Jaroslavlj – grad crkava i jedan od bisera Zlatnog prstena Rusije

Piše: Ostoja Vojinović

Jaroslavlj (rus. Яroslavlь) prestoni je grad istoimene oblasti, administrativno sedište federalnog subjekta Jaroslavskaja oblast. Udaljen 250 kilometara severoistočno od Moskve, pripada tzv. Zlatnom prstenu (kružnoj niski istorijskih gradova oko Moskve).

Može se smatrati povećim provincijskim gradom sa razvijenom petrohemisjkom industrijom u kojem živi oko 600.000 stanovnika. U ovom gradu, smeštenom na uzvišenju iznad Volge sačuvana su neka od najčarobnijih mesta tradicionalne Rusije.

U turističkom smislu, Jaroslavlj predstavlja važnu tačku na turističkoj mapi Rusije, i po nekima je on čak treći, najveći turistički centar zemlje, iako se realno za to “’bronzano“ mesto “otimaju“ mnogi ruski gradovi. Jaroslavlj spada u jedne od najstarijih gradova Rusije, značajan je po svojim crkvama, svom istorijskom nasleđu, svojoj arhitekturi.

Osnovan je u 11.veku, tačnije 1010. godine, i najstariji je grad na obalama Volge. Izgradio ga je čuveni ruski knez iz dinastije Rjurikoviča, Jaroslav Mudri, sin krstitelja Rusije kneza Vladimira. Po predanju, knez Jaroslav je na mestu današnjeg grada ratnom sekirom ubio medveda i naredio da se na tom mestu sagradi drvena tvrđava koja je dobila njegovo ime Jaroslavlj. Na te događaje podseća poznati, od 17.veka grb grada na kojem je prikazan medved sa sekirom, pa je medved danas simbol grada i podseća na hrabrost i snagu velikog ruskog kneza.

Upravo za vladavine Jaroslava osnovani su prvi pravoslavni manastiri i škole u Rusiji.Jaroslav je mnogo voleo knjige, te su u to vreme počeli prevoditi na slovenski jezik grčke rukopise, a broj knjiga se stalno povećavao, te je knjiga postala uobičajna u ruskim porodicama.

Grad se nešto kasnije, zbog uticaja reke Volge, kao saobraćajnice, razvio u prestoni grad nezavisne kneževine Jaroslav 1218.godine Već u 14.veku u gradu su se pojavile zidane crkve i manastiri, što je bio neuobičajan prizor za to doba drvene arhitekture. Nažalost, nije sačuvana nijedna od ovih najstarijih zidanih građevina, jer su grad 1238.godine razorili Mongoli tokom svog osvajačkog pohoda po centralnoj Rusiji.

Savez sa Moskovijom u 15.veku integrisao je Jaroslavlj u širu ekonomsku i političku zajednicu i obezbedio mu duge godine prosperiteta. Krajem 16.veka Ivan IV Grozni osnovao je luku pored Arhangleskog manastira na Severnoj Dvini blizu Belog mora i tako otvorio trgovački put između Moskve i zapadne Evrope. Jaroslavlj se tako našao na velikom trgovačkom putu od Belog mora do Sibira i ruskog Dalekog Istoka. I pored toga što je bio pošteđen neprilika koje su zahvatile Rusiju pred kraj vladavine Ivana Groznog, ekonomija Jaroslavlja ipak je doživela pad početkom 17.veka.U ovo vreme, poznato kao “vreme smutnje“ Rusija je utonula u duboki politički i socijalni haos,a grad je nekako izbegao potpunu propast i 1612. godine je bio u stanju da posluži kao centar za okupljanje vojnih jedinica protiv Poljaka i Litvanaca koji su okupirali Moskvu.

Jaroslavlj postaje tada na kratko, prestoni grad Rusije.Tada je na scenu stupio knez Požarski, sličan našem Karađorđu. Čovek iz naroda, hrabar i dobar vojskovođa, okupio je oko sebe seljake i vojnike, i pošto su bili nepoverljivi jedni prema drugima, zakleo se da ih neće prevariti, već da ih vodi u bitku za Moskvu, kako bi povratili današnju prestonicu. Na sreću Rusije, Požarski je dobio bitku, a u manastiru Preobraženja Gospodnjeg naslikan je portret kneza Požarskog sa mačem, iza kojeg se vide vojnici, dok se iznad njega nalazi lik Bogorodice, koja simbolizuje čuvenu zakletvu narodu.

Aktivno finansijsko učešće trgovaca Jaroslavlja u proterivanju Poljaka donelo je gradu mnoge privilegije tokom vladavine Mihaila Fjodoroviča, prvog cara iz dinastije Romanovih.To je omogućilo da u 17.veku grad uspostavi veze sa kulturnim centrima Zapada i da dobije ono po čemu je danas i slavan: raskošno ukrašene crkve, po čijem broju je mogao da se meri samo sa Moskvom, a tokom 17.veka, izgrađeno ih je čak 44 i većina ovih crkava je preživela i sovjetsko vreme.

Najčuvenija među njima svakako je crkva Svetog Ilije Proroka, koja se nalazi na velikom centralnom gradskom trgu Iljinskom sa čuvenim freskama staroruskog slikarstva, i koja treba da se obiđe i pogleda sa svih strana, jer su sve fasade različite. Drugačije je nazivaju Crkva Sreće jer je izdržala mnoga iskušenja, preživela mnoge pokušaje rušenja, čak je u njoj pronađena i bomba koja je stajala godinama i nikada nije eksplodirala. Crkvu su podigli braća Skripin, koji su se obogatili trgovinom sibirskim krznima. Crkvu je 1680.godine oslikala grupa freskopisaca iz Jaroslavlja predvođena sa dva najpoznatija umetnika Rusije tog vremena: Gurija Nikitina i Sile Savina iz Kostrome.Ove freske spadaju u najčuvenije u Rusiji i pokazuju rastući uticaj Zapada na rusku religijsku umetnost kasnog 17. veka.

Važnu crtu u crkvenoj arhitekturi u Jaroslavlju dao je i ruski običaj zidanja crkava u paru: jedne “letnje“ i jedne “zimske“. “Zimska je uvek bila manja da bi se lakše grejala, dok se veća, raskošnije ukrašena koristila samo za letnja bogosluženja.

Jaroslavlj je jedinstven grad što se tiče istorijskih građevina. U njemu ima mnogo zgrada od 16. do 19. veka, malobrojne nove zgrade podižu se u tradicionalnom arhitektnskom stilu. Istorijski centar grada se nalazi na ušću reke Kotroslj u Volgu i on je objekat Svetske baštine UNESKO-a. Svi najinteresantniji arhitektonski objekti se nalaze u centru Jaroslavlja, među njima i teritorija bivšeg Spaskog manastira gde se nalazi Spaso–Preobraženska saborna crkva koja je najstarija zidana zgrada u tom gradu, izgrađena u periodu od 1505. do 1516.godine Od sedam i po vekova se sastoji arhitektonska biografija Spaso-Preobraženske saborne crkve. Današnji hram je sagrađen na temelju prvobitne crkve iz 16.veka. Manastir je postao najutvređniji deo grada, jer Jaroslavski kremlj nikada nije imao zidine.
Inače, ovaj manastir, danas muzej, jedan je od omiljenih manastira Ivana Groznog, koji ga je često posećivao  kada bi se umorio od vojevanja, u potrazi za tišinom, molitvama i pripremom za nove izazove, koji su ga opet iznova vodili natrag na pokajanje.U ovom manastiru decenijama opstaje “Glas“, jedan od najčuvenijih ruskih crkvenih horova, sa 17 ženskih i 8 muških glasova, koji neguje rusku duhovnu muziku.

Jaroslavlj i njegova okolina poznati su i po staroj i čuvenoj školi za izradu crkvenih zvona po staroj tehnologiji. Ova zvona su nadaleko čuvena i postoji i posebna škola za učenje zvonjenja na ovim zvonima. Grupa ovakvih zvona nalazi se i na nekim našim crkvama, pa tako i u novosagrađenoj crkvi Svetog Vasilija Ostroškog na Novom Beogradu.

Današnji oblik grad je dobio velikom urbanom reformom koju je sprovela carica Katarina II 1763.godine.Centar grada čini nepravilan polukrug sa radijalnim ulicama koje se šire iz tačke u kojoj se nalazi crkva Sv.Ilije Proroka, dok većina stambenih i javnih zgrada duž širokih ulica i urbanih trgova imaju dva do tri sprata, između kojih se nalazi veliki broj crkava sa prepoznatljivim ruskim, lukovičastim kupolama kao i veliki broj manastira sa svojim čuvenim freskama iz 16. i 17. veka. Osim pažnje vrednim crkvama i manastirima, grad se hvali i najstarijim pozorištem u Rusiji – Teatar Volkov datira iz 1750. godine.

Da bi se bolje osetila lepota Jaroslavlja, poželjna je šetnja niz kej duž Volge, koja daje poseban osećaj i doživljaj kao i kod šetnji uz Volgu u drugim volškim gradovima. Inače, ovaj grad je bio poslednje utočište belogardejaca, u koji su se oni sklonili nakon Oktobarske revolucije 1917. godine gde su dve godine kasnije doživeli konačni poraz. Jaroslavlj je jedini grad u Rusiji koji nema spomenik Lenjinu na nekom od centralnih gradskih trgova. Razlog tome su brojne crkve kojih ima 28 u straom delu grada. Lenjinov spomenik je svuda u Rusiji isti, on ispruženom desnom rukom pokazuje sunarodnicima put u budućnost, i kada bi bio postavljen u Jaroslavlju, pokazivao bi svojom ispruženom rukom na neku od jaroslavskih crkava. Iz tog razloga, gradske vlasti su njegov spomenik smestile na kružnom toku van centra grada.

Ako kojim slučajem putujete u Rusiju, obavezno posetite Jaroslavlj, jer ćete u njemu pronaći i tradiciju i modernu, ali na prvom mestu divne ljude koji vole naš narod. Jaroslavlj svakako spada u kulturno jedan od najbogatijih gradova Rusije, prvenstveno po broju crkava jer je u njemu živelo puno bogatih trgovaca koji su izdašno pomagali u njihovoj izgradnji.Najstarije crkve u gradu potiču iz 17.veka i pripadaju Jaroslavskom tipu. Najlakši način da dođete, doživite i osetite Jaroslavlj je da doputujete direktnim vozom koji polazi sa Jaroslavske železničke stanice u Moskvi.Vožnja traje tri sata i deset minuta, a voz saobraća tri puta dnevno. Automobilom, ako nema gužve na Jaroslavskom autoputu, od Moskve do ovog divnog grada stiže se za dva i po sata.