Manastir Tronoša: Vjekovni plamen ratarskih svijeća

Običaj je zaživeo na Vavedenje 1843, po završetku izrade ikonostasa hrama. Od tada, svake godine na Veliki četvrtak, meštani okolnih sela od sakupljenog voska manastiru prilažu dve sveće visoke po dva metra, u prečniku 20 santimetara i teške po 50 kilograma. Jednu sveću prilaže narod Jadra, a drugu narod Rađevine. Uz poseban obred, u molitvenom hodu i uz zvuke manastirskih zvona, narod ih na rukama donosi u svoju svetinju. Ispred ikonostasa, s desne strane Carskih dveri, postavlja se jadarska sveća, a sa leve strane rađevska sveća. Na Veliki četvrtak one se zapale i gore do sledećeg Velikog četvrtka, kada se zamenjuju novim svećama.

U jadarskom kraju prilog za izlivanje ratarskih sveća – vosak, daruju meštani sela: Korenita, Tršić, Kostajnik, Kozjak. Za rađevsku sveću priložnici su Zajača, Gornja Borina, krupanjska sela. Na Veliki četvrtak, idući ka Tronoši povorka na trenutak zastane tik ispred manastira, kod kapele Svetog Pantelejmona i česme devet Jugovića. Na taj način ukazuje se pijetet prema korenima, sopstvenom duhovnom i nacionalnom biću, prema opredeljenju ustanovljenom na Kosovu 1389. godine.

Da nasleđe srpske prošlosti kroz vekove odoleva i u Jadru svedoči i predanje da je česma devet Jugovića podignuta godinu dana pre Kosovske bitke. Manastir Tronoša nekoliko puta je stradao kroz vekove. Poslednji put je do temelja spaljen u Drugom svetskom ratu, 1941, u naletu nemačke Kaznene ekspedicije na Podrinje. Natpis uklesan na kamenoj ploči pronađenoj tokom posleratne obnove kapele Svetog Pantelejmona, potvrđuje da je kosovsko predanje, kao deo nacionalnog zaveta, navek živo: „Ova zadužbina Jugovića iz 1388. godine, obnovi se 1721. godine, za vreme anhimandrita Metodija”. Ratarske sveće se zatim unose u portu, gde ih dočekuju igumanija, sestrinstvo manastira i arhimandrit. Okupljeni ih uvijaju u belo platno, ukrašavaju cvećem, a potom, u svečanoj litiji, ratarske sveće se odnose oko manastirske crkve, zadužbine kralja Dragutina Nemanjića i kraljice Kataline.

Kralj Dragutin, nažalost, nije stigao da završi Tronošu. Umro je 1316. godine, a gradnju manastira dovršila je njegova supruga, ugarska princeza Katalina. Rađanje nove podrinjske svetinje oglasila su crkvena zvona na dan Hristovog rođenja, na Božić, 1317. godine. Iako je kitnjasta Tronoša u svojoj duhovnoj lepoti opstala samo jedan vek nakon izgradnje (prvi put je porušena u napadu Turaka u 15. veku), vera Podrinjaca nije ugašena. Prva obnova manastira usledila je na Božić 1599, pa svetinja ubrzo postaje sedište crkvene prepisivačke delatnosti. Sredinom 18. veka manastir u podnožju Tronoške planine postaje kolevka najznačajnijeg književnog spomenika toga doba, „Tronoškog rodoslova”, dela nepoznatog autora, čiji je prepis načinio 1791. godine, jeromonah Josif Tronošac, saradnik i pomagač arhimandrita Stefana Jovanovića.

Svedok tradicije prilaganja ratarskih sveća u Tronoši bio je i Vuk Karadžić, koji je prva slova naučio u ovom manastiru. Upravo uz zalaganje arhimandrita Stefana, potonji reformator srpskog jezika svoja prva interesovanja za pismenost i nauku iskazao je upravo u Tronoši.

Za stradalno vreme Prvog i Drugog svetskog rata narodna vera postala je još stamenija, a ratarske sveće, iako zbog oskudice niže i lakše, gorele su još svetlijim plamenom pravoslavlja, osvetljavajući tako put i potonjem vremenu. Jedinstveni pravoslavni običaj prilaganja ratarskih sveća upisan je u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije 2012. godine.

Pročitajte JOŠ:

Danas je Vaskršnji ponedeljak, počinje „trapava“ sedmica