Godišnjica „Nevesinjske puške“: Istorijska težnja srpskog naroda za oslobođenjem i ujedinjenjem

Na današnji dan, 5. juna 1875. godine počeo ustanak u Hercegovini poznat kao Nevesinjska puška. Nevesinjska puška je sastavni dio duge istorijske težnje srpskog naroda za oslobođenjem i ujedinjenjem u jedinstvenu nacionalnu državu.

Poslije napada hajduka pod vođstvom Pere Tunguza na turski karavan u Bišini kod Nevesinja na današnji dan 1875. godine, izbio je Nevesinjski /srpski/ ustanak, najveći ustanak u BiH protiv Osmanskog carstva.

Ustanak se brzo širio i poslije mjesec dana buknuo je i u Bosanskoj Krajini, a Crna Gora je svim sredstvima pomagala ustanike.

U nekoliko bojeva ustanici su odnijeli pobjede, najveću na Muratovici, u Pivi, gdje su Turci 10. i 11. novembra 1875. godine izgubili 1.325 ljudi.

Ustanak je zainteresovao Evropu za stanje u zemljama pod turskom vlašću.

Srbija i Crna Gora su u ljeto 1876. godine Osmanskom carstvu objavile rat, u koji se 1877. uključila Rusija. Rat je završen za Srbe nepravednim Sanstefanskim mirom, donekle revidiranim 1878. na Berlinskom kongresu.

Ustanike su podržale oružjem i dobrovoljcima Knjaževina Crna Gora i Kneževina Srbija, što je dovelo do srpsko-turskih ratova i nastanka Velike istočne krize.

Posljedica ustanka i ratova koji su vođeni protiv Osmanske imperije bio je Berlinski kongres, na kojem su Crna Gora i Srbija dobile nezavisnost i teritorijalna proširenja, dok je Austrougarska na 30 godina okupirala BiH.

U ustanku su se istakli Tripko Vukalović, Mićo Ljubibratić, Maksim Baćović, Lazar Sočica, Pero Tunguz, Jovan Gutić, Pecija Petrović, Golub Babić, Stojan Kovačević i Bogdan Zimonjić.

Prvi značajan uspjeh ustanici su ostvarili 29. avgusta pri napadu na Nevesinje. Grad je branilo 370 nizama, odred bašibozuka i u Odžaku još 300 konjanika.

Za jedan dan borbi srpske snage zauzele su sve osim utvrđenog dijela grada i zaplijenile velike količine namirnica i oružja. Ovaj uspjeh je pomogao pregovorima sa Portom, a u južnoslovenskim gradovima organizovana je pomoć ustanicima.

Beograd, Novi Sad, Zagreb, Trst, Dubrovnik i Cetinje dobijaju komitete za pomoć ustanicima. Zalaganjem Đuzepa Garibaldija i drugih osnivaju se komiteti u Rimu, Veneciji, Londonu i Beču.

Turci su pokušali da uhapse i druge vođe naroda u Hercegovini Jovana Gutića, Simuna Zečevića, Iliju Stevanovića, Trivka Grubačića, Prodana Rupara i Petra Radovića, ali su se oni sklonili u Crnu Goru.

U zimu 1874/1875. godine velike sile su se umiješale, naročito Austrougarska, koja je zarad svojih interesa u BiH tražila od Turske da pomiluje vođe i izvrši amnestiju. Turci pod pritiskom pristaju i ulaze u pregovore.

Mnogi Evropljani, najviše Italijani, učestvovali su u srpskom ustanku sa namjerom da pomognu oslobođenje hrišćana od muslimanske vlasti. Zabilježeno je i da se nekoliko Srpkinja maskiralo u muškarce kako bi učestvovale u ratu.

U martu 1876. godine Turci gube još jednu bitku na Muratovici i imaju velike gubitke /800 mrtvih/, a ustanici plijene 1.300 pušaka. Muhtar-paša dobija još pojačanja i u martu ima već 22.000 vojnika.

U pokušaju da zauzmu Nikšić, Turci trpe značajne gubitke i povlače se prema Gacku. U Gacku je Muhtar-paša pojačao snage još više, na 29 bataljona nizama i 5.000 bašibozuka i sa ovim snagama je tokom 28. i 29. aprila prodro u grad pod Trebjesom.

Tu je snabdio posadu koja se prethodno umalo predala zbog gladi. Međutim, pri vraćanju u Gacko Turci trpe gubitke usljed napada ustanika.

Propast ustanka dogodio se u Sedlu kod Bosanskog Grahova 4. avgusta. Jedan dio ustanika prelazi u Austriju, a neki u Liku. Ustanici, vojno i politički izolovani, ne uspijevaju da dobiju pomoć.

Epilog ovog velikog srpskog ustanka bilo je slabljenje Osmanskog carstva na području današnje BiH.

Sporazumom velikih sila na Berlinskom kongresu, Austrougarska je 1878. godine okupirala BiH.