Ljetopis: Janičari

Na današnji dan, 19. juna 1826. godine turski sultan donio je odluku kojom je ukinuta janičarska vojska.

Janičari su bili specijalna pješadija u Osmanskom carstvu. Ime dolazi od turskih riječi jeni čeri-nova vojska. U jugoslovenskim zemljama pojavili su se sa turskim osvajačima. Od svog osnivanja nove trupe su stavljene pod zaštitu šejha Hadži Bektaša, te su važile kao jedna od zajednica koja je pripadala bektašijskom derviškom redu. U tome ima izvjesne sličnosti sa evropskim viteškim redovima.

Na zatiljku janičarskih kapa od bijelog filca, okruglih i zašiljenih naviše, bilo je pričvršćeno keče (poseban komad filca) kao simbol blagoslova Hadži Bektaša, osnivača reda. U vrijeme mira janičari su glavu obavijali turbanom. Inače, nosili su dolamu i, obično, plave čakšire. Ova pješadija najprije je popunjavana ratnim zarobljenicima – uzimao se svaki peti – a od 1402. godine kupljenjem djece hrišćanskih, kasnije i muslimanskih podanika.

Bio je to poznati danak u krvi, Turci su ga nazivali devširme (sakupljanje). Taj sistem ozakonjen je u XV vijeku i pripadao je opštem fenomenu pretorijanske vojske koji je u islamskom svijetu korišćen od Španije do Indije.

U intervalima od tri, pet ili sedam godina kupljeni su zdravi, lijepo građeni dječaci, stari između osam i dvadeset godina. Djeca odabrana za janičarski red dobijala su strogo vojničko, vjersko i fizičko vaspitanje u tzv. adžemi odžaku u Carigradu. Najbolji među vaspitanicima ostajali su u dvorskoj službi, a ostali su postajali janičari u Carigradu i provincijskim garnizonima.

Danak u krvi zamjenjuje se krajem XVI vijeka novčanom dažbinom, a početkom XVIII vijeka se i ukida. Tokom XIV, XV i XVI vijeka bili su najodanija sultanova vojska. Janičari su bili pješaci-strijelci, ali disciplinom, obukom i oružjem bili su osposobljeni za neuporedivo teže borbene zadatke od ma kojih strijelaca toga vremena na Zapadu i Istoku. Uz luk i strijelu, kasnije pušku, imali su i oružje za borbu izbliza – koplje, helebardu, buzdovan, bojnu sjekiru, mač, sablju – prema vremenu. Neodvojivo vezani za svoju jedinicu, podvrgnuti dvostrukoj disciplini, vojničkoj i monaškoj, dobro naoružani i obučeni, janičari su činili trupu kakva se vjekovima neće vidjeti u Evropi, tačnije, sve do pojave stajaćih evropskih armija u XVII vijeku.

Slabljenjem Osmanskog carstva, u drugoj polovini XVI vijeka, slabila je i disciplina u vojsci. Prvi korak u pravcu dekadencije janičara bila je dozvola za osnivanje porodice. Time je prestao disciplinovani život u kasarni, a janičarske privilegije postale su nasledne. Da bi mogli izdržavati porodice janičari se prihvataju i drugih poslova. Uz to, janičarski korpus počeo je da se popunjava ljudima bez prethodne vojničke obuke (primani su protekcijom ili za mito), što je dovelo do njegovog kvarenja i slabljenja. Od 1740. godine dozvoljava se čak trgovina janičarskim položajima. To je vrijeme kada janičari ne primaju više nikakve plate, pa žive od pljačke stanovništva.

Kao svaka pretorijanska trupa, janičari su vršili jak pritisak na sultane. Do umanjivanja prihoda i uvećavanja rashoda dolazilo je zato što je bilo mnogo janičara. A mnoštvo janjičara prouzrokovalo je da se pašama i begovima daju službe uz mito. A kad se daju položaji uz mito, janičarima nema plate. Kad nema plate za janičare, onda oni krenu na dvor i bez razloga mrcvare.

Vodeći ljudi države, da bi se spasili nevolje, davali su položaje uz mito. Oni koji su službu dobijali potkupljivanjem, a onda udaljeni iz službe, mnogo su mučili narod kako bi povratili novac i poklone koje su dali. A narod koji nije mogao izdržati poreze koji su prelazili svaku granicu, bio je prisiljen da bježi u neprijateljske zemlje, čime su pokrajine postale puste i zapuštene.

Propadanje janičara pada u vrijeme kada se u Evropi stvaraju regularne stajaće armije, pa vojni uspjesi prelaze sada u hrišćanski tabor. Neuspjeli ratovi krajem XVIII vijeka naveli su sultana Selima III na pokušaj da stvori regularnu vojsku po evropskom uzoru, što će platiti glavom.

Kada je 1826. godine sultan Mahmud II to ponovo pokušao, janičari se opet bune, ali su, ovog puta, intervencijom mornara, artiljeraca i minera bukvalno bili uništeni. Broj poginulih je bio oko 30 000. Idućeg dana ukinuti su hatišerifom.

Priredio: Miomir Đurišić

Izvor: Mitropolija

Pročitajte još:

Jevanđelje po Milivoju iz 1054 g.