Kajmakčalanska bitka: Kako su srpski heroji otvorili ,,Kapiju slobode“

Na današnji dan 1916, počela je Kajmakčalanska bitka, koja je trajala do kraja septembra, i u kojoj je srpska vojska, pomognuta francuskim saveznicima i ruskim dobrovoljcima, odnijela pobjedu nad bugarsko-njemačkim trupama.

Više od 4 600 poginulih, ranjenih i nestalih vojnika bila je cijena koju je srpska vojska platila za osvajanje “Kapije slobode”, odnosno za zauzimanje Kajmakčalana. Punih 18 dana trajale su borbe Srba i Bugara za prevlast nad najvišim vrhom planine Nidže, na tadašnjoj granici Srbije i Grčke.

Prelazio je tih dana po nekoliko puta iz ruku srpskih u ruke bugarskih vojnika 2 524 metara visoki planinski vrh, da bi poslednjeg dana septembra Prva srpska armija i konačno zauzela vrh Sveti Ilija.

O tome koliko su žestoke borbe bile na ovom surovom i teško pristupačnom vrhu, govori i podatak da je Drinska divizija u njoj izgubila gotovo tri četvrtine svog ljudstva. Među poginulima bio je i komitski vojvoda Vojin Popović, poznatiji kao Vojvoda Vuk.

Iako bez velikog strateškog značaja, jer je nastupajuća zima onemogućila bilo kakve akcije, bitka na Kajmakčalanu imala je veliki moralni značaj za Srbe. Jedna od posledica izvojevane pobjede bilo je i oslobađanje Bitolja 19. novembra 1916. što je za srpsku vojsku imalo značaj oslobođenja prvog komada otadžbine koju su napustili 1915. godine i, prešavši golgotu Albanije, spas pronašli u Grčkoj.

U gotovo nemogućim okolnostima, preko planinskih vrleti, povlačio se tada čitav državni aparat Srbije, vojska i brojni civili. Pod borbom, u uslovima surove zime, u bespućima, od borbi, gladi, potpune iscrpljenosti, bolesti, hladnočhe, stradale su desetine hiljada srpskih vojnika i civila.

Pošto saveznici nisu organizovali prihvat Srba južno od Skadra, kod San Đovani di Medua (danas Šendjin) i Lješa, odstupanje je nastavljeno na jug, put Drača, uglavnom pod ledenom kišom, preko gliba i mulja, razlivenih baruština, rijeka, u koloni po jedan.

Iz Drača, francuski brodovi evakuisali su ih, najčešće pod okriljem noći u strahu od podmorničkih napada, tokom druge polovine januara 1916. godine, na Krf.

Prepolovljena srpska vojska oporavljena je i konačno se, aprila 1916. našla u zaleđu Soluna. Obrazovan je novi, balkanski – Solunski front. Ona je tako, u septembru 1916, posle 18 dana teške i neizvjesne borbe na Kajmakčalanu, uspjela da otvori “Kapiju slobode” i pobjedonosno krene put svoje domovine.

Na volovskim kolima, po lošim putevima i nepovoljnim vremenskim uslovima, vojnici nisu ponijeli samo ponos i slobodu, već i uspomenu na veliku pobjedu koja im je omogućila povratak u domovinu. Od kamenja sa Kajmakčalana napravljen je jedan od najneobičnijih spomenika – osmatračnica koji se nalazi u Pionirskom parku u Beogradu.

Posle Prvog svjetskog rata, na Kajmakčalanu je podignuta kapela – kosturnica, odnosno spomen crkva. Na njoj je stajao natpis, posveta, kralja Aleksandra Karađorđevića: “Mojim div-junacima neustrašivim i vjernim, koji grudima svojim otvoriše vrata slobodi i ostaše ovdje kao vječni stražari na pragu otadžbine.”

Izvor: Blic