi dolara uz period izgradnje od pet godina.

Nove linije rascjepa

Ist Med je dio kompleksa novih geopolitičkih linija rascepa širom cijelog Bliskog istoka. Značajna je činjenica da su UAE već uložili 100 miliona dolara u projekat koji Jerusalim post naziva „prikrivenim kamenom temeljcom koji podriva promjene u odnosima između djelova arapskog svijeta i jevrejske države“. Čini se da je to pozivanje na predlog SAD iz 2017. godine o stvaranju „arapskog NATO-a“ sa Saudijskom Arabijom i drugim arapskim državama iz Zaliva, podržanog od izraelske obaveštajne službe za borbu protiv iranskog uticaja u regionu. Danas se malo govori o bilo kakvom arapskom NATO-u, međutim, veze između Netanjahuovog Izraela i ključnih arapskih zemalja sunitskih muslimana ostaju jake.

Jedan regionalni igrač koji definitivno nije srećan zbog predloženog izraelskog Ist med gasovoda jeste Erdoganova Turska. Kada je Izrael prvi put predložio Ist med pre dvije godine, Erdogan se brzo okrenuo Rusiji i potpisao sporazum o izgradnji Gaspromovog Turskog toka koji je konkurent planovima Izraela. Ist med bi se povezao sa gasnim poljima u grčkom delu Kipra, koji je član EU. Poslednjih mjeseci Erdogan je sve više približavao Tursku Iranu i naročito Kataru – domu ključnih ličnosti Muslimanskog bratstva – kako su se povećavale tenzije sa Saudijskom Arabijom i Iranom. Sukobi sunita i šiita izgleda padaju u drugi plan u odnosu na sukobe oko geopolitike i kontrole gasovoda.

U ljeto 2017. došlo je do dramatične podjele među arapskim zemljama u Zalivu kada je Saudijska Arabija Kataru uvela embargo zbog njegove „podrške terorizmu“. U stvarnosti, ovaj potez je imao za cilj prekid tajnih razgovora između Katara i Irana koji dijele najveće svjetsko polje prirodnog gasa u Persijskom zalivu. Katarski dio se zove Sjeverno polje, a izvlačenje LNG-a odatle se smatra najjeftinijim na svijetu, što poslednjih godina Katar čini najvećim izvoznikom LNG-a. Susedni iranski dio se naziva Južni pars.

Nakon trošenja prijavljenih tri milijarde dolara za finansiranje terorističkih grupa protiv Asada i protiv Irana u Siriji, u uzaludnom pokušaju da sprovedu gasovod kroz Siriju do Turske i dalje do velikog tržišta gasa EU, čini se da su dovitljivi Katarci, u nekom trenutku nakon odlučnog ulaska Rusije u rat u Siriji krajem 2015. godine, shvatili da bi mogli dobiti više i da bi, mijenjajući strane i radeći tajno sa Iranom, Asadom i Erdoganom, mogli i katarski i iranski gas plasirati na tržište. To je bio pravi razlog za oštar prekid odnosa između Katara i Saudijaca. Značajna je i činjenica da su i Iran i Turska priskočili u pomoć Kataru kada su Saudijci pokušali da im uvedu embargo.

Ruski turski tok

Ovom geopolitičkom koktelu suprotstavljenih interesa dodajemo i činjenicu da su crnomorski djelovi rusko-turskog gasovoda završeni krajem 2018. godine i da će u punom kapacitetu početi da rade kasnije u toku 2019. godine, nudeći 31.5 milijardu kubika gasa godišnje od kojih je pola (što će reći nekih 16 kubika) dostupno za tržišta EU. Turski tok, kao i Sjeverni tok, dopuštaju ruskom gasu pristup EU nezavisno od politički osjetljivih trasa gasovoda u Ukrajini. Od terminala Midija u Turskoj, ruski gas može da teče do članica EU – Bugarske ili Grčke, ili čak u obje države.

Srbija, zemlja koja nije članica EU, upravo je započela izgradnju svog dijela gasovoda Turski tok za transport ruskog prirodnog gasa u Evropu. Ministar spoljnih poslova Srbije Ivica Dačić nedavno je u Moskvi izjavio da planovi Srbije za igradnju gasovoda ne zavise od radova Bugarske. Turski tok će prenositi ruski gas kroz Bugarsku, Srbiju i Mađarsku. Brisel nije presrećan zbog toga.

Sada Izrael, u bliskom prijateljstvu sa Saudijskom Arabijom i UAE, podržan od strane Vašingtona i uz finansijsku podršku francuske kompanije IGI Posejdon, podružnice Edisona, stupa na scenu i nudi još jednu konkurentsku opciju Kataru, Iranu i Turskoj, kao i Rusiji. Turska preti da će početi da eksploatiše naftu i gas u turskom dijelu Kipra, dok Liban osporava tvrdnje o izraelskom gasovodu do Kipra. A Ekson mobil je upravo objavio veliko otkriće nalazišta gasa u priobalnim vodama Kipra oko kojih se spore Turska i grčki – odnosno EU – dio Kipra.

Ne treba vam kristalna kugla da biste shvatili da su budući geopolitički energetski sukobi u istočnom Mediteranu unaprijed programirani. Obratite pažnju na taj prostor…

Preveo: Radomir Jovanović

Izvor: Novi Standard