Internet kultura i novi istorizam

Piše: Stefan Sinanović, prof. književnosti

Nije istorija ta koja vuče unatrag i koči napredak. Ona nije nešto što je zauvek predato zaboravu. Dužnost istorije je da upućuje na sadašnjicu, da neprekidno i nepotkupljivo opominje na budućnost.

Priča ima strukturu vica i rasplet je kao u vicu: Mračni gospodar Sauron polegnuto sjedi u studiju i ćaska sa popularnim američkim tok-šou političkim komentatorom i TV voditeljem koji ga zapitkuje o sukobima u Srednjoj zemlji: „Pa znate kako” – odgovara mu ovaj – „…ako mi date pola minute ili možda minutu kazao bih Vam nešto kratko o 1169. godini drveća kada se rodio uzvišeni kralj Feanor, sin Finvea i Mirijele, koji će iskovati tri dragulja koji su se zvali Silmarili…”.

Jasno, u pitanju je jedna od brojnih varijacija internet dosjetki koje parodiraju prvih tridesetak minuta razgovora Takera Karlsona i ruskog predsjednika, Vladimira Putina, tokom istorijskog intervjua koji je, na društvenoj mreži H, za samo tri dana po objavljivanju odgledalo skoro 200 miliona ljudi. Putinov polučasovni prolazak kroz složenu istoriju Rusije i susjednih zemalja i njihove još složenije odnose – reklo bi se prilično atipičan pristup problemu – motivisao je lavinu mimova koji gotovo karnevalski, kao u komediji situacije ili nekad gotovo do nivoa burleske, izokreću suštinu slučaja.

Taker Karlson tako, u jednoj varijanti postavke, prvog čovjeka Rusije pita o Minskom protokolu, a ovaj mu, citirajući početak najpoznatijeg američkog romana, odgovara: „Zovite me Išmail. Pre nekoliko godina – svejedno baš koliko – imajući malo ili nimalo novca u kesi, a nemajući ničeg naročitog što bi me zanimalo na kopnu, naumio sam da malo proplovim morem i vidim vodeni deo sveta…” – u jednoj drugoj varijanti, premisa je naučnofantastična, tu su neki Stormtruperi ili Zvezda smrti, na Takerovo pitanje o Sjevernom toku, ili BDPu, ili izborima koji se bliže, odgovara Dart Vejder: A long time ago in a galaxy far, far away… Spajajući gotovo disparantne jedinice, od „Mobi Dika” do „Ratova zvezda”, ili od Punskih ratova do sumersko-akadske civilizacije i drevnog Uruka ili, tragom teorije evolucije, do hominida i njihovih fosila starih sedam miliona godina, sa savremenim političkim trenutkom, internet kultura je možda kroz humor, tretirala i fenomen pa i problem istorizma u novom vremenu.

Istorijska kretanja

Ukoliko, naime, apstrahujemo moguće i vrlo vjerovatne povode i naume Putinovih savjetnika, pa i samog Putina, koji jako dobro znaju za snagu i značaj istorizma recimo na Bliskom istoku i na istorijske motive, koji su jedna vrsta pokrića za makar jedan tekući sukob u kome – upravo na bazi pozivanja na istorijsko pravo – participira makar jedan američki saveznik, ali i na višemilenijumsku tradiciju barem dva američka suparnika (Kine i Persije, tj. Irana) i neka njihova neriješena pitanja, ostaje zanimljiv aspekt uticaja prošlosti na (geo)političku savremenost.

Zanimljivo je – kad razmatramo suštinu istorijskih kretanja, prirodu istoriografije i poteškoće pri rekonstrukciji istoriografskih fakata – jedno mjesto u Pekićevoj sotiji Kako upokojiti vampira. U prvom od 26 pisama koje njegov junak Konrad Rutkovski, profesor srednjovjekovne istorije na Hajdelbergu, piše svom prijatelju Hilmaru Vagneru (takođe istoričaru) data je koncizna, naravno subjektivna i to iz ugla prilično neobičnog junaka ali opet zanimljiva, kritika nezgodnog svojstva istorije koja implicira da suština prošlosti – ma koliko posvećeno za njom tragali – često ostaje nejasna i neuhvatljiva:

„Čemu se zavaravati, Hilmare. Ni najbolji među nama nikad ne dospevaju dalje od manje-više savesne rekonstrukcije istorijskih činjenica. A istorijske činjenice su školjke iz kojih je vreme izvuklo biser. Uprkos najobilnijoj građi, mi nismo kadri da restaurišemo njihovu srž, već samo suvu i mrtvu ljušturu, ostavljajući izvan saznanja i osećanja sve što se stvarno zbivalo pod tim enigmatskim šiframa prošlosti, pa ma to imalo najsurovije oblike patnji, iskušenja i smrti, a što, tek sad uviđam, čini jedini relevantan sadržaj prave istorije koja nikada neće biti napisana.”

Ono što je za Pekićevog junaka jedino relevantno jezgro istoriografije, dakle najčešće nedokučiv sadržaj koji se opire rekonstrukcijama – bitan ne samo za razumijevanje prošlosti nego i za današnjicu, iz perspektive savremenosti, politike, očito i popularne kulture – funkcioniše kao polje neodređenosti. Sfera u kojoj sadašnjost, svojim interpretacijama, nerijetko i učitavanjem značenja u okolnosti koje su prošle (pa ne mogu da se – žargonski sročeno – brane) više utiče na istoriju nego istorija na sadašnjost.

Značaj istorije

Kada je Vladimir Putin uzeo da govori o Kijevskoj Rusiji, Moskovskoj kneževini i Rjurikovičima, i kada je motivisao one silne mikro-kulturološke dosjetke kojima je Ričard Dokins dao ime „mim”, meni je na pamet pao Zahar Prilepin. On se, naime, u svojoj polemičkoj prozi Nije tuđi rat, jedan dan – jedna godina (kod nas u izdanju Samizdata B92, 2016) vjerovatno jednoj od najbolje napisanih knjiga o rusko-ukrajinskom političkom pitanju skoro deceniju prije predsjednika Ruske Federacije, da bi objasnio složenost konflikta, poslužio otprilike sličnom strategijom.

Krenuo je tada, dakle među prvima, najcjelovitije i prilično smisleno, ab ovo – takav je i prolog njegove knjige, Prilepin objašnjava zašto počinje od početka: „Počećemo, moglo bi se reći, izdaleka (zapravo – nećemo, počećemo od onog što nam je pri ruci). Stara ruska književnost je prebivala u vrtlogu svete istorije (…) događaji iz Novog zaveta doživljavani su kao dešavanja – ovde, sada i svaki put – nanovo. Tako smo počeli da doživljavamo svoju istoriju. Tako je i naša istorija počela da doživljava nas. Neko kaže da je to začarani krug, pa dobro, neka je i krug ali to nije ćorsokak. To je vrteška ruske istorije koja nam nikad neće dosaditi.”

Prilepin, očigledno, razumije slično što i Pekićev junak (ili priređivač njegovih pisama koji povremeno interveniše u tekstu) – „prava istorija”, sa svim svojim poljima neodređenosti, djeluje reverzibilno, ne doživljavamo samo mi nju već i ona nas. Kod Pekića se ona antropomorfizuje i postaje vampir, kod Prilepina se neuhvatljiva suština prošlosti kompenzuje uhvatljivom: duhovnost i kultura – zato on ne počinje samo od devetog vijeka i Rjurikoviča; Igora, Olega, Svjatoslava itd. (mada počinje i od njih, i to taman u Putinovom maniru: „Uglavnom, u pet reči, gledajte kako je sve bilo…”) nego i od Novog zavjeta, preko Slova o polku Igorovu, Ostromirovog jevanđelja, Andreja Rubljova i njegovih ikona sve do, naravno, Gogolja čiji Vij, u Prilepinovoj postavci, dobija lik Petra Porošenka, tijelo Julije Timošenko, oči Olega Tjagniboka itd. Pekić i Gogolj – vampir i vij.

„Zamislite sad Džoa Bajdena kako 30 minuta govori o istoriji Sjedinjenih Američkih Država…” – poentira poneki H komentator na Zapadu kome se Takerov intervju sa Putinom dopada, komentator koji je legitimna publika i koji, do ovog intervjua, možda nije imao prilike da čuje ono što je, možda čak i površno upućenom posmatraču iz ovog našeg dijela Evrope, već postalo opšte mjesto. „Vraća nas u prošlost i u mračni srednji vijek” – piše drugi H komentator u želji da bude progresivan – „(…) mračan je tvoj um” – misli u sebi treći dok ga čita. Meni, usred tog onlajn haosa i kolektivne histerije, na pamet pada Dejan Medaković, čiji lik smiruje stvar, i ono njegovo: „Ne plašite se istorije! Nije istorija ta koja vuče unatrag i koči napredak. Ne okiva nas zabludama i glupošću. Ona nije nešto što je zauvek predato zaboravu. Istorija znači upravo suprotno: njena je dužnost da upućuje na sadašnjicu, da neprekidno i nepotkupljivo opominje na budućnost!”.

A kad – iz ugla pripadnika naroda kome je prošlost prilično važna i koji ima svoja neriješena pitanja, ona koja ga krvare i bole – fenomen istorizma, popularne kulture i političke savremenosti, osmotrimo sa strane, vjerovatno bi reaktuelizacija značaja istoriografije trebalo da raduje: ona, naime, neminovno i plodonosno, daje nove perspektive. Naše je kako sa njom da se nosimo, i kako za nju da odgovaramo, pa i za mjesta neodređenosti koja – ponovo iz ugla naroda čija je prošlost duboko smislena, karakter mitotvoran, a kultura dovoljno kremenita da posjeduje i „Banović Strahinju” i Bogorodicu Ljevišku – nije teško nadomjestiti.

Izvor: Novi Standard