Ković: SPC ne snishodi državi, niti se klanja pred nepravdom

Piše: Miloš Ković

Srpska pravoslavna crkva se, u godini proslave osam vekova postojanja, našla u središtu pažnje naše uzburkane javnosti.

U Srbiji, u odnosima crkve i države vidljiva je napetost, proistekla iz odbijanja crkve da prihvati politiku „razgraničenja“ Srbije sa sobom i sopstvenom teritorijom. U susednim zemljama, SPC je odavno suočena sa pritiscima i progonima, pri čemu ovih dana, u Crnoj Gori, po svemu sudeći, započinje novi, do sada najgori ciklus državnog nasilja.

Kada je, usred zasedanja Svetog arhijerejskog sabora, objavljeno da će njegovoj sednici da prisustvuju Aleksandar Vučić i Mile Dodik, i da će tema razgovora da budu, pored ostalog, Kosovo i Metohija, deo javnosti primetio je da je dobro da predstavnici crkve i države razgovaraju i da tako, na opštu korist, izglade postojeće nesuglasice. Drugi su, međutim, tvrdili da ovom posetom država pokušava da crkvu konačno, posle brutalnih medijskih napada i sramotnih novčanih poklona, javno ponizi i podredi svojoj volji.

Posle razgovora, održanog 13. maja u salonu Patrijaršije, u zajedničkim izjavama i u medijima bliskim vlastima, isticana je podrška SPC politici Aleksandra Vučića. Potonje zvanične, posebne izjave posvedočile su, međutim, da je svako ostao na svojim pozicijama. Predsednik i njegovi saradnici iznova su govorili o nužnosti da se „suočimo sa realnošću“. Sabor se, u svojoj zvaničnoj poruci, još odlučnije nego ranije, pozvao na Ustav i Rezoluciju 1244, na nužnost zajedničkog života umesto etničkih podela, uz ponavljanje da se Crkva protivi „razgraničenju“ i priznanju nezavisnosti „Kosova“.

Tri dana kasnije, Vlada Crne Gore usvojila je „Predlog zakona o slobodi vjeroispovijesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica“. Ukoliko ovaj dokument bude izglasan u Skupštini, crnogorska država konačno će moći da otme od SPC njene svetinje i crkve. To je, po svoj prilici, ostvarenje najava predsednika republike Mila Đukanovića, da će Crna Gora morati da se odbrani od „agresivnog svetosavlja“ i „velikosrpskog nacionalizma“ SPC.

Kuda idu stvari u toj zemlji, jasno pokazuje činjenica da su ovom neobičnom zakonskom predlogu neposredno prethodili skandalozni sudski proces i drakonsko kažnjavanje državljana Srbije, kao i dvojice vođa srpskog naroda u Crnoj Gori, Andrije Mandića i Milana Kneževića.

Odakle potiču ova neslaganja i sukobi? Zašto kod nas državni službenici prećutkuju ustav i međunarodno pravo, dok se crkva na njih poziva? Zašto se SPC tako ostrašćeno progoni u susednim državama?

U proteklih osam vekova Srpska pravoslavna crkva duže je živela i vršila svoju misiju u tuđim carstvima nego u srpskim državama. U njenoj tradiciji se, uz ostale vrste složenog istorijskog nasleđa, jasno uočava odvojenost od države i nespremnost da se podredi njenim interesima. To se najbolje vidi kada se istorija SPC uporedi sa, recimo, istorijom Ruske pravoslavne crkve, pogotovo u „sinodalnom periodu“ njene podređenosti Ruskom carstvu.

Samo je Crkva preživela propast srpskih srednjovekovnih država, da bi pod vlašću Osmanlija, u dobu Pećke patrijaršije (1557-1766), srpski narod vekovima živeo u svojevrsnom teokratskom poretku, u kome su patrijarsi, vladike, monaštvo i mirjansko sveštenstvo bili njegove duhovne, ali i svetovne starešine.

Patrijarsi, vladike, monasi i sveštenici istupali su čak i kao vođe ustanaka protiv države. Pomenimo samo najvažnije, od pobune patrijarha Jovana Kantula, ustanka vršačkog vladike, potonjeg Svetog Teodora, i kaznenog spaljivanja moštiju Svetog Save (1594), preko pobune i seobe patrijarha Arsenija III Crnojevića (1690), do pobune i seobe patrijarha Arsenija IV Jovanovića Šakabente (1737).

Tu ustaničku tradiciju oličavale su crnogorske vladike, naročito Petar I Petrović, potonji Sveti Petar Cetinjski, i Petar II Petrović Njegoš. Srpska crkva suprotstavljala se čak i srpskim državama, u vreme potpisivanja Tajne konvencije i austrofilske politike kralja Milana i naprednjaka (1881-1889), potpisivanja konkordata sa Vatikanom (1937) i Trojnog pakta sa nacističkom Nemačkom (1941). Povodom progona nad SPC u socijalističkoj Jugoslaviji, Justin Popović, potonji Sveti Justin Ćelijski, pisaće da su „svi Sveti Mučenici“ stradali „mahom, od careva i kraljeva i poglavara; rečju: od bogoboračkih vlasti ovoga sveta. A tih Svetih Ispovednika je ne samo na hiljade nego na milione. Svi su oni sveti i besmrtni svedoci Bogočovečanske Istine: hrišćani su dužni protiviti se bezbožnim i protivbožjim naredbama careva, poglavara, vlastodržaca ovoga sveta, pa ma gde oni bili i ma ko bili.“

Snishođenje državi ne pripada glavnom toku tradicije i istorijskog nasleđa Srpske crkve. Ona je već vekovima žarište slobode i uporište onih koji se ne klanjaju pred silom i nepravdom. Danas nas još samo ona spaja, bez obzira na to u kojoj zemlji i na kom kontinentu živimo. To naši neprijatelji znaju bolje od nas. Zato na nju tako uporno jurišaju.

Pročitajte još:

Za rubriku vjerovali ili ne: Crkvu u Crnoj Gori moći će da registruju tri „vjernika“