Kosovo i Metohija – između prava i politike

Piše: dr Vladimir Leposavić

Na ruševnoj kući Đure Jakšića u Kragujevcu donedavno se nalazio mural koji je poručivao: Nije bitno šta će biti, bitno je kako je do toga došlo. Iako zvuči i duhovito, misao ove poruke ima veoma važno, određeno i opominjuće značenje. Govoriti o uzrocima situacije, kakva je ova u kojoj se nalazi Srbija zbog i sa Kosovom i Metohijom, nije moguće na jednom mestu i u jednom mahu, a da se o istom i izbliza potpuno i precizno kaže. S druge strane, sasvim zanemariti uzroke koji su doveli do jedne ovakve situacije značilo bi prilično se onesposobiti u nastojanju da se razume priroda problema i da se dođe do njegovog rešenja. Upravo to pokušavaju da učine danas dominantni politički i medijski subjekti – predstaviti kosovsko pitanje kao neku ex machina dospjelu političku tegobnost koja nema svoju istoriju, pa je, jasno se nameće uput, tako treba i tretirati: bez osvrtanja na prošlost i ne razmišljajući o budućnosti.

Uzroci koji su doveli do toga da se od Srbije danas zahteva da prizna oduzimanje dela svoje teritorije su brojni i mogu biti nabrajani polazeći od različitih kriterijuma i tački gledišta na ovu situaciju. Čini se najprikladnijim kazati da se uzroci kosovskog problema dele na unutrašnje i međunarodne. I dok srpski faktor, to jest odluke i višedecenijsko držanje srpske političke elite, predstavlja jedan od domaćih uzroka, dotle srpskog učešća u međunarodnim okolnostima izbijanja kosovskog problema uopšte nema. Ovo ne samo zato što je pitanje Kosova i Metohije bilo unutrašnje pitanje Srbije, već i zbog toga što su srpske vlasti, u slučaju terorističkog secesionizma dela albanske manjine, reagovale onako kako bi reagovala i kako reaguje svaka druga vlada i država na svetu, dok je angažovani i samovoljniji deo međunarodne zajednice, u istom tom slučaju, postupio na način koji nije primenjen niti prema jednoj drugoj državi u novijim međunarodnim odnosima i od kad postoji savremeno međunarodno pravo.

Nije, dakle, sporan i ne treba smetati s uma faktor domaćeg, srpskog zanemarivanja i nebrige o sopstvenom narodu i njegovim interesima i pravima, a što je institucionalizovano jugoslovenskom federacijom i otelotvoreno praksom komunističke ideologije. Tim pre što o ovoj temi govorimo na Pravnom fakultetu, gde je profesor Mihailo Đurić 1974. godine ličnim primerom znanja, integriteta i, potom, progona zauvek posvedočio o  politici „smišljenih smutnji“ i odlukama koje su vodile samorazgradnji srpske države i obespravljivanju srpskog naroda.

Međutim, ukoliko želimo da budemo precizni i sasvim tačni u oceni i odgovoru na pitanje „Šta je dovelo do današnje situacije sa Kosovom i Metohijom?“, onda je neophodno naglasiti da je nasilnu secesiju teritorije Kosova i Metohije omogućilo NATO bombardovanje Srbije i SR Jugoslavije iz 1999. godine, koje je sa tim ciljem i učinjeno. Svi drugi faktori, uticaji i težnje nisu bili, u ukupnosti svog sadejstva, dovoljni da omoguće jednostrano otcepljenje južne srpske pokrajine. To da je napad NATO-a na Srbiju bio ključni i odlučujući uzrok koji je doveo do secesije dela njene teritorije pokazuju i gabariti ove intervencije koja predstavlja udžbenički primer međunarodnog krivičnog dela agresije. Naime, da bi prouzrokovale faktičko otcepljenje dela teritorije Republike Srbije, bilo je potrebno da 27 zemalja, 19 ekonomski najrazvijenih zemalja sveta uz pomoć još njih 8 iz regiona, bez odobrenja Ujedinjenih nacija, vojno napadne jednu suverenu i međunarodno priznatu državu.

U tako vođenom ratu, koji je trajao 80 dana, Srbija je pretrpela ogromna materijalna i duhovna razaranja, uništavanje infrastrukturnih i privrednih objekata, javnih ustanova, bolnica i škola uz, pored ostalog, stradanje preko 2 hiljade civila. Zvanični povod vojne intervencije NATO-a bio je sprečavanje humanitarne katastrofe i zaštita albanske manjine na krajnjem jugu Srbije, ali se dogodilo da je neposredno po okončanju NATO bombardovanja preko 200 hiljada Srba, koji su bili pripadnici novonastale manjine na tek formiranoj teritoriji Kosova, proterano sa iste; progon i ubijanje preostalih Srba nastavljen je i u godinama posle 1999. godine uprkos prisustvu i upravi međunarodnih vojnih snaga na novootcepljenoj teritoriji. Treba primetiti i to da više od pola država-učesnica ove vojne akcije ne priznaje postojanje nacionalnih manjina u svojim suverenim granicama.

Ova i ovakva operacija NATO-a je obezbedila privremeni prekid faktičke vlasti srpskih legalnih snaga na teritoriji Kosova i Metohije, kao i delimično političko osamostaljenje tamošnje albanske političke samouprave, ali ne i to da secesionistički zahtev bude ozakonjen i priznat od strane državnih vlasti Srbije. Naprotiv, Rezolucijom Saveta bezbednosti UN br. 1244, kao odlukom najvišeg međunarodnog izvršnog organa u svetu, potvrđeno je poštovanje teritorijalnog integriteta i suvereniteta SR Jugoslavije odnosno njenog univerzalnog sukcesora, Republike Srbije. Članice NATO-a su, međutim, ignorisale ovu Rezoluciju na isti onaj način kako su tretirale celinu međunarodnih normi i zabrana prilikom samog vojnog napada na Srbiju, pa je velika većina članica ovog vojnog saveza priznala jednostrano proglašenu nezavisnost kosovskih vlasti pod privremenom međunarodnom upravom. Tako je, u ovom slučaju, potvrđena ispravnost čuvene Klauzeviceve ocene, inače „dvosmernog“ značenja, da politika predstavlja rat vođen drugim sredstvima. Takva politika je nastavljena prema Srbiji, kad je u pitanju Kosovo i Metohija, i posle direktnih vojnih ataka iz 1999. godine.

Kada se pred Međunarodnim sudom pravde, pre deset godina, raspravljalo o tome da li je jednostrana secesija Kosova bila u skladu sa međunarodnim pravom, predstavnik Albanije je izneo zvaničan stav da bi postojalo grubo kršenje međunarodnog prava da je bilo kakva intervencija neke treće strane omogućila ovu secesiju, ali da to nije slučaj sa Kosovom. Iako svojevrstan, ovo nije prvi nonsens koji smo mogli čuti na međunarodnoj sceni, a pošto svakako neće biti ni poslednji, važno je držati na umu činjenicu uzroka koji je omogućio jednostranu secesiju albanskih lokalnih vlasti, a koji se ogleda upravo u NATO bombardovanju Srbije i postupanju 27 država koje su se uključile u tu akciju i na takav način umešale u unutrašnje pitanje Srbije, počev od Albanije pa nadalje.

Među direktnim NATO-učesnicima i njihovim saučesnicima u napadu na Srbiju, nezavisnost Kosova i Metohije nisu priznale Bosna i Hercegovina, Grčka, Rumunija, Slovačka i Španija. Iako priznanje (trećih) država i vlada ima poseban značaj u međunarodnim odnosima, reč je, ipak, o isključivo političkom sredstvu čemu u prilog ide i bezuslovna reverzibilnost njegove upotrebe u svakom pojedinačnom slučaju. S druge strane, jedino priznanje koje može da legalizuje akt jednostrane secesije, čime ovaj gubi karakter jednostranosti, jeste ono koje daje matična država, i to priznanje, za razliku od priznanja trećih država, predstavlja saglašavanje koje ne služi isključivo uspostavljanju diplomatskih odnosa, već ima šire dejstvo i tiče se ustanovljenja teritorijalnih prava i čitavih shodnih pravnih režima. U slučaju Srbije i Srba, eventualno priznanje samoproglašene nezavisnosti Kosova i Metohije neminovno bi, pored ostalog, značilo i priznanje ispravnosti onoga što je predstavljao i sobom bio vojni napad NATO zemalja na Srbiju 1999. godine.

Izvor: stanjestvari