Istorija se ponavlja: Na današnji dan 1971. Velika Britanija je protjerala 90 sovjetskih diplomata zbog navodne špijunske djelatnosti

Na današnji dan, 24. septembra 1971. godine Velika Britanija je protjerala 90 sovjetskih diplomata zbog navodne špijunske delatnosti.

Obavještajna aktivnost je stara koliko i ljudska civilizacija i prve društvene zajednice, ali tek sa nastankom moderne države obaveštajna aktivnost zauzela je važno mjesto u hijerarhiji poslova koji su značajni za njen opstanak i razvoj. Obavještajnom aktivnošću prikupljaju se podaci o svim pitanjima koja su važna za jednu državu. Obavještajna aktivnost je specifična društvena i politička djelatnost, a odlikuje je tajnost kao osnovni princip rada. Za predmet svog rada, prije svega, ima tajne u međuljudskim odnosima, odnosno tajne država, organizacija i pojedinaca koje nastoji da otkrije primjenjujući specifične metode rada.

Obavještajni rad oduvjek je predstavljao jedan od najbitnijih faktora stabilnosti i uspješnosti zemlje na međunarodnom planu, a sa druge strane i jednu od najospasnijih prijetnji za zemlju prema kojoj je upravljen. Mnogi ga smatraju preventivom i pravom na odbranu. Kao takav je jedan od najstarijih “zanata”, koji u najširem smislu predstavlja instrument, i osnovni dio ponašanja i djelovanja unutar bezbjednosne kulture. Obavještajne aktivnosti nastaju u preddržavnom društvu tj. u rodovsko-plemenskim zajednicama, uporedo sa pojavom socijalne nejednakosti na unutrašnjem i ratnih sukoba na spoljnom planu. Prema tome, obavještajna aktivnost je nastala na određenom stepenu razvitka prvobitne zajednice, kroz dugotrajni evolutivni proces. Smatra se da je prikupljanje tajnih podataka vojne i političke prirode bilo prisutno i u najstarijim državnim zajednicama, a istorija potvrđuje da su se obavještajnim aktivnostima intenzivno bavili Hetiti, Feničani i drugi narodi Starog istoka.

U doba ranog feudalizma evropski vladari bili su slabo informisani o Vizantiji, Istočnim Slovenima i državama Srednjeg i Dalekog istoka. Nasuprot tome, Vizantija je svestrano razvila obavještajne aktivnosti i značajno obogatila ukupnu istoriju obavještajnog rada i obavještajne službe. U organizaciji vizantijske diplomatije i špijunaže posebno se istkakao car Justinijan, koji je uspio da protiv Bugara podigne Hune, protiv Huna Avare, Vandale je sukobio sa Istočnim Gotima, a ove poslednje je pobijedio uz pomoć Franaka. Vatikan ima posebno mjesto u istoriji obavještajnih aktivnosti u eri feudalizma. Radi širenja katolicizma, vezivanja seljaka za crkvene posjede, potčinjavanja mnogih vladara papskoj vlasti i borbe protiv najljućih suparnika, Katolička crkva stvorila je moćnu obavještajnu organizaciju, obuhvatajući sve slojeve stanovništva. Katolička crkva razvila je za to vreme najjaču obavještajnu službu i diplomatsku aktivnost, primenjujući razna sredstva, počev od politike veledržavnog Rima do anatemisanja i isključenja iz crkve, podmićivanja, špijunaže i tajnih ubistava i nasilja, obmane, izdaje, falsifikata i surovosti- postajući uzor mnogim tadašnjim vladarima u Evropi. Prerastanje obavještajne aktivnosti u obaveštajnu službu kao poseban, stalan i profesionalni organ državne uprave sa obaveštajnom funkcijom započinje u XIII vijeku i traje do XIX vijeka. Snažan podsticaj ovom procesu predstavljaju velika geografska otkrića i prva kolonijalna osvajanja, koja su proširila i ojačala robno-novčane i trgovinske veze u zemljama zapadne Evrope, posebno u Holandiji, Španiji, Portugaliji, Francuskoj i Engleskoj. Na stvaranje obavještajne službe presudno je uticalo uspostavljanje apsolutističkih monarhija koje su se odlikovale mnogo modernijim, profesionalnim i centralizovanim državnim aparatom. Prvi svjetski rat i događaji koji su mu prethodili doveli su do ogromnog porasta kadrovskih i tehničkih resursa obavještajnih službi zaraćenih strana. Vodeće zapadnoevropske demokratske zemlje izašle su iz Prvog svjetskog rata sa potpuno očuvanom strukturom vojnih obavještajnih i kontraobavještajnih službi i bez ikakvih restrikcija u međunarodnom pogledu.

U periodu između dva svjetska rata, u uslovima daljeg zaoštravanja suprotnosti imeđu vodećih svjetskih sila i pobjede Oktobarske revolucije u Rusiji, obavještajne aktivnosti ubrzano se razvijaju, a obavještajne službe specijalizuju i uvećavaju. U novim uslovima pojavila se potreba da se za sopstvenu politiku u protivničkoj zemlji pridobiju pojedine političke grupe, partije, organizacije i pokreti, pa i čitave klase. Pored toga, stvaraju se ogromne kartoteke i evidencije, a primjena tehnike i drugih naučnik dostignuća iziskuje stvaranje raznih tehničkih i naučnih laboratorija, što još više uvećava obavještajni aparat. Službe bezbjednosti skoro svih zemalja u potpunosti su se organizacijski oformile, a kadrovski i tehnički osposobile i opremile za aktivnosti najširih razmjera.