Juriš koji niko nije mogao da zaustavi!

Piše: Radko Garčević

Dan kada je probijen Solunski front je sagledajući sve situacije koje su se odvijale nakon toga bio je od presudnog značaja za slom Centralnih sila u Prvom svjetskom ratu. Mjesec i po dana srpska vojska je potiskivala neprijatelja i oslobađala zemlju, i omogućila da se srpska zastava ponovo zavijori u Beogradu.

Na današnji dan prije 103 godina – 15. septembra 1918. godine Srpska vojska, nakon proboja Solunskog fronta, oslobodila je Srbiju, a potom i sve zemlje koje su potom uključene u novu zajedničku državu – Kraljevinu Srba Hrvata i Slovenaca, proglašenu u Beogradu 1. decembra 1918. godine, na čijem čelu je bio regent Aleksandar Karadjorđević unuk kralja Nikole, sin kneginje Zorke koja je bila supruga kralja Petra . Zbog toga se i srpski princ crnogorskom vladaru u prvim danima rata obraća sa “dragi deda”, a ovaj se tako i potpisuje u telegramu odgovora.

Ovo je njihova prepiska samo dan uoči izbijanja Prvog svetskog rata:

“Regent Srbije Aleksandar
Njegovom veličanstvu kralju Crne Gore – Cetinje
14/27. VII 1914. (telegram)

Pokušali smo sve moguće ne bi li mogli uštediti srpskom narodu nove žrtve i terete, ali nismo uspeli, jer je Austro-Ugarska tražila da prinesemo na žrtvu dragu nezavisnost.

Bog je valjda tako hteo da srpski narod još jednom stavi svoj život u odbranu celoga Srpstva.

Uveren sam da moj dragi deda još jače može da ceni koliko je bio neopravdan zahtev Austro-Ugarske, koji je smišljen bio da zada smrtan udar sjajnoj budućnosti srpskog naroda.

Ispunjen sam velikom radošću kad sam saznao, i ako u to nisam ni sumnjao, da se Crna Gora solidarisala sa Srbijom u odbrani srpskoga naroda.

Naredbu za mobilizaciju dele srpske vojske izdao sam.

Svemogući Bog i pomoć carske i moćne Rusije biće na strani srpske pravde, a tako isto i javno mnenje civilizovane Evrope.

Šaljem pozdrav mojem mudrom i dragom dedi i hrabroj crnogorskoj vojsci.”

— Aleksandar

“Kralj Nikola Petrović – Cetinje
Njegovom kralj. visočanstvu nasljedniku Aleksandru – Beograd
14/27. VII 1914. (telegram)

Ponos srpskog plemena nije dopustio da se ide dalje u popuštanju. Slatke su žrtve koje se podnose za pravdu i nezavisnost narodnu.

U ime Božje, a uz pomoć naše vjekovne zaštitnice moćne Rusije i simpatije civilizovanih naroda, naš će Srpski Narod i iz ovoga velikog nametnutog mu iskušenja pobednički izaći i obezbediti svoju sjajnu budućnost.

Moji Crnogorci već su spremni na granici, da ginu u odbrani naše nezavisnosti.

Živio, moj mili unuče, na radost tvojega dragoga oca i moju!

Živjela hrabra srpska vojska! Živjelo naše milo Srpstvo!”

— Tvoj djed Nikola

U ovom ratu, herojske podvige crnogorska vojka je pokazala štiteći povlačenje srpske kroz Albaniju ali je na kraju i sama kapitulirala 1916, a kralj Nikola je napustio zemlju.

Oslobođena je tek posle proboja Solunskog fronta u talasu u kome je oslobođena i Srbija 1918. godine.

Nego vratimo se godišnjici probijanja Solunskog fronta na koji je Srpska vojska prebačena u proljeće 1916. godine i to sa grčkog ostrva Krf, gdje se oporavljala od golgote kroz koju je prošla tokom povlačenja kroz Albaniju u zimu 1915-1916. godine.

Na Solunskom frontu sa jedne strane tog fronta nalazili su se francuski, britanski i srpski vojnici, potom i Rusi, a njima se kasnije priključio i jedan broj Grka i Italijana, dok su se sa druge strane ukopani u rovove nalazili austro-ugarski, nemački i bugarski vojnici.

Za komandanta je izabran francuski general Franše d“Epere, koji je u junu 1918. godine održao savjetovanje sa srpskim generalima i regentom Aleksandrom Karađorđevićem kada je odlučeno da ofanziva počne sredinom septembra na sektoru Dobro polje – Veternik – Kozjak na kome se nalazila srpska vojska. Srpska vojska je bila podeljena u dvije armije – Prvu pod komandom Petra Bojovića i Drugu armiju pod komandom Stepe Stepanovića, dok je komandant Štaba bio vojvoda Živojin Mišić.

Srpska vojska je imala tada šest divizija sa 140.0000 vojnika, medju kojima je bio veliko broj dobrovoljaca iz Crne Gore.

Kao posljedica Prvog svetskog rata čak četiri velike imperije koje su, na ovaj ili onaj način vjekovima postojale, prestale su da postoje – Austro-ugarska, Turska, Rusija, Nemačka, a formiran je niz novih nacionalnih država, medju kojima i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

Srbija je u tom ratu ukupno izgubila, koliko se zna, 1.248.136 stanovnika, odnosno 28 odsto. U stvarnosti taj procenat je mnogo veći kada se imaju u vidu državni okviri Srbije od pre Balkanskih ratova, koji su,i po sastavu stanovništva, izneli „na svojim ledjima“ čitav taj rat, uz bitnu pomoć desetina hiljada Srba dobrovoljaca sa prostora negdašnje Austro-ugarske.

Pobjeda srpske vojske krunisana je odlukama Srba iz do tada neoslobodjenih krajeva da se prisajedine Srbiji, tako se Vojvodina prisajedinila Srbiji 25. novembra 1918. (Srem dan ranije), a Crna Gora 26. novembra.

Potom je usledilo proglašenje ujedinjenja 1. decembra 1918. godine kada je regent Aleksandar Karađorđević, u palati Krsmanović na Terazijama u Beogradu, proglasio stvaranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca .

VJEČNA SLAVA I HVALA JUNACIMA SOLUNSKOG FRONTA!