Komiti bili borci za ujedinjenje sa Srbijom: Aleksić o zabludama vezanim za crnogorske pobunjenike

Piše: dr Budimir Aleksić

Povodom nedavnih izliva mržnje i netrpeljivosti prema srpskom narodu i Srpskoj crkvi od strane organizovanih grupa crnogorskih separatista – tzv. komita, pod dirigentskom palicom čelnika bivšeg antisrpskog režima Mila Đukanovića, naša javnost zaslužuje da sazna istinu o tome ko su u prošlosti bili crnogorski komiti na koje se danas pozivaju protagonisti antisrpske histerije u Crnoj Gori.

Iskazujući, naime, uz Tompsonove ustaške pjesme, na ulicama crnogorskih i primorskih gradova mržnju prema Srbima, ove militantne grupe šovinista etnički mješovitog sastava (pored Crnogoraca-Montenegrina, zapaženo je i prisustvo Albanaca, muslimana, a naročito Roma), sebe predstavljaju sljedbenicima crnogorskih komita iz Prvog svjetskog rata, koji su se, navodno, zalagali za nezavisnu Crnu Goru.

A istina je, zapravo, sljedeća. Sve relevantne istorijske činjenice neoborivo dokazuju i potvrđuju da je komitski pokret u Crnoj Gori tokom Prvog svjetskog rata imao veoma važnu ulogu u realizaciji ujedinjenja Crne Gore i Srbije. Od samog svog formiranja, sredinom 1916, ovaj pokret se odlučno zalagao za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, pod dinastijom Karađorđevića. To se najbolje vidi iz rezolucije koju su komiti usvojili na svom zboru u Dobrilovini 10. jula 1918, gdje se, između ostalog, kaže: „1) Da se produži borba protiv okupatora do konačnog istjerivanja iz zemlje i ujedinjenja Crne Gore i Srbije pod dinastijom Karađorđevića; 2) Da se ne dozvoli povratak kralju Nikoli i njegovoj porodici u Crnu Goru; 3) Da se komitske grupe pojačaju novim komitima i u datom momentu digne opšti narodni ustanak u Crnoj Gori; 4) Da se spriječi svaka dalja propaganda vraćenih interniraca za račun kralja Nikole.“

Ovu rezoluciju, koja je prema istraživanjima istoričara dr Novice Rakočevića imala oko 30 tačaka, pisao je komita Radojica Nikčević. Pošto na zboru u Dobrilovini jedan broj komitskih četa nije mogao prisustvovati, zakazan je drugi veliki komitski zbor za 20. juli 1918. na planini Štitovu kojem je prisustvovao veliki broj komita (prema nekim izvorima 386). Zbor je usvojio rezoluciju iz Dobrilovine.

Kao veoma važnu činjenicu dr Rakočević apostrofira i to da su komiti „kao značajna oružana snaga za ondašnje prilike u Crnoj Gori, spadali u najborbeniji odred ujedinitelja, odlučan na beskompromisnu borbu sa protivnicima ujedinjenja“.

Analizirajući opredjeljenje komita za ujedinjenje Crne Gore i Srbije, dr Rakočević ističe da su oni „to ujedinjenje shvatili kao prosto prisajedinjenje Crne Gore Srbiji pod dinastijom Karađorđevića“, i navodi devet razloga za takvo njihovo opredjeljenje: „1) U Crnoj Gori je već odranije bila proširena misao o potrebi ujedinjenja naroda Crne Gore i Srbije u jednu moćnu državu, iako način ujedinjenja nije bio dovoljno jasan, ni za sve jednako prihvatljiv. Kod većine naroda u Crnoj Gori bilo je preovladalo shvatanje da Crna Gora ne može više samostalno postojati. 2) Političke borbe u predratnoj Crnoj Gori, nezadovoljstvo jednog dijela naroda režimom kralja Nikole, siromaštvo i ekonomska nerazvijenost zemlje. Od ujedinjenja nove države očekivale su se povoljnije mogućnosti i za zaradu. 3) Kapitulacija Crne Gore, koju je narod shvatio kao tešku ljagu i za koju je većina krivila kralja Nikolu, kao i za narodnu tragediju koja je potom uslijedila. 4) Stav većine bivših funkcionera crnogorske države prema komitima takođe je uticao na opredjeljenje za ujedinjenje. Većina njih je bila ubijeđena da od uspostavljanja crnogorske države komiti ne mogu očekivati nikakvu nagradu, već samo da budu uzeti na odgovornost. 5) Osnivanje Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje i odluke donesene na Krfu, o kojima su komiti bili donekle informisani. 6) Političke borbe u logorima o pitanju ujedinjenja, za koje su komiti doznali od repatriranih interniraca. 7) Uticaj klubaša i omladinaca prosrpski orijentisanih među komitima, kao i očekivanja komita da će u novoj državi biti nagrađeni za učešće u borbi, a pogotovu đaci i podoficiri. 8) U Crnoj Gori se u ono vrijeme nije postavljalo nacionalno pitanje. Crnogorci su se smatrali dijelom srpskog naroda. Pojam ‘crnogorski narod’ označavao je samo regionalnu pripadnost, a ne nacionalnost, kao što su npr. Srbi iz drugih krajeva nazivani Hercegovci, Bosanci, Vojvođani i sl. 9) Srbija je teritorijalno i brojčano bila veća, a time i ekonomski snažnija; uz to, njena vojska, vlada i dinastija pod teškim uslovima napustile su zemlju, izišle na Solun i produžile borbu, pa su pobornici ujedinjenja smatrali za prirodno da Crna Gora bude ujedinjena sa Srbijom pod dinastijom Karađorđevića.“

Zaključujući poglavlje knjige „Crna Gora u Prvom svjetskom ratu 1914-1918.“ posvećeno organizaciji komita i njihovoj političkoj djelatnosti, Rakočević naglašava da je komitski pokret, pored svoje izrazite orijentacije na borbu protiv okupatora, imao jasan nacionalnooslobodilački program: ujedinjenje sa Srbijom, te da su u procesu ujedinjenja komiti igrali izuzetno značajnu ulogu. Dakle, prestankom rata i austrougarske okupacije, odnosno oslobođenjem i ujedinjenjem 1918. godine cilj komita je ostvaren i njihova aktivnost je prestala.

Nakon oslobođenja, različite grupe razbojnika i pljačkaša koje su operisale i tokom okupacije na prostoru Crne Gore i Hercegovine, nastavile su sa svojom zločinačkom djelatnošću, a dio njih je bio angažovan od vođstva Božićne pobune 1919. godine. No, te grupe razbojnika i plaćenika nemaju ništa zajedničko sa komitima (niti su oni sami sebe tako nazivali), kako to danas nastoje da predstave kvaziistoričari u službi politike Mila Đukanovića. Ti odmetnici, dakle, nijesu bili nikakvi borci za „nezavisnu Crnu Goru“ (jer oni nijesu zastupali bilo kakvu političku ideju), već zločinci i strani plaćenici koji su zlostavljali i pljačkali lokalno stanovništvo i ubijali pripadnike državnih organa (vojske, žandarmerije i pravosuđa, kao i čelnike lokalnih organa vlasti). Sve su to radili za interese Italije koja je inspirisala sve njihove akcije, jer joj je to bio značajan adut na Versajskoj mirovnoj konferenciji (da pokaže da u Crnoj Gori postoji pobuna protiv ujedinjenja Crne Gore i Srbije).

Ove činjenice potvrđuju i izvještaji ondašnjeg komandanta jedinica jugoslovenske vojske u Crnoj Gori, iz kojih se vidi da su kod zarobljenih odmetnika nađeni italijanski novac, italijanska hrana i italijansko odijelo, i da su svi ranjeni odmetnici izrazili želju da se liječe u italijanskim bolnicama. A o njihovim zvjerstvima, naročito nad pristalicama ujedinjenja, kao i nad običnim narodom koji nije bio u stanju da im u svako doba izađe u susret, postoji sijaset dokumenata i izvještaja u ondašnjoj štampi, a o tome svjedoči i još uvijek živo sjećanje starih ljudi.

Zanimljiv je i podatak koji je dr Novici Rakočeviću saopštio jedan od komitskih četovođa, Radovan Vučinić, da se vojvoda Stevo Vukotić sa Čeva (inače brat kraljice Milene) obraćao (usmeno i pismeno) komitima, bodreći ih da svoju borbu i rad usmjere na ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom i da to treba da bude njihov glavni zadatak.

Predstavnici crnogorske mitomanske istoriografije akcijama odmetnika pripisuju snažnu ideološko-političku motivaciju, što nema nikakve veze sa istorijskom istinom. Akademik Milorad Ekmečić ukazuje na pravi karakter aktivnosti odmetnika po srpskim selima oko Nikšića, ističući da je to „bio nastavak pljačkaških pohoda iz doba rata na hercegovačka sela“. Tu svoju tezu Ekmečić ilustruje činjenicom da je komanda grada Trebinja proglasom potpukovnika Mijanovića od (15) 28. decembra 1918. naredila razoružanje ovih pljačkaških hordi, te se u tom proglasu naglašava sljedeće: „Pobedismo neprijatelja i ujedinismo se, ali u prvim danima naše sreće i slobode doživesmo žalosne pojave. Mnogi zabludeli sinovi naše junačke Crne Gore i dične Hercegovine smatraju da je u slobodi dozvoljeno da oni naoružani mogu nasrtati na tuđi dom i otimati marvu i sve što im je potrebno, pa stoga iz Crne Gore prelaze u Hercegovinu čitave rulje pljačkaša, gde od Hercegovaca nađu jatake i pomagače za ovo gnusno delo, pa posle pljačku dele“.

Njihovim pljačkaškim pohodima i zločinima današnja Đukanovićeva propaganda pripisuje plemenitost i uzvišenost borbe za „nezavisnu Crnu Goru“.

Izvor: Novosti