I Muslimani su stradali u Jasenovcu: Pekli su ih u krušnim pećima, pržili u vrelom ulju, a Bošnjaci iz Crne Gore se najviše protive izglasavanju Rezolucije i zaboravljaju svoje žrtve!

Sudbina Muslimana u Jasenovačkom logoru nije bila dovoljno osvijetljena.

Iako je velika većina muslimanskog življa u Jugoslaviji aktivno sarađivala sa ustaškim pokretom i nacističkim okupatorima, bilo je onih koji su zbog svojih stavova i prkosa smrtno stradali po stratištima u nacističkoj NDH.

Ipak, sudeći po rezultatima DAMAR-ove ankete, prema kojoj su Bošnjaci u Crnoj Gori najviše protiv Rezolucije o genocidu u Jasenovcu, stiče se utisak da ta balkanska etnička grupa selektivno bira kojim će se žrtvama pokloniti, a koje će pak zaboraviti. Tako su isti konstantno pozivali na izglasavanje domaće Rezolucije o „genocidu“ u Srebrenici, dok sada, kada postoji i potencijalna Rezolucija o genocidu u Jasenovcu, najveće protivljenje tom tekstu iskazuju podržavaoci Bošnjačke stranke. Da li zbog neslavne kvislinške uloge svojih predaka u Drugom svjetskom ratu ili pak izraženog političkog egoizma koji se hrani narativom o eklsuzivnom stradalništvu, ogromna većina Bošnjaka u Crnoj Gori ne želi da prizna ono što od drugih traže kada su njihova žrtve u pitanju, piše Borba.

Međutim, upravo bi Bošnjaci imali i te kako dobar razlog za podršku Rezoluciji. Štaviše, imaju 1.520 razlog da taj tekst podrže.

Kako je pisao portal Stav.ba u Jasenovačkom logoru ubijeno je 1.520 muslimana Bošnjaka iz 273 mjesta u Bosni i Hercegovini, Srbiji (Sandžaku), Hrvatskoj, Crnoj Gori, Kosovu i Makedoniji. Među njima je 371 muslimanka (24,5%). Od ukupnih žrtava muslimanskog stanovništva u Drugom svjetskom ratu (103.000), 1,5% stradalo je u ovom logoru. Broj nije konačan.

Vladimir Dedijer i Antun Miletić imaju zajednički stav u vezi s razlozima upućivanja Muslimana u logor. Oni to ovako objašnjavaju: “Kada je riječ o Muslimanima, mora se reći da su u tom logoru uglavnom stradali oni koji su bili komunisti, partizani ili simpatizeri NOP-a”.

Muslimani su u Jasenovačkom logoru stradali kao antifašisti u širem smislu te riječi, iako značajan broj njih nije ni znao šta je to zapravo antifašizam. Poznati zatočenik Jasenovačkog logora Fahrudin Fahrija Ajanović u svom izlaganju 3. aprila 1999. godine u Vijeću kongresa bošnjačkih intelektualaca u Sarajevu rekao je: „Ubijeni su neki, vjerujte mi, Salko, Meho, Huso, Suljo iz okoline Banja Luke koji pojma nije imao o komunizmu, antifašizmu i sl“, kazao je on.

Ovim razlozima stradanja Muslimana u Jasenovačkom logoru dodaje još neke: verbalno suprotstavljanje ustaškom nasilju, kako bi zaštitili mještane (komšije); odlazak u partizane ili ilegalni rad člana familije; pomaganje partizanima ili ilegalnom radu; skrivanje Jevreja; pomoć muhadžirima (izbjeglicama), uprkos ustaškoj zabrani.

Podsjećamo, Jasenovac je najveći logor smrti za Srbe, Jevreje i sve one koji su bili protivnici ustaškom režimu.

Verbalno suprotstavljanje ustaškom nasilju

Redžo Pandžić Pandžo rodio se u Nahorevu, kod Sarajeva. Bio je komandir muslimanske milicije koja je tamošnje stanovništvo čuvala od zločina. Bio je veoma poštovan u narodu, što se ustašama nije sviđalo. Kada su ga uhapsili s još nekoliko njegovih policajaca i sugrađana, muslimanski prvaci iz Sarajeva intervenisali su tražeći njegovo hitno oslobađanje. Pod pritiskom su javnosti ustaše popustile, s namjerom da ga puste. Pozvali su ga da izađe iz stroja, a on je to odbio, tražeći puštanje na slobodu i drugih sugrađana. To je naljutilo ustaše pa je u posljednjem transportu iz Sarajeva deportovan u Jasenovac, gdje je i ubijen.

Hujdur ef. Mumin bio je veoma učen i ugledan musliman. Obavljao je imamsku dužnost u Kutima, kod Prozora. Stariji ga se ljudi i danas sjećaju, a mlađi, koji ga nisu upamtili, o njemu rado pričaju. Bio je iskren vjernik i izuzetno pošten. Usprotivio se ustaškim zločinima kako bi zaštitio mještane. Uhapšen je i s trinaest svojih džematlija otpremljen u Jasenovački logor. Ubijen je na svirep način. Ustaše su ga živog ispekli u krušnoj peći. S Muminom ef. Hujdurom odvedeni su u logor i nisu se vratili: Uzeir Bašić, Sulejman Suljić, Ibro Paljanin i drugi, a Zulfo Hujdur i Hašim Imamović odmah nakon hapšenja ubijeni su u Kutima.

Kazna zbog tuđe krivice

U izjavi Ahmeda Jelina Gradskoj komisiji za ispitivanje ratnih zločina i njihovih pomagača, broj 463/45 u Mostaru, 3. septembra 1945. godine, piše:

“Pristupa Ahmed Jelin iz Mostara, musliman, propisno opomenut iskazuje: 22. novembra 1944. godine povodom mog odlaska u partizanske redove došle su ustaše noću u moju kuću i odveli mi suprugu Ćamilu, rođenu Delić, rođena 1907. godine i s njom naše troje djece i to Enisa stara 13 godina, Jagoda sedam godina i Zijada stara tri mjeseca. Od tada ne znam šta je s njima. Samo znadem da su bili dovedeni u Jasenovac. Svjedok pokazuje pismo koje je pisala njegova supruga Ćamila iz ženskog logora u Jasenovcu, koji nosi datum 08.01.1945. godine. U pismu obavještava da su dobro ona i djeca i moli da joj se pošalje što više hrane. Pismo nosi poštanski žig pošte Mostar od 21.01.1945. godine i ustaški žig sa ustaškim grbom. Svjedok pokazuje i drugo pismo, koje je uputila njegova kći Enisa iz istog logora, istog datuma, a upućeno je njegovom bratu Husniji. Pismo, takođe, nosi ustaški žig logora. Ja sam se interesovao da saznam ko mi je odveo ženu i djecu, ali nisam mogao ustanoviti. Šef policije u to vrijeme bio je doktor Šojić, a njegov referent je bio neki Leko. Smatram odgovornim njih dvojicu, kao i njihove naredbodavce. Na kazano se mogu zakleti.”

Tužnu priču o stradanju uže familije Adem-age Hadžijusufovića iz Bosanske Gradiške ispričala je Ulfeta Kurtović, rođena Pašić. Ona kazuje: “Moja sestra Šemsa bila je udata za Osmana (Adem-age) Hadžijusufovića, studenta medicine, rođenog u Bosanskoj Gradiški. Familija Hadžijusufovića bila je dobro bogata. U Banjoj Luci imali su dvije radnje, u Bosanskoj Gradiški nekoliko kuća i radnji, a na Obodovcu veliki silos. O njihovom se bogatstvu nadaleko pričalo. Osman je imao dva brata Asifa i Sadika, koji su bili u partizanima. Istog dana kada je moj brat Izet odveden u Jasenovac (gdje je kasnije ubijen), ustaše su opljačkale svu imovinu Hadžijusufovića i uhapsili Osmana i njegove dvije sestre Izetu i Almasu i otpremili ih u logor Jasenovac – Stara Gradiška.

Njih su dvije poslije strašnih mučenja ustaše zaklale i na panju spustili niz Savu.

Kasnije smo saznali da su neki seljaci prepoznali Adem-agine kćeri i da su ih sahranili. Osman je umro u strašnim mukama. Mučen je na najsvirepiji način, dok nije izdahnuo. Adem-aga se poslije gubitka djece i pljačkanja imovine povukao iz javnog života. Preživljavao je prodavajući hljeb. Dolaskom nove socijalističke vlasti 1945. godine oduzeta mu je sva preostala imovina”.

Muslimanske žene žive likvidirane prženjem u vrelom ulju

O Ifaket-hanumi, ženi Bakir-bega Salihagića, koju su ustaše u logoru na najsvirepiji način ubile, čuo sam dosta priča. Sve su se priče svodile otprilike na isto: bošnjački ponos, plemićko-begovski inat, široko muslimansko srce i merhamet jesu dio Ifaket-hanuminog bića.

U priči o znamenitim Tuzlacima i Tuzlankama, o Ifaket-hanumi između ostalog piše: “(…) Ifaket hanuma, kći moćnog i bogatog Bakir-bega Tuzlića, udala se za Sead‑bega Kulovića, koji je studirao u Beču. U toku rata, kada je ista i pomagala muslimanima svog kraja, i pored dobronamjernog upozorenja gradonačelnika Bosanske Gradiške Haki-bega Kapetanovića da odustane od kupovine žita potrebnog muhadžirima, otišla je po žito u Gradišku. To se ustašama nije svidjelo. Uhapsili su je i otpremili u logor u Staru Gradišku.

Poslije strahovitog mučenja, živu su je spržili vrelim uljem.

Broj i struktura stradalih mulsimana u Jasenovačkom logoru

U Jasenovačkom logoru stradalo je najmanje 1.520 Bošnjaka evidentiranih po imenu i prezimenu, godini rođenja i godini stradanja.

Stradali Bošnjaci rođeni su u 273 mjesta (grada i sela) u Bosni i Hercegovini, Srbiji (Sandžaku), Hrvatskoj, Crnoj Gori i Makedoniji.

Među ubijenim je 371 Bošnjakinja (24,5%).

Od ukupnih žrtava bošnjačkog stanovništva u Drugom svjetskom ratu (103.000 stradalih) 1,47% stradalo je u Jasenovcu.

U Jasenovačkom logoru ubijen je znatan broj znamenitih Bošnjaka i zarobljenika koji su poticali iz uglednih familija ili su bili u najbližem srodstvu s poznatim osobama.

Safet Krupić rodio se 1911. godine u Bosanskoj Krupi, u znamenitoj posjedničkoj familiji. Studirao je u Zagrebu i Parizu, gdje je diplomirao na Filozofskom fakultetu. Po svom spisateljskom opredjeljenju bio je književni i naučno-društveni esejist. Pisao je o domaćim i stranim književnicima i naučnicima, o položaju bosanskohercegovačkih muslimana, njihovoj kulturi i književnosti. Ubijen je 1942. godine.

Džemil Džemo Krvavac rodio se 1913. godine u selu Velika Gračanica kod Gacka. Bio je nadaren književnik. Pisao je pjesme, književne kritike i eseje o knjigama, filmovima i likovnim izložbama. Ubijen je 1942. godine.

Zijah Zijo Dizdarević rodio se 1916. godine u Vitini. Jedan je od najtalentovanijih iz generacije mladih predratnih književnika. Kratko živeći stigao je napisati samo tridesetak priča, od kojih se neke svrstavaju među najbolje u ukupnoj bivšoj jugoslovenskoj prozi stvorenoj između dvaju svjetskih ratova: Majka, Naza vezilja, Jah, i on umrije, Ramazanska noć, Jedan dan u mojoj kasabi, Blago u duvaru, itd. Ubijen je 1942. godine.

Ferid-beg Cerić rodio se 1900. godine u Bosanskom Novom. Bio je veoma ugledan i bogat. Ubijen je 1943. godine.

Safet (Emin-bega) Kapetanović rođen je 1900. godine; Ismet (Emin-bega) Kapetanović rođen je 1912. godine; Emin (Safet-bega) Kapetanović rođen je 1919. godine. Svi su rođeni u Tešnju. Džemila Kapetanovć rođena je 1912. godine u Daruvaru. Cijela begovska familija ubijena je od 1942. do 1944. godine.

Halil (Alije) Isaković rodio se 1911. godine u Butini kod Stoca. Amidža je poznatog bošnjačkog intelektualca i književnika Alije Isakovića. Ubijen je 1944. godine.

Abdulah Sidran, rođen 1909. godine u Sarajevu, amidža bosanskohercegovačkog pjesnika Abdulaha Sidrana. Ubijen je 1942. godine.

Džemal Džumhur, rođen 1923. u Konjicu, brat poznatog književnika, karikaturiste i putopisca Zulfikara Zuke Džumhura. Ubijen je 1945. godine.

Nezira Dizdar, rođena 1881. godine u Trebinju, i Refika Dizdar, rođena 1921. godine u Stocu, majka i sestra poznatih književnika: pjesnika Hamida i Mehmedalije Maka Dizdara.

Mustafa Skaka rodio se 1918. godine u Sarajevu. Potječe iz jedne od najstarijih sarajevskih familija. (Prvi je Skaka u Bosnu stigao sa sultanom Fatihom kao hećim, a bavio se obrezivanjem djece.) Sunećenjem se bavio Mustafin bratić dr. Uzeir Skaka, a naslijedio ga je sin Abdullah, koji je dobio ime po djedu, najpoznatijem berberu u historiji Bosne i Hercegovine. Ubijen je 1945. godine.

Nasiha Mehmedbašić rodila se 1924. godine u Sarajevu. Kćerka je poznatog advokata i političara dr. Mahmuta Mehmedbašića i unuka glasovitog i bogatog Bakir-bega Tuzlića. Ubijena je 1945. godine.

Ifaket-hanuma Salihagić (rođena Tuzlić) rodila se 1906. godine u Tuzli. Kćerka je Bakir-bega Tuzlića i supruga poznatog političara i publiciste Suljage Salihagića iz Banja Luke, koji je pod misterioznim okolnostima naprasno preminuo u Beču 1944. godine. Ifaket-hanuma ubijena je iste godine.

Asim Kadić rodio se 1922. godine u Bosanskoj Dubici. Jedini je sin nadaleko poznatog sreskog liječnika dr. Mustafe Kadića iz Kulen-Vakufa. Ubijen je 1945. godine.

Bakir Repovac, rođen 1920. godine, i Muhamed Repovac, rođen 1921. godine u Ostršcu kod Konjica, daidža Bakira Izetbegovića, koji je na prijedlog svog oca Alije Izetbegovića dobio ime po starijem daidži. Bakir je ubijen 1944. godine, a Muhamed 1942. godine.

Hajrija Kulenović (rođena Filipović) rodila se 1914. godine u Ključu. Kćerka je Adil-bega Filipovića, gradonačelnika Ključa. Ubijena je 1942. godine.

Mirza Balić, rođen 1912. godine, i Mustafa Balić, rođen 1922. godine u Mostaru, braća Emira Balića, doajena tradicionalnih skakača sa Starog Mosta. Ubijeni su 1945. godine.

Nusret Prohić rodio se 1922. godine u Derventi. Potječe iz stare i poznate familije Prohića iz Gračanice. Brat je nadaleko poznatog ljekara i prvog pedijatra u Sarajevu dr. Ismeta Prohića i rođak autora ovog teksta. Ubijen je 1942. godine.

Mehmed Meho Ferhatović rodio se 1900. godine u Sarajevu, otac je legendarnog nogometaša Asima Ferhatovića Haseta, čije ime danas nosi Olimpijski stadion u Sarajevu. Ubijen je 1945. godine.

Dževad Maglajlić, rođen 1911. godine u Banjoj Luci, potječe iz poznate antifašističke (partizanske) familije. Njegov otac Muhamed, rođen 1880. godine, ugledni šerijatski sudija (kadija), bio je zatočenik logora Stara Gradiška, a sestru Vahidu, rođenu 1907. godine, ustaše su strijeljale 1943. godine u Rujiškoj šumi – Bosanski Novi.

Mehmedalija (Ahmeta) Hadžić rodio se 1888. godine u Konjicu. Jedan je od najuglednijih i najbogatijih Konjičana, veleposjednik (bavio se uzgojem grožđa) i trgovac, ugledni imam u Vardačkoj džamiji u Konjicu, u kojoj je radio bez naknade. Navodno je partizanima dao 1.500 kuna. Zajedno sa sinom Ahmetom, rođenim 1924. godine u Konjicu, odveden je u Jasenovac, gdje su obojica ubijena 1945. godine.

Hikmet (Mehmeda) Kučukalić, rođen 1916. godine, i Irfan (Mehmeda) Kučukalić, rođen 1917. godine u Brčkom, studenti, potječu iz znamenite veleposjedničke i trgovačke familije. Ubijeni su u logoru Jasenovac 1945. godine.

Emin-beg Zaimović i Mustafa (Emin-bega) Zaimović, rođen 1907. godine, te Zaim (Zaim‑bega) Zaimović, rođen 1880. godine, potječu od stare begovske familije Zaimović iz Kozarca. Ubijeni su 1942. godine u Jasenovcu i Staroj Gradiški.

Borba