Ipak se okreće

Pripremio: Miomir Đurišić

Na današnji dan, 21. juna 1633. godine Galileo Galilej je bio prisiljen od strane inkvizicije da se odrekne svojih stavova, kako bi izbjegao lomaču kao Đordano Bruno tridesetak godina ranije.

Teološki savjetnici inkvizicije osudili su ga 1616.godine zbog toga što je zastupao novu astronomiju (zalagao se za Kopernikov heliocentrični sistem), i tada mu je zabranjeno da zastupa, predaje i brani osuđeno učenje. Galilej je pročitao svoje poricanje i, na zadovoljstvo suda, bio osuđen na utamničenje. Dopušteno mu je da se vrati u svoju vilu u Firenci i tamo ostane pod uslovom da živi u strogoj izolaciji, što je on i učinio i poslednjih osam godina svog života proveo u stalnom naučnom radu i eksperimentisanju. Od Galilejevih naučnih otkrića najznačajnija su: izohronizam klatna, hidrostatička vaga, proporcionalni kompas i termometar. Konstruisao je prvi astronomski durbin-teleskop, i njime je vidio planine na Mjesecu, Mliječni put kao ogromni skup zvijezda, Jupiterove satelite, Venerine mijene i Sunčeve pjege.

Samo nekoliko mjeseci prije nego što je oslijepio, Galilej je opisao dnevnu libraciju Mjeseca. Kada je oslijepio, razvio je teoriju o upotrebi klatna u satu. Metodološki gledano, Galilej je povezao empirijska i formalna razmatranja, i matematiku učinio primjenljivom na probleme sa kojima se susretao. Kombinacija eksperimenta i proračuna davala je rezultate koji su mogli da potvrđuju ili obaraju teorije. Galilej je povukao razliku između primarnih i sekundarnih svojstava. Objektivnost mjerljivog i subjektivnost nemjerljivog, koje je Galilej moćno oživio, ostali su standardni i praktično neoborivi pojmovi.

Još tokom svog školovanja, Galilej se nije slagao sa mnogim aspektima Aristotelove filozofije i njegovog shvatanja prostora. Aristotel, starogrčki filozof, smatrao je da se do formulacija svih zakonitosti koje opisuju prirodu može doći samo razmišljanjem, te da nikakve praktične provjere nijesu potrebne. Galilej je prvi čovek koji je, nakon više vjekova, ne samo posumnjao da Aristotel nije u pravu, već je mogao to i da dokaže.

Tako je Galilej bio prvi čovjek Novog vijeka koji se koristio metodom eksperimenta. Po završetku eksperimenta javlja se potreba obrade rezultata mjerenja, a tako i ocjena veličine slučajnih grešaka. Galilej je zaključio da su slučajne greške prilikom instrumentalnih mjerenja neizbježne, a da se pritom češće javljaju manje, rjeđe veće greške i ukazuje na simetričnu raspodjelu grešaka. Time je začeo teoriju vjerovatnoće. Takođe, Galilej je u fiziku uveo i matematičko predstavljanje veličina u obliku formuli. Aristotel je tvrdio da tijela padaju na tlo brzinom proporcionalnom njihovoj masi. Galilej je dokazao da to nije tačno. Galilej je spuštao dva tijela istih dimenzija, a različite mase, niz strmu ravan. Rezultati su bili poražavajući po Aristotelovo učenje. Galilej je postavio i jednačine horizontalnog i kosog hica, kao i slobodnog pada. Prvi je, eksperimentalno, izračunao intezitet ubrzanja sile teže.

Kada je čuo za primitivne durbine koji su sa sjevera stigli u Veneciju Galilej je došao na ideju kako da napravi mnogo moćnije instrumente. Uspio je da napravi durbin sa uvećanjem od 10 puta, pomoću ovog durbina bilo je moguće vidjeti brodove koji su bili udaljeni dva sata plovidbe. Pored toga Galilej se sjetio da taj durbin može da okrene prema nebu, i tako je nastao prvi teleskop. Pomoću ovog primitivnog teleskopa uspio je da otkrije Jupiterove satelite. Otkriće ovih satelita u njemu je probudilo ideju da se ne mora baš sve okretati oko Zemlje. Shvatio je da je Kopernik bio u pravu, a to je mogao i da dokaže.

Zbog ove svoje ideje Galilej je došao u sukob sa crkvom i inkvizicijom. Bio je primoran da se javno odrekne svog učenja i tako je sebe spasao sudbine Đordana Bruna i spaljivanja na lomači. Sačuvao je život ali nije sačuvao slobodu, ostatak svog života proveo je u zatvoru. Poslednjih 11 godina života je proveo je u kućnom pritvoru. U to doba potpuno izolovan od spoljašnjeg svijeta napisao je i svoju poslednju knjigu, kada je imao 72 godine, koju je nazvao “Nova fizika”. Umro je kao zatvorenik u sopstvenoj kući. Postoji legenda da je na samrti rekao čuvenu rečenicu: “Ipak se okreće!” iako se ranije odrekao svih svojih ideja o heliocentričnom sistemu.

Ova tvrdnja nikada nije dokazana, ali ono što je neosporivo, jeste njegov doprinos nauci i društvu koji je udario jake temelje za dalja otkrića. Tačno 350 godina kasnije, 1992.godine Vatikan se javno izvinio zbog načina na koji je postupano sa Galilejem.

Izvor: Mitropolija