Godišnjica smrti Đurađa Kastriota Skenderbega borca protiv osmanskih osvajača i islamizacije

Na današnji dan, 17. januara 1468. godine u Lješu je od kuge umro Đurađ Kastriot Skenderbeg, sin Ivana Kastriota.
Đurađ Kastriot poznatiji kao Skenderbeg bio je borac protiv osmanskih osvajača i islamizacije. Skenderbegov djed, Pavle Kastriot, doselio se u Janjinu u Epiru kao srpski kefalija. Skenderbegov otac, Ivan Kastriot, bio je knez Epira, koji je držao Mat, Kroju, Mirditu i Diber. Njegova majka, Vojislava, bila je princeza srpskog porijekla koji su došli iz oblasti današnje Makedonije.

Ivan Kastriot je bio među prvima koji se suprotstavio upadima Bajazita I, međutim, njegov otpor nije imao nikakav značajan efekat. Sultan ga je natjerao da plaća danak, a da bi osigurao vjernost plemića tih krajeva, Turci su odveli Đurđa kao taoca. Skenderbeg je u Lješu 1444. godine sazvao plemenske glavare Arbanije i Crne Gore, kako bi se zakleli da će zajednički ratovati protiv Turske. Zbog borbe protiv Osmanlija prvo ga je glorifikovala Katolička crkva (iako je tokom svog života bio i musliman i pravoslavac), a ubrzo i slovenski narodi sa Balkana, koji su ga smatrali svojim nacionalnim herojem. Skenderbegova borba protiv Osmanlija, međutim, nije bila opšti ustanak stanovnika Albanije protiv Osmanskog carstva.

Stanovništvo velikih gradova u Albaniji, koji su na jugu pripadali Osmanlijama, a na sjeveru Veneciji, nije ga podržavalo dok su njegovi borci pripadali različitim etničkim grupama poput Srba, Albanaca, Grka i Cincara. Osmanski vojnici protiv kojih su se borili nijesu bili Turci iz Anadolije, već lokalno stanovništvo koje je bilo voljno da se bori protiv pripadnika svog naroda u redovima Skenderbegovih snaga.

Počev od XV vijeka Skenderbeg je bio predmet brojnih književnih i umjetničkih radova. Skenderbegove vojne vještine su Osmanlijama predstavljale veliku prepreku i u mnogim zapadnoevropskim zemljama smatran je primjerom borbe hrišćanstva protiv osmanskih muslimana. Ivan Kastriot je sa svoja tri sina: Repošem, Kostadinom i Đurđem, kupio u Hilandaru za sebe i svoje sinove bratstvene udijele, što im je davalo pravo da se tamo sklone i prebivaju, u slučaju ako bi im Turci oteli njihove zemlje i protjerali ih iz otadžbine. Sporazum o ovoj kupovini obavio se 1430. godine u Hilandaru.

Tom prilikom je Ivan Kastriot sa sinovima, sklopio ugovor sa hilandarskim igumanom Atanasijem. Prema tom ugovoru, uprava manastira Hilandara ustupila je Ivanu i njegovim sinovima, za stanovanje za „šeset florina“ pirg Sv. Đorđa. Ova kula je sačuvana sve do današnjih dana u Hilandaru i nosi naziv Arbanaški pirg. Pored toga, Ivan i njegova tri sina, imali su pravo na četiri adrfata, maslinjake, vinograde i ostale prinadležnosti koje su pripadale tome pirgu. U unutrašnjem narteksu glavne hilandarske crkve, u sjevernom zidu, nalazi se jedna niša, polukružnog oblika, s freskom Bogorodice s Hristom. Oko ove freske nalaze se likovi Sv. Simeona i Sv. Save srpskog.

Ispod likova nalazi se natpis: »Prestavi se rab’ božii Repoš’, douks’ ilirskii, 6939 (1431. godina). Prema ovim podacima Skenderbegov brat Repoš je neko vrijeme živio, a potom i umro kao svetovnjak u Hilandaru. U Hilandaru je umro monah Joakim Kastriot, što se vidi iz jednog zapisa hilandarskog rukopisa (dospio u Rumjancevski muzej u Moskvi): „ Sego 2. (maja) prestavi se Kastriot, mni (ški) že Ioakim monah“. Svakako, radi se o Ivanu Kastriotu, koji se vjerovatno pred smrt povukao u Hilandar i zamonašio.