Manastir Dobrun čuva sećanje na mitropolita čiju su smrt slavili bosanski i hrvatski mediji

Dok sam se od Mećavnika kretao ka srednjevekovnom manastiru Dobrunu, koji se nalazi u blizini Višegrada, na reci Rzav, ophrvala su me sećanja na dva velika i jedinstvena čoveka. Prvi  je mitropolit Nikolaj Mrđa (1928 – 2015), koji je sahranjen u Dobrunu,   jednom od najstarijih manastira na prostorima današnje Bosne i Hercegovine.   Drugi je Rade Matijaš (1948 – 2016), moj kolega iz Večernjih novosti, dugogodišnji  legendarni šef dopisništva u Kninu.

Sa tugom i gnušanjem prisećam se 2015. godine,  kada su   mnogi hrvatski i bosanski mediji slavili i likovni zbog vesti o  smrti mitropolita Nikolaja, mudrog, velikog bogoslova, pedagoga,  graditelja i starca koji je ceo život služio Bogu i narodu. Optuživali su ga i za „balvan revoluciju“ u Republici Srpskoj Krajini, za prisustvo na sednicama Skupštine Republike Srpske…Bez umalo ljudskosti i stida pisali su  užasne i nedokazane optužbe.

Mitropolita sam upoznao zahvaljujući Radetu Matijašu, koji je skoro više od dvadeset godina išao na dijalizu, i pored toga lavovski se borio da pomogne ratnoj siročadi, porodicama nestalih i proteranih Srba iz Hrvatske i BiH. U nameri da me upozna sa  strahotama ratnih zbivanja i  patnjama prognanog naroda,  Rade me  je odveo u Foču. Tu sam video  kako se stari arhijerej Nikolaj svim silama trudi da primi i smesti prognane učenike i profesore Bogoslovije Tri jerarha iz Krke. Pomagao je mitropolit i smeštaj i lečenje starih i bolesnih. Delio hranu i odeću nevoljnicina.

 Rade mi je ispričao kako mitropolit Nikolaj, nosi isto  svetovno ime  – Gojko, kao patrijarh  Pavle. Gojko Mrđa je rođen 1928. godine u Krnjoj Jelu, kod Bosanskog Petrovaca,  od oca Milana i majke Milice (devojačko Kuburić) i bio je pitomac Srpskog privrednog društva Privrednik. Posle niže gimnazije upisuje se na Bogosloviju u Prizrenu 1946. godine. Monaški postrig primio je u drugom razredu Bogoslovije. Na monašenju je dobio ime Nikolaj. Završio je Bogoslovski fakultet u Beogradu 1953. godine kada postaje suplent u Bogosloviji Svetog Save u manastiru Rakovici.

Sveti arhijerejski sinod SPC mu   1964. poverava obnavljanje Bogoslovije u manastiru Krki.  Otvaranjem 1966.godine petorazredne Bogoslovije postavljen je za njenog rektora. Na ovoj dužnosti je ostao do 1973, kada je izabran zaaustralijsko-novozelandskog episkopa. Došavši u Australiju  osniva nove parohije, podiže i osvećuje nove crkve, kupuje zemlju na kojoj će osnivati crkvene centre. Na jednom takvom zemljištu podigao je manastir Svetog Save, konak i starački dom. Osnovao je prvo srpsko groblje u Australiji. Na Novom Zelandu osniva manastir Uspenja Presvete Bogorodice, prvi pravoslavni manastir u istoriji Novog Zelanda.

Sveti arhijerejski sabor SPC ga je 1978. izabrao za episkopa dalmatinskog. Pored eparhijskih dužnosti jedno vreme je vršio i dužnost rektora Bogoslovije u manastiru Krki. Prema zapisima Radeta Matijaša, najviše  zalaganjem episkopa Nikolaja Mrđe, podignuta je nova zgrada Bogoslovije. Dok je upravljao Dalmatinskom eparhijom sagrađeno je sedam novih crkava i šest crkvenih objekata.

Nikolaj Mrđa je izabran za mitropolita dabrobosanskog sa sedištem u Sarajevu, postavši najviši arhijerej SPC za Bosnu i Hercegovinu. Eparhiju je preuzeo sa teškim bremenom da sačuva narod i svetinje u vreme prestojećeg rata u Bosni i Hercegovini.

U Foči, koja je tokom rata preimenovana u Srbinje, mitropolit Nikolaj krajem 1994. godine otvara Duhovnu akademiju Svetog Vasilija Ostroškog, u školskim objektima koje dobija od vlasti Republike Srpske.

Svi  koji su poznavali mitropolita Nikolaja, govorili su da je on vrsni pedagog  koji zbog svojih podvižničkih vrlina najživotnije  predaje Sveto Pismo Novog Zavet.

Za vreme Nikolaja Mrđe obnovljeno je više crkva porušenih u poslednjem ratu. Podignut je i veći broj novih hramova. Renovirana je zgrada mitropolije u Sarajevu. Rukopoložio je više sveštenika koje je postavio na parohije u Federaciji Bosne i Hercegovine, sa željom da se zadrži preostali srpski živalj na tim prostorima. Bio je član  Međureligijskog vijeća Bosne i Hercegovine.

Imajući u vidu  bogati naučni i praktični bogoslovski rad mitropolita Nikolaja, Nastavno-naučno veće Bogoslovskog fakulteta u Beogradu dodelilo mu je 30. juna 1999. diplomu počasnog doktora bogoslovskih nauka.

Zbog duboke starosti i bolesti 2011. oslobođen je upravljanja eparhijom i dodeljen mu je zamenik episkop zahumsko-hercegovački Grigoije Durić.

Umro je u univerzitetskoj bolnici u Foči 27. oktobra 2015. godine i sahranjen je u

manastiru Dobrunu, u kojem je posle pauze od  dvaipo  veka1994. godine – ponovo oživeo monaški život.

Mitropolit Sava Kosanović je pisao o ploči iznad ulaznih vrata Dobrunske crkve iz koje se vidi da je pripratu dao sagraditi 891. godine veliki župan Petar, u monaštvu Jovan. Stariju crkvu, bez priprate, je podigao njegov otac Pribislav.

Prema istorijskom izvorima  manastir je nastao za vreme vladavine cara Dušana . Osnovao ga je župan Pribil.  On je pored županskog dvora u tvrđavi između 1340. i 1343. godine,  sagradio i manastir. Manastirska crkva i ostala zdanja su barem šest puta  rušeni i obnaljani kroz burnu istoriju.

U manastiru je čuvena freska cara Dušana sa ženom Jelenom i sinom Urošem, kao i freska sa ktitorom manastira, županom Pribilom, njegovim sinovima i zetom Stanom.

 Povodom obeležavanja 200 godina od podizanja Prvog srpskog ustanka, manastirskom kompleksu su dodati novi objekt – Karađorđev konak u kome je, na prvom spratu smešten Muzej Prvog srpskog ustanka, dok se na drugom spratu nalazi muzej dabrobosanskih mitropolita u kome je prikazan istorijat ove mitropolije.

Na  steni  iznad  manastirske porte postavljeni su veliki kameni krst i spomenik Karađorđu. Iste 2004. godine, poznati dobrotvor i poslovni čovek iz Čikaga  pokojni Slobodan Pavlović finansirao je izgradnju pešačkog mosta preko reke Rzav. Sve to zajedno  danas predstavlja jedno impresivno manastirsko zdanje i centar duhovnosti.